Σενάρια τρόμου πάνω από την Ευρώπη με φυσικό αέριο πάνω από τα 200 ευρώ, ελλείψεις μετά το πρώτο δεκαήμερο, αλλά και πετρέλαιο πάνω από τα 100 δολάρια, φέρνει τυχόν ανάφλεξη στην Ουκρανία και μερική ή ολική διακοπή τροφοδοσίας των ευρωπαικών χωρών.
Η απόλυτη ενεργειακή εξάρτηση της Ευρώπης από τη Μόσχα και ο φόβος ενός οικονομικού Αρμαγεδώνα από τη Γερμανία έως την Ελλάδα, εξηγούν την πολύ προσεκτική στάση των Ευρωπαίων στο ουκρανικό ζήτημα. Στο ερώτημα, πόσο καιρό μπορεί να επιβιώσει η Ευρώπη χωρίς ρωσικά καύσιμα, η απάντηση παραπέμπει σε ασφυξία.
Όσες εισαγωγές LNG και να κάνουν οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις από ΗΠΑ, Κατάρ, Β.Αφρική, Νορβηγία ή αλλού, είναι αδύνατο να υποκαταστήσουν το 45%-47% της συνολικής κατανάλωσης που καλύπτει το ρωσικό αέριο. Λιγοστές οι επιλογές στο πετρέλαιο, όπου η Ευρώπη εξαρτάται κατά 24,7% από τη Ρωσία. Το μπρεντ χθες εκτινάχθηκε στα 93 δολάρια, και αυξήθηκε πάνω από δύο δολάρια μέσα σε μερικές ώρες, κάνοντας νέο ρεκόρ 8ετίας.
Στο ακραίο σενάριο, που μετά από ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και τραπεζικές κυρώσεις από τη Δύση, η Μόσχα αποφασίσει να κλείσει τις στρόφιγγες των αγωγών, η εκτίναξη των τιμών θα συνοδευτεί από σοβαρότατα προβλήματα επάρκειας και ομαλής τροφοδοσίας στον ηλεκτρισμό, για την παραγωγή του οποίου βασικό καύσιμο είναι το αέριο. Χωρίς έκτακτα μέτρα μείωσης της ζήτησης, από βιομηχανίες μέχρι νοικοκυριά, οι πιο εξαρτημένες από τη Ρωσία ευρωπαικές χώρες θα βιώσουν αναγκαστικά εκτεταμένες διακοπές ρεύματος.
Άλλες ευρωπαϊκές χώρες είναι πιο εξαρτημένες, όπως αυτές των Βαλκανίων, όπου η προμήθεια από Gazprom φτάνει και το 100%, oι Φιλανδία και Λετονία (90%), η Γερμανία (50%), η Ιταλία (46%) και η Ελλάδα (47%), και άλλες λιγότερο, όπως η Γαλλία, όπου παρά την πυρηνική ενέργεια, εξαρτάται κατά 46% από τη Ρωσία.
Άλλοι κίνδυνοι για την Ιβηρική, άλλοι για τη ΒΔ Ευρώπη, άλλοι για Ανατολική και Κεντρική Ευρώπη. Σύμφωνα με σενάρια του think tank Bruegel, η Ρωσία θα μπορούσε να διακόψει την ουκρανική οδό, αλλά να συνεχίσει να προμηθεύει τους πελάτες της στη ΒΔ Ευρώπη μέσω του υφιστάμενου Nord Stream 1 προς τη Γερμανία και μέσω του αγωγού Yamal που διασχίζει τη Λευκορωσία.
Οι παραδόσεις σε Τουρκία, Ελλάδα, Βουλγαρία, Σερβία, Ουγγαρία και Κροατία επίσης θα μπορούσαν να συνεχιστούν μέσω του αγωγού TurkStream, ιδιοκτησίας Gazprom. Ουδέποτε ωστόσο έχει ποτέ γίνει προσομοίωση ασφάλειας εφοδιασμού της ΕΕ για το σενάριο πλήρους διακοπής των ρωσικών ροών από όλες τις διαδρομές.
Δείγμα του πόσο απροετοίμαστη βρήκε την Ευρώπη η γεωπολιτική κρίση είναι ότι στην καρδιά του χειμώνα η πληρότητα στις ευρωπαϊκές αποθήκες αερίου βρίσκεται σε ιστορικά χαμηλά, στο 34% από 54% πριν ένα μήνα, με κίνδυνο μπροστά στην αυξανόμενη ζήτηση, τα ποσοστά να πέσουν το Μάρτιο στο 10%, κοντά στα τεχνικά όρια λειτουργίας τους. Διαιρεμένη η Ευρώπη, σε πολλά και διαφορετικά συμφέροντα, αδυνατεί ακόμη και σήμερα να συμφωνήσει σε ένα σύστημα από κοινού αγοράς στρατηγικών αποθεμάτων αερίου, που θα χρησιμοποιούνται σε έκτακτες περιπτώσεις κινδύνου.
Όσο, παρατείνεται αυτό το ενεργειακό «μαρτύριο», όσο η Ευρώπη δεν βρίσκει ικανές παρτίδες φορτίων LNG να γεμίσουν τις αποθήκες της, αφού οι περισσότερες είναι συμβολαιοποιημένες στην Ασία, και δεν αυξάνονται κατακόρυφα οι ροές, τόσο οι αναλυτές θα βλέπουν το κίνδυνο και θα τον τιμολογούν.
Απειλή διπλής ενεργειακής κρίσης
Oσο οι τιμές στο φυσικό αέριο δεν αποκλιμακώνονται, τόσο το πετρέλαιο θα αποτελεί διεθνώς μια εναλλακτική λύση για τη παραγωγή ενέργειας, επομένως τόσο θα αυξάνεται η ζήτηση για το συγκεκριμένο καύσιμο, στο οποίο η Ρωσία είναι επίσης ο μεγαλύτερος προμηθευτής της Ευρώπης. Στο πρώτο εξάμηνο πέρυσι, κάλυψε το 24,7% της συνολικής κατανάλωσης της ΕΕ, όπως δείχνουν τα τελευταία στοιχεία της Eurostat.
Σε ένα περιβάλλον σταθερής γεωπολιτικής έντασης, ελλοχεύει μια διπλή ενεργειακή κρίση, με τη JP Morgan Global Equity Research, να εκτιμά πως οι τιμές του μαύρου χρυσού θα ξεπεράσουν φέτος τα 125 δολάρια το βαρέλι και τα 150 δολάρια το 2023. Αναλυτές δεν έχουν αποκλείσει ο Πούτιν, κατ΄ αναλογία με το φυσικό αέριο, να χρησιμοποιήσει και το πετρέλαιο ως γεωπολιτικό όπλο.
Στο υποθετικό σενάριο που σταματούσαν οι εξαγωγές ρωσικού πετρελαίου, τότε οι αγοραστές του θα στρέφονταν στη Σαουδική Αραβία για να καλύψουν το κενό, ωστόσο η αγορά θεωρεί ότι δύσκολα οι χώρες-μέλη του ΟΠΕΚ θα κατάφερναν να αυξήσουν τόσο πολύ την παραγωγή ώστε να ανταποκριθούν στις διεθνείς ανάγκες.
Οι αναλυτές συνεχίζουν να πιστεύουν ότι ο Πούτιν θα δίσταζε να προχωρήσει σε τόσο δραστικά μέτρα, δηλαδή κλείσιμο της στρόφιγγας, εναντίον των πιο σημαντικών αγοραστών του. Μια τέτοια κίνηση θα έθετε σε κίνδυνο μια κρίσιμη πηγή εσόδων. Τα πάντα ωστόσο εξαρτώνται από την έκταση των κυρώσεων στο σενάριο ρωσικής εισβολής, δηλαδή κατά πόσο η Δύση θα επέβαλε στην Μόσχα τραπεζικές κυρώσεις, αποκλείοντάς την από το σύστημα πληρωμών Swift, μέσω των οποίων πληρώνεται για τις παρτίδες αερίου και πετρελαίου που αυτή πουλάει. Αν τα πράγματα έφταναν στα άκρα, το ενδεχόμενο μιας διακοπής της ομαλής τροφοδοσίας της Δυτικής Ευρώπης, μερικής ή και ολικής, θεωρείται υπαρκτό.
Αντοχή για μερικές μόνο εβδομάδες
Απέναντι σε ένα τέτοιο σενάριο, τα ευρωπαϊκά αποθέματα δεν θα άντεχαν πάνω από 10-15 ημέρες. Απόδειξη του πόσο ανέτοιμη βρήκε την Ευρώπη η κρίση, είναι ότι αντί να έχει προβεί εγκαίρως σε αγορές το 2020, όταν το φυσικό αέριο ήταν πάμφθηνο και να κάνει καλύτερη διαχείριση των αποθηκών της - πολλές εκ των οποίων ρωσικών συμφερόντων- τρέχει στο παρά πέντε να κλείσει συμφωνίες με τις ΗΠΑ και με το Κατάρ, με τη Ντόχα να προειδοποιεί ότι δεν είναι σε θέση να καλύψει μεγάλο μέρος αναγκών της.
Ακόμη κι αν εξαντλούνταν όλες οι δυνατότητες, το Κατάρ θα μπορούσε να μεταφέρει το πολύ 60.000 επιπλέον κυβικά μέτρα την ημέρα στην Ευρώπη. Αυτό θα βοηθούσε ελάχιστα τους ευρωπαίους, καθώς η συνολική κατανάλωση της ΕΕ είναι πάνω από ένα δισεκατομμύριο κυβικά μέτρα φυσικού αερίου την ημέρα.
Αντίστοιχα, ούτε οι ΗΠΑ είναι σε θέση να καλύψουν μεγάλο μέρος των ευρωπαϊκών αναγκών, πολλώ δε μάλλον όταν αρκετά φορτία LNG είναι συμβολαιοποιημένα με πελάτες στην Ασία, αφήνοντας μικρά περιθώρια ελιγμών, παρά τις πρόσφατες δεσμεύσεις Μπάιντεν. Ακόμη και αν μέσω πολιτικών πιέσεων από Βρυξέλλες και ΗΠΑ, μεγάλες εταιρείες δεχθούν να ανακατευθύνουν φορτία προς την Ευρώπη, και πάλι τα πιθανά μεγέθη είναι παντελώς άγνωστα στην παρούσα φάση.
Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι οι συνολικές εξαγωγές ρωσικού αερίου στην Ευρώπη το 2021 έφτασαν τα 185 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα, έναντι περίπου 22 δισ κ.μ. του αμερικανικού.
Ακόμη όμως και αν υπήρχαν άφθονα προς διάθεση καταριανά, αμερικανικά ή άλλα φορτία, τα λιμάνια και οι εγκαταστάσεις στην Ευρώπη, έχουν πεπερασμένη ικανότητα υγροποίησης και επαναεριοποίησης, υπάρχουν οικονομικά και νομικά ζητήματα, ενώ οι τιμές LNG παραμένουν υψηλότερες έναντι του αερίου των αγωγών.
Το μόνο βέβαιο είναι ότι μια ρωσική εισβολή θα «πάγωνε τα πάντα στην Ευρώπη, το πλήγμα θα απλωνόταν από τις βιομηχανίες έως την οικιακή κατανάλωση, με επιπτώσεις ανάλογης διάρκειας με την επέμβαση.
Αν και η τιμή του αερίου έχει υποχωρήσει από τα υψηλά του Δεκεμβρίου, εντούτοις στο αρνητικό σενάριο της ανάφλεξης, θα εκτιναχθεί, σύμφωνα με την Capital Economics, στα 200 ευρώ /Mwh (από 80 ευρώ σήμερα), το χειρότερο όμως είναι ότι θα παραμείνει εκεί για καιρό. Αλλες εκτιμήσεις αναλυτών δεν αποκλείουν τα 300 ευρώ ή ακόμη περισσότερο. Αέριο στα 200 ευρώ, θα σήμαινε για την Ελλάδα νέες διψήφιες αυξήσεις στο ρεύμα, αφού η μέση χονδρική ρεύματος θα εκτινάσσονταν στα 270-280 ευρώ η μεγαβατώρα, έναντι 235 ευρώ το Δεκέμβριο.
Εσοδα: Ξεπέρασαν κατά... 51% τους στόχους
Τα σενάρια για το τι θα συμβεί στην Ουκρανία πολλά, αλλά ανεξαρτήτως του ποιο θα επιβεβαιωθεί, σίγουρο είναι ότι οι πωλήσεις ρωσικών ενεργειακών προιόντων έχουν σπάσει τα ταμεία. Το 2021 έκλεισε με κέρδη σε ιστορικά υψηλά για τη Gazprom, οι επιδόσεις της ξεπέρασαν και τις πιο αισιόδοξες εκτιμήσεις και σύμφωνα με το ρωσικό υπ. Οικονομικών συνοψίζονται στα παρακάτω νούμερα:
- Τα ρωσικά έσοδα από πετρέλαιο και φυσικό αέριο ξεπέρασαν κατά... 51,3% τους αρχικούς στόχους, φτάνοντας τα 9,1 τρισεκατομμύρια ρούβλια (119 δισ. δολάρια). Μόνο τον Οκτώβριο, τα έσοδα ανήλθαν σε 1,1 τρισ. ρούβλια ήτοι 500 εκατ. δολάρια την ημέρα!
- Τα συνολικά έσοδα του προϋπολογισμού της χώρας έφτασαν τα 25,29 τρισεκατομμύρια ρούβλια, έναντι 18,72 τρισ το 2020. Αύξηση 35%.
- Στο πετρέλαιο, τα 45 δολάρια το βαρέλι, δηλαδή η μέση τιμή που είχε προβλέψει το ρωσικό υπουργείο Οικονομικών όταν κατήρτιζε τον προϋπολογισμό, διαμορφώθηκε τελικά κατά μέσο όρο στα 69 δολάρια. Κατά 53% ψηλότερα.
- Το υπουργείο ανέμενε μέση τιμή εξαγωγής φυσικού αερίου στα 156,3 δολάρια ανά 1.000 κυβικά μέτρα. Το ρωσικό μονοπώλιο της Gazprom δήλωσε τον Δεκέμβριο ότι η τιμή πιθανότατα θα φτάσει τα 280 δολάρια. Αύξηση 79%.
- Σύμφωνα με την κεντρική τράπεζα, οι συνολικές εξαγωγές της Ρωσίας έφτασαν πέρυσι τα 489,8 δισεκατομμύρια δολάρια. Από αυτά, το αργό πετρέλαιο αντιπροσώπευε τα 110,2 δισ, τα προϊόντα πετρελαίου τα 68,7 δισ, το φυσικό αέριο αγωγών τα 54,2 δισ. και το υγροποιημένο φυσικό αέριο τα 7,6 δισ.
- Απόρροια των παραπάνω, το ιστορικά υψηλό πλεόνασμα τρεχουσών συναλλαγών ύψους 120,3 δισ. δολαρίων, ίσο με το 7% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, που κατέγραψε πέρυσι η ρωσική οικονομία.
