Είθισται με το ξεκίνημα κάθε νέας χρονιάς να κάνουμε μεγάλα όνειρα για αλλαγές και καινοτομίες. Δεν θα ήταν αδόκιμο λοιπόν με το ξεκίνημα του 2024 να οραματιστούμε μια μεγάλη αλλαγή και για το εκπαιδευτικό μας σύστημα: όχι απλώς να αλλάξουμε το Σχολείο, αλλά να σχεδιάσουμε μια Κοινωνία από την αρχή με κέντρο το Σχολείο!
Δεν είναι κακό να θυμόμαστε που-και-που ότι το δομημένο περιβάλλον μάθησης που σήμερα ονομάζουμε σχολείο, προέκυψε στα τέλη του 18ου αιώνα, ως μια ανάγκη που δημιούργησε η βιομηχανική επανάσταση.
Όταν δηλαδή ξαφνικά τα εργοστάσια άρχισαν να χρειάζονται χιλιάδες εργατικά χέρια εκπαιδευμένα να επαναλαμβάνουν μια διαδικασία με τον ίδιο μηχανιστικό και αποτελεσματικό τρόπο. Και η ανάγκη αυτή οδήγησε τις κοινωνίες της εποχής στη δημιουργία του σχολείου, ενός οργανωμένου περιβάλλοντος εκπαίδευσης ανθρώπων σε έναν πειθαρχημένο και συστηματικό τρόπο δουλειάς.
Με τον κόσμο να έχει αλλάξει εκατοντάδες φορές μετά το 1760, οφείλουμε να συζητάμε και για την εκ βάθρων αλλαγή του εκπαιδευτικού μοντέλου. Να μην προσπαθούμε δηλαδή να βρούμε τρόπους σύνδεσης του σχολείου με την κοινωνία, αλλά να σκεφτόμαστε πως θα ξαναχτίσουμε την κοινωνία γύρω από το σχολείο που ανταποκρίνεται στις ανάγκες του 21ου αιώνα.
Πώς μπορεί να γίνει αυτό; Ας πάρουμε ένα υποθετικό σενάριο εργασίας βγαλμένο από τις καλύτερες στιγμές της κλασικής λογοτεχνίας: μια ομάδα 25 οικογενειών πηγαίνει από την Ευρώπη σε μια μακρινή αποικία και το πλοίο τους ναυαγεί σε ένα ερημονήσι του Ειρηνικού! Οι άνθρωποι αυτοί λοιπόν πρέπει να χτίσουν μια κοινωνία από το μηδέν σε έναν άγνωστο τόπο.
Το πρώτο πράγμα θα ήταν να οργανώσουν τη ζωή με βάση τις ανάγκες της κοινότητας. Το σχολείο, το περιβάλλον δηλαδή που θα έφτιαχναν οι ενήλικες για να είναι τα παιδιά ασφαλή και χαρούμενα κατά τη διάρκεια της ημέρας, θα ήταν άρρηκτα δεμένο με τις ανάγκες της μικρής τους κοινωνία.
Τα μαθήματα θα ήταν επάνω σε τομείς ζωτικού ενδιαφέροντος για όλους (φροντίδα των ζώων, καλλιέργεια της γης, χτίσιμο σπιτιών) και το παιχνίδι των παιδιών όσο γίνεται συνδεδεμένο με τις ανάγκες της κοινότητας (σκάβουμε ένα τούνελ για να φέρουμε νερό από τη θάλασσα στο κέντρο του χωριού;)
Οι ενήλικες με εξειδικευμένες γνώσεις (ιατρικής, γεωπονίας, μαγειρικής) θα φρόντιζαν, για το καλό της κοινότητας να τις διαιωνίσουν μέσα από την έμπρακτη συμμετοχή των παιδιών σε δράσεις της καθημερινότητας. Και κάθε καινούρια πτυχή της ζωής που θα αποφάσιζε η κοινότητα να αναπτύξει, νομοτελειακά θα οδηγούσε στη δημιουργία του αντίστοιχου μαθήματος στο σχολείο.
Έτσι, τα παιδιά θα μάθαιναν από την πρωτόλεια εμπειρία των ενηλίκων και ταυτόχρονα, με τις ιδέες τους και με την έρευνα τους, θα βοηθούσαν τους ενήλικες να εξελίξουν περαιτέρω το αντικείμενο και να δημιουργηθεί έτσι ένα περιβάλλον πραγματικά βιωματικής μάθησης, με μικρούς και μεγάλους να δρουν από κοινού σε δραστηριότητες του αληθινού κόσμου.
Δεν είναι καθόλου δύσκολο να οραματιστούμε ένα σχολείο με βάση τα παραπάνω. Ένα σχολείο που δεν προσπαθούμε να το φέρουμε στα μέτρα της «αγοράς», αλλά που αναπτύσσουμε την «αγορά» γύρω από αυτό! Όπου τα παιδιά κατακτούν βιωματικά τη γνώση, όχι πίσω από ένα θρανίο αλλά π.χ. από τον πάγκο του μαγαζιού που πουλάει στα υπόλοιπα μέλη της κοινότητας τα κηπευτικά που παράγει το μποστάνι της τάξης. Και που κάθε καινούριο μάθημα και κάθε καινούρια τάξη, φέρνει μαζί της και την αντίστοιχη πραγματική δραστηριότητα που υλοποιείται από τα ίδια τα παιδιά, καθημερινά, στον χώρο του σχολείου.
Το σχολείο δηλαδή γίνεται το κέντρο της κοινωνίας και μέσα από αυτό ξεπηδά και αναπτύσσεται κάθε νέα επιστημονική, παραγωγική ή καλλιτεχνική δραστηριότητα.
Ένα τέτοιο σχολείο θα αλλάζει και θα εξελίσσεται μαζί με την κοινωνία και τις ανάγκες της, θα παράγει γνώση και υλικό που θα προσθέτει αξία (ποιοτική & οικονομική) σε ολόκληρη την κοινότητα και θα αξιοποιεί στο έπακρο τις γνώσεις & ικανότητες όλων των μελών αυτής και όχι μόνο των κατ΄ επάγγελμα εκπαιδευτικών.
Θα σέβεται και θα ενσωματώνει τις δυνατότητες και τις επιθυμίες όλων των μαθητών και θα δίνει σε καθένα και καθεμιά την ευκαιρία να συμβάλλει στον κοινό στόχο, δίχως περιορισμούς και αποκλεισμούς. Μια πραγματικά δημοκρατική, ενθουσιώδη και ελεύθερη κοιτίδα ανακάλυψης καινούριας γνώσης, με το βλέμμα στραμμένο στο μέλλον και όχι στο χθες.
Χαρακτηριστικά όπως τα παραπάνω συναντάμε διάσπαρτα σε διάφορα ελευθεριακά παιδαγωγικά συστήματα, με περιορισμένη έως μηδενική εφαρμογή. Με δεδομένη όμως τη συλλογική κοινωνική απαίτηση της εποχής για μεταρρυθμίσεις και αλλαγές, μήπως ήρθε η ώρα να οραματιστούμε έναν ολικό επανασχεδιασμό του εκπαιδευτικού μοντέλου της χώρας σε μεγάλη κλίμακα και να αρχίσουμε να συζητάμε ανοιχτά για αυτό;
Καλή Χρονιά σε όλους και όλες!
* Ο Γιάννης Γιαννούδης είναι Dorothy Snot Director & co-founder in thewhycommunity.com
