Τρία ασφαλιστικά τσεκ απ
Ένα ασφαλιστικό σύστημα, από μια ηλικία και μετά, απαιτεί τακτικά τσεκ-απ βιωσιμότητας. Αξιολογείται η δυνατότητα να εκπληρώνει τις υποσχέσεις που έδωσε και δίνει. Σε αντίθεση με ιδιωτικά συστήματα, όπου το ύψος των αποθεματικών δίνει άμεση εικόνα, η ανθεκτικότητα των κρατικών συστημάτων είναι πιο δύσκολο να αξιολογηθεί και απαιτεί να δούμε πόσο μεγάλο βάρος δημιουργεί σε όλους τους υπόλοιπους. Η υγεία του κρατικού συστήματος δεν εξαρτάται μόνο από τη σημερινή του εικόνα, αλλά και τις προοπτικές του καθώς ωριμάζουν οι υποσχέσεις που μοιράζει.
Στην ΕΕ το τακτικό τσεκ-απ το κάνει κάθε τρία χρόνια, από το 2004 και μετά, μια ομάδα που έχουν ορίσει τα Κράτη Μέλη, η Ομάδα Εργασίας για τη Γήρανση (Ageing Working Group, AWG). Κάθε χώρα καταθέτει προβλέψεις με δική της μεθοδολογία για τα επόμενα 50 χρόνια με βάση συμβατές υποθέσεις για τον πληθυσμό, τη μεταβολή του ΑΕΠ, επιτόκια κ.ο.κ. Οι προβολές αυτές συζητούνται στο AWG και μετά δημοσιεύονται αναλυτικά σε έκθεση που καλύπτει το σύνολο της ΕΕ. Η τελευταία έκθεση δημοσιεύτηκε πριν λίγες μέρες, ενώ προηγούμενες είχαν δημοσιευτεί το 2015 και 2018.
Η σύγκριση των εκθέσεων μεταξύ τους μεταφέρει εικόνα της επίσημης άποψης για το πώς αναμένεται να εξελιχθούν κρίσιμα μεγέθη -τα ελλείμματα, το ύψος συντάξεων κ.ο.κ. Αυτά αποτυπώνουν πώς υπεισέρχονται εξωγενείς προκλήσεις όπως το δημογραφικό, η χαμηλή μετανάστευση, η ανάπτυξη αλλά και πώς το ίδιο το ασφαλιστικό σύστημα αντιδρά σε οικονομικές και κοινωνικές αλλαγές. Σύγκριση μεταξύ δύο γενεών προβολών, δύο «γύρων προβολών», αποτυπώνει μια ‘ακτινογραφία’ της εμβέλειας ασφαλιστικών αλλαγών.
Τα τελευταία χρόνια υπήρξε καταιγισμός αλλαγών. Οι προβολές του 2015 περιλαμβάνουν τον Νόμο Λοβέρδου και τις περικοπές συντάξεων. Του 2018 περιείχαν τον Νόμο Κατρούγκαλου, αλλά και όλες τις αλλαγές του τρίτου Μνημονίου, όπως την περικοπή της προσωπικής διαφοράς. Η τελευταία προβολή του 2021, θα πρέπει να αποτυπώνει ασφαλιστικές υπαναχωρήσεις (κατάργηση προσωπικής διαφοράς, αλλαγές στις εισφορές, συντάξεις χηρείας), αλλά και κάποιες μακροοικονομικές αλλαγές που φέρνει η πανδημία.
Τι λένε τα στοιχεία των προβολών;
Ο πίνακας συμπληρώνει με στοιχεία του 2021 πίνακα σε βιβλίο του 2018 (Νεκτάριος, Τήνιος, Συμεωνίδης, Συντάξεις για Νέους, Εκδόσεις Παπαζήση, σελ. 184-187). Παραθέτει τα μεγέθη όπως αναμένονταν το 2015, το 2018 και τέλος το 2021. Το τελευταίο αξιοποιεί στοιχεία συντάξεων και εισφορών του Δεκεμβρίου 2018 και το θεσμικό πλαίσιο του Δεκεμβρίου 2020. Περιλαμβάνει, δηλαδή, όλες τις υπαναχωρήσεις από το τρίτο μνημόνιο και μετά, αλλά αποκλείει σχεδιαζόμενες αλλαγές στις επικουρικές. Το σύνολο των τριών προβολών συμπυκνώνει την εμπειρία δέκα θυελλωδών ετών.
Τι λένε λοιπόν οι συγκρίσεις στον Πίνακα;
- Ως προς τη συνολική ανάπτυξη ΑΕΠ, η πραγματικότητα και χωρίς την πανδημία είναι χειρότερη από ότι αναμενόταν. Παρά ταύτα, η όποια υστέρηση ανακτάται μετά το 2030 και η κατάσταση καταλήγει σημαντικά ευνοϊκότερη το 2060.
- Ο αριθμός ασφαλισμένων περιπλέκει την εικόνα. Εμφανίζεται ήδη το 2018 κατά 350 χιλιάδες υψηλότερος, παρά τις τάσεις μετανάστευσης και ανεργίας, μια βελτίωση που επιταχύνεται περαιτέρω μετά. Σε σχέση με το 2015 η Ελλάδα έχει μισό εκατομμύριο περισσότερους εργαζόμενους, άγνωστο από πού.
- Οι συνταξιούχοι, αντιθέτως είναι ελαφρώς λιγότεροι από ότι περιμέναμε το 2018, και η αύξηση φαίνεται να συγκρατείται. Όλες οι προβολές συμφωνούν ότι η μεγάλη επιδείνωση είναι μεταξύ 2030 και 2040. Σημειώνεται ότι στα στοιχεία αυτά συμπεριλαμβάνεται αύξηση του ορίου ηλικίας από το 67 στο 72.
- Οι εισφορές, αντιθέτως, εξελίσσονται πολύ πιο δυναμικά το 2018 και ακόμη περισσότερο το 2021 – κυρίως ως το 2030 και παρά τη μείωση ασφαλισμένων και το χαμηλότερο ΑΕΠ. Κατά κεφαλή εργαζομένου αυξάνονται συνεχώς.
- Οι συντάξεις ως ποσοστό του ΑΕΠ εμφανίζουν μια όλως παράδοξη πορεία. Το 2016 είναι υψηλότερες από το αναμενόμενο, ενώ εμφάνιζαν, ταχύτατη πτώση ως το 2020 (κατά σχεδόν 4 μονάδες του ΑΕΠ ή 24%), η οποία όμως αναστρέφεται πλήρως. Μετά από αυτό ακολουθούν την πτωτική πορεία λίγο πιο συγκρατημένα. Αποτέλεσμα είναι το 2060 να υπολείπεται σημαντικά του 2020· με περισσότερους συνταξιούχους αυτό σημαίνει ότι αναμένεται σημαντική πτώση των συντάξεων κατά κεφαλή.
- Τα ελλείμματα (η διαφορά δαπανών και εισφορών) κατακρημνίζονται στο μισό της αρχικής τιμής του 2016, και διατηρούνται στο ίδιο επίπεδο ως το 2050, που αρχίζουν να μειώνονται. Σημειωτέον ότι ακόμη και το 2060 το Κράτος θα πρέπει να συμμετέχει στη δαπάνη συντάξεων κατά το ένα τρίτο.
Ερμηνεία: Ξεμπερδέψαμε;
Ο ΣΥΡΙΖΑ το 2018 και η ΝΔ το 2021 ερμήνευσαν τα (διαφορετικά) αποτελέσματα με τον ίδιο τρόπο: «Το σύστημα είναι βιώσιμο. Μπορούμε να ασχοληθούμε με επιμέρους βελτιώσεις και τη δικαίωση αιτημάτων». Συγκρίνοντας τις δύο τελευταίες έρευνες η υπαναχώρηση στην προσωπική διαφορά, στις συντάξεις χηρείας, στις εισφορές, τα αναδρομικά των συντάξεων όχι μόνο δεν επιδεινώνουν την κατάσταση, αλλά φαίνεται να τη βελτιώνουν, αφού τα ελλείμματα είναι μικρότερα και οι συντάξεις καλύτερες.
Δηλαδή, η πρόσθεση αρνητικών αριθμών μας οδηγεί σε θετικό αποτέλεσμα. Δεν είναι, βεβαίως, πρώτη φορά που θαύμα σώζει την πατρίδα. Στην αναμέτρηση της ελπίδας (οι μελλοντικές προβολές) με την πραγματικότητα (τι γίνεται σήμερα), κερδίζει, φαίνεται η ελπίδα. Ο λόγος είναι απλός και βρίσκεται στο παράδοξο της Έκθεσης του ΑWG, τουλάχιστον, όσον αφορά την Ελλάδα. Μας προσφέρονται άφθονα στοιχεία για το μέλλον, ως το 2070.
Δε μας προσφέρεται τίποτε για το παρελθόν: Η Έκθεση δεν αναφέρει πουθενά απολογιστικά στοιχεία για την Ελλάδα. Στοιχεία για τις συντάξεις ως % του ΑΕΠ στην Eurostat σταματούν το 2017. Ακόμη και έτσι κανείς δεν είναι σε θέση να απαντήσει πού (και αν) καταγράφονται θέματα όπως οι εκκρεμείς αιτήσεις συντάξεων – οι οποίες από μόνες τους αρκούν να φέρουν τον αριθμό συνταξιούχων εκεί όπου αναμένεται να είναι το 2040.
Στην Ελληνική πολιτική, χωρίς καπνό, δεν υπάρχει φωτιά, άρα δεν απαιτείται πυρόσβεση. Ομοίως, αν θέλεις να αποφύγεις τη θεραπεία μπορείς πάντα να πειράξεις το θερμόμετρο.
* Ο Πλάτων Τήνιος είναι οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πειραιώς
