Της Οντίν Λιναρδάτου
«Είναι η έννοια του φιλελεύθερου εθνικισμού οξύμωρη»; αναρωτιέται ο αρθρογράφος των Financial Times Γκιντεόν Ράχμαν επισημαίνοντας πως ο Μπόρις Τζόνσον έχει την ευχέρεια να αποδείξει το αντίθετο.
Όχι βέβαια στερώντας από το BBC το ανταποδοτικό τέλος. Μία τέτοια κίνηση θα τον κατατάξει στους καθαρόαιμους εθνικιστές σαν τον Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας ή τον Γιαροσλάβ Καζίνσκι της Πολωνίας. Ο Ιβάν Κράτσεφ και ο Στέφεν Χόλμς εξηγούν στο βιβλίο τους «The light that Failed» πως οι κεντροευρωπαίοι εθνικιστές απορρίπτουν τη φιλελεύθερη δημοκρατία γιατί προσφέρει μόνο « προσωρινές νίκες και στερεί από τους νικητές των εκλογών τη δυνατότητα να έχουν μία τελική και ολοκληρωτική νίκη».
Με τα σημερινά δεδομένα είναι ξεκάθαρο πως ο εθνικισμός και ο φιλελευθερισμός είναι ορκισμένοι εχθροί. Δεν συνέβαινε αυτό όμως πάντα. Το 1989 ο φιλελευθερισμός και ο εθνικισμός ήταν σύμμαχοι και εχθρός ήταν η Σοβιετική Ένωση. Χώρες όπως η Πολωνία και η Ουγγαρία απαίτησαν την εθνική τους κυριαρχία ταυτόχρονα με τις ελευθερίες που μόνο η φιλελεύθερη δημοκρατία μπορεί να διασφαλίσει . Το 2019 οι νέες εθνικιστικές κυβερνήσεις στην κεντρική Ευρώπη βλέπουν τον φιλελευθερισμό ως τον μεγαλύτερο εχθρό της εθνικής τους κυριαρχίας και αυτοδιάθεσης.
Αυτό συνέβη εν μέρει γιατί ο φιλελεύθερος διεθνισμός προσπάθησε να εντάξει τις κεντρικές του ιδέες στις διεθνείς συμβάσεις και τους νόμους. Τα δικαιώματα των προσφύγων, η ανεξαρτησία των δικαστικών αρχών, η ελευθερία στο εμπόριο και στις επενδύσεις είναι μόνο μερικά παραδείγματα αυτού του γεγονότος. Οι εθνικιστές ηγέτες απεχθάνονται αυτό που συμβαίνει γιατί νιώθουν πως οι διεθνείς κανόνες εμποδίζουν τις εθνικές κυβερνήσεις να κάνουν τις σαρωτικές αλλαγές που επιθυμούν.
Το εθνικιστικό κύμα παρασύρει και χώρες που είναι εκτός Ευρώπης. Βλέπουμε τι κάνει ο Σι Τζιπίνγκ στην Κίνα υποσχόμενος « τη μεγάλη αναγέννηση « όπως ο Ντόναλντ Τραμπ έλεγε πως θα κάνει «την Αμερική μεγάλη ξανά». Το ίδιο συμβαίνει και στην Ινδία όπου ο πρόεδρος Ναρέντα Μόντι υπόσχεται «πολιτισμική και εθνική αναγέννηση « και προχωρά στη θέσπιση νόμων που κάνουν διακρίσεις εναντίον των μουσουλμάνων και ευνοούν τους μη μουσουλμάνους. Και η Ινδία δεν είναι η μόνη δημοκρατία που με νόμο δίνει προτεραιότητα σε μία κατηγορία πολιτών . Ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας Βίκτορ Όρμπαν προασπίζεται τα δικαιώματα των Ούγγρων, χτίζει τείχη για τους πρόσφυγες και δηλώνει πως « η φιλελεύθερη δημοκρατία πέθανε».
Το Brexit στηρίχτηκε εν μέρει στη λογική της ανάκτησης της εθνικής κυριαρχίας. «Θέλουμε τους δικούς μας νόμους, τα δικά μας χρήματα, τα δικά μας σύνορα « λένε οι οπαδοί του Brexit επιμένοντας πως αυτό δεν τους κάνει «συντηρητικούς εθνικιστές «Ο Μπόρις Τζόνσον προς το παρόν στέλνει αντιφατικά μηνύματα. Στα θέματα της κλιματικής αλλαγής και του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου έχει πάρει φιλελεύθερες θέσεις υποστηρίζοντας ένθερμα τις διεθνείς συνθήκες και τους θεσμούς . Στο εσωτερικό προβληματίζει με τον τρόπο που αντιμετώπισε τη βουλή, τους βουλευτές και παρά λίγο και τη δικαιοσύνη. Και οι δηλώσεις που κάνουν οι σύμβουλοι του για έλεγχο του BBC και της δικαιοσύνης δεν δημιουργούν αισιοδοξία. Έχει μπροστά του όμως πέντε χρόνια για να αποδείξει πως υπάρχει φιλελεύθερος εθνικισμός.
