Το ρωσικό φυσικό αέριο ήταν επί δεκαετίες ένα πανίσχυρο όπλο στα χέρια του Πούτιν. Και άκρως αποτελεσματικό, αφού είχε καταφέρει να δέσει στο ενεργειακό άρμα της Ρωσίας, όχι μόνο τη Γερμανία, αλλά ολόκληρη την Ευρώπη.
Ο ενεργειακός πόλεμος κατά της Ευρώπης έδειχνε ότι θα κερδηθεί χωρίς πολύ κόπο, ότι θα είναι εύκολος, και εν πάση περιπτώσει, πιο εύκολος από τη στρατιωτική εισβολή, ακριβώς δύο χρόνια πριν, στις 24 Φεβρουαρίου 2022, στα ουκρανικά εδάφη.
Κι όμως, η Ρωσία ηττήθηκε σε αυτόν τον «εύκολο» πόλεμο, παρ’ ότι όλα τα δεδομένα ήταν με το μέρος της. Η εξάρτηση της Ευρώπης, της βιομηχανίας και των νοικοκυριών ήταν τόσο μεγάλη, φτάνοντας ακόμη και άνω του 60% στη Γερμανία, ώστε με το που θα έκλειναν οι στρόφιγγες του φυσικού αέριου, θα είχαμε μπλακ άουτ, δελτία ρεύματος, κοινωνική δυσαρέσκεια, αναταραχές.
Τουλάχιστον αυτό πίστευε η Μόσχα και αρκετοί στην Ευρώπη, όχι μόνο όσοι διέπονταν από φιλορωσικά αισθήματα. Στο τέλος, η Ευρώπη θα υποχρεωνόταν να άρει τις κυρώσεις και να μειώσει τη στήριξη στην Ουκρανία.
Τίποτα απ’ όλα αυτά δεν συνέβη. Το μέτωπο άντεξε. Τα φώτα δεν έσβησαν. Τα μέτρα εξοικονόμησης ρεύματος, η μαζική προσφυγή στον άνθρακα και στο λιγνίτη, οι ήπιοι χειμώνες, κυρίως όμως η εκρηκτική αύξηση του αμερικανικού LNG, έσωσαν την παρτίδα.
Τύχη, θυσίες και ένας υψηλός λογαριασμός 1 τρισεκατομμυρίου ευρώ για τη στήριξη νοικοκυριών και επιχειρήσεων, έκαναν τον Πούτιν να χάσει αυτόν τον θεωρούμενο ως «εύκολο» πόλεμο. Η αλήθεια είναι ότι ουδείς το περίμενε, ούτε ότι από τις αρχές του 2023 θα υπήρχε τέτοια ραγδαία αποκλιμάκωση των τιμών στο φυσικό αέριο. Σήμερα, διαπραγματεύεται στα 23 €/MWh, χαμηλότερα κατά 60% σε σχέση με πριν από ένα χρόνο και κατά 91% από το ιστορικό ρεκόρ όλων των εποχών, τον Αύγουστο του 2022.
Ήταν η εποχή που ο Πούτιν απαιτούσε να πληρώνεται εφεξής για το φυσικό αέριο σε ρούβλια και είχε κάθε λόγο να αισιοδοξεί. Ένας ενεργειακός άνεμος 10 μποφόρ σάρωνε τα πάντα στο διάβα του: Πληθωρισμό, κόστη ρεύματος, νοικοκυριά, βιομηχανίες, κρατικούς προϋπολογισμούς.
Ήμασταν ακόμη στα μισά του 2022 κι όλα έδειχναν ότι ο νέος κόσμος που έχει υποσχεθεί ο Πούτιν στους Ευρωπαίους ήταν εδώ. Στις 26 Αυγούστου του 2022, το αέριο στο χρηματιστήριο του Άμστερνταμ έπιασε τα 249,8 €/MWh, εκτινάσσοντας το ρεύμα στην ελληνική αγορά χονδρικής στα 454,97 €/MWh. Η ώρα της αλήθειας για το πραγματικό κόστος της κιλοβατώρας φαινόταν να είχε έρθει και παράγοντες του χώρου υπολόγιζαν ότι το ετήσιο κόστος ρεύματος στην Ελλάδα μπορεί και να έφτανε τη χρονιά εκείνη στα 20 δισ. ευρώ, το 10% του ΑΕΠ.
Το καλοκαίρι εκείνο, οι Γερμανοί που πλήρωναν ήδη το επί δεκαετίες πολιτικό και οικονομικό φλερτ με τη Μόσχα και την απόλυτη ενεργειακή τους εξάρτηση, έβλεπαν το δελτίο στην ενέργεια να έρχεται ακόμη πιο κοντά. Μείωναν εθελοντικά την κατανάλωση, έβλεπαν τον εφιάλτη να ζωντανεύει και μέτραγαν ήδη τις πρώτες χρεοκοπίες. Ήταν η εποχή που ενεργειακοί παίκτες δήλωναν αδυναμία να εξυπηρετήσουν τους πελάτες τους, όπως η Uniper, ένας από τους μεγαλύτερους προμηθευτές ενέργειας που απευθύνθηκε για διάσωση στη γερμανική κυβέρνηση. Την ίδια εποχή, η γαλλική κυβέρνηση ανακοίνωνε ότι αποφάσισε την κρατικοποίηση του ενεργειακού κολοσσού της EDF για να διασφαλίσει τη χρηματοοικονομική του σταθερότητα.
Η μεγάλη βόμβα της ενέργειας απειλούσε με «κραχ» την Ευρώπη. Και οι Ευρωπαίοι μπορεί τελικά να μην έβαλαν δελτίο στο ρεύμα, αλλά αναγκάστηκαν να βάλουν βαθιά το χέρι στην τσέπη, οι κυβερνήσεις πλήρωσαν τεράστια πακέτα για κρατικές επιδοτήσεις, ήρθαν αντιμέτωποι με ένα εκρηκτικό πληθωρισμό και δραστικές αυξήσεις επιτοκίων, που τους ταλαιπωρούν ακόμη.
Αν δεν έμπαιναν δυνατά στο παιχνίδι οι ΗΠΑ στο παιχνίδι, με μαζικές εξαγωγές LNG στην Ευρώπη, οι ανάγκες της οποίας έδωσαν νέα πνοή στην αμερικανική βιομηχανία, το παιχνίδι μπορεί να είχε διαφορετική εξέλιξη.
Οι Αμερικανοί όχι μόνο έγιναν ο μεγαλύτερος εξαγωγέας LNG στον κόσμο με εξαγωγές που αναμένεται να διπλασιαστούν σχεδόν μέχρι το 2030 (το 70% καταλήγουν στη Γηραιά Ήπειρο), αλλά ο πόλεμος έδωσε νέα ώθηση στην ενεργειακή τους (και αμυντική) βιομηχανία. Άρχισαν να κατασκευάζουν νέα τερματικά.
Επενδύσεις της τάξης των 100 δισ. δολαρίων που αφορούν πέντε νέους σταθμούς αποθήκευσης και επαναεριοποίησης βρίσκονται σε εξέλιξη αυτή την περίοδο, με τα περισσότερα να έχουν ξεκινήσει να κατασκευάζονται μετά την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία.
Ταυτόχρονα, η ενεργειακή κρίση και οι εφοδιαστικές αλυσίδες που δεν είχαν συνέλθει από την εποχή του Covid έφεραν αναταράξεις στο πιάτο μας, η αύξηση του κόστους παραγωγής άρχισε να περνά στο τραπέζι μας. Το φαινόμενο ντόμινο που πυροδότησε η ενεργειακή κρίση, μαζί με τις παρενέργειες της πανδημίας στις μεταφορές και την ξηρασία που έπληξε τη διετία 2022-2023 τη σοδειά σε κρίσιμες χώρες - παραγωγούς τροφίμων, πληρώνουμε ακόμη με την επίμονη ακρίβεια και τον υψηλό πληθωρισμό (απληστίας) στα τρόφιμα, χωρίς ωστόσο να συνδέεται με την ενεργειακή κρίση. Σήμερα οι τιμές στο φυσικό αέριο και στο ηλεκτρικό ρεύμα βρίσκονται σε ιστορικά χαμηλά, εκεί που ήταν στις αρχές του 2021.
Το πανίσχυρο όπλο του Πούτιν δεν του έδωσε τη νίκη, χωρίς όμως αυτό να σημαίνει ότι η εξάρτηση της Ευρώπης από τη Ρωσία έχει τελειώσει.
Απλώς έχει περάσει σε μια άλλη φάση. H Ευρώπη δεν μπορεί αλλά και δεν θέλει να κάνει χωρίς το ρωσικό φυσικό αέριο, παρά τις φιλόδοξες διακηρύξεις για την απεξάρτηση από αυτό.
Το μπλοκ των 27 ήταν πέρυσι ένας από τους μεγαλύτερους πελάτες ρωσικού αερίου διεθνώς, παρ' ότι οι ποσότητες που πήρε μέσω αγωγών έχουν υποχωρήσει αισθητά σε σχέση με το παρελθόν.
Εκείνο που έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι αυτό που συμβαίνει με το ρωσικό LNG. Σύμφωνα με την Eurostat η Ρωσία με 13%, κατείχε πέρυσι το δεύτερο μεγαλύτερο μερίδιο εισαγωγών LNG στην ΕΕ, πίσω από τις ΗΠΑ. Σύμφωνα με μια άλλη πηγή, το Αμερικανικό Ινστιτούτο Ενεργειακής Οικονομίας και Χρηματοοικονομικής Ανάλυσης (IEEFA), το μερίδιο αυτό ανήλθε στο 16%. Ενας άλλος οίκος, το S&P Global Commodity Insights, αναφέρει ότι οι εισαγωγές ρωσικού LNG κατέγραψαν άλμα 30% έναντι του 2021, κλείνοντας λίγο κάτω από 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα.
Στο ερώτημα, τι κάνει η ΕΕ για να μπλοκάρει το ρωσικό LNG, η απάντηση είναι ότι αρκετές ευρωπαϊκές εταιρείες έχουν μακροπρόθεσμα συμβόλαια με τη Gazprom και αν τα «σπάσουν», τότε αυτές θα πρέπει να πληρώσουν γενναίες αποζημιώσεις. Εδώ και καιρό λέγεται ότι οι Βρυξέλλες αναζητούν μια νομική φόρμουλα για να λυθεί το αδιέξοδο και να μπορέσουν οι εταιρείες να διακόψουν τα συμβόλαια, κάτι που ούτε εύκολο είναι, ούτε και είναι σίγουρο ότι το θέλουν όλες.
Ούτε είναι τυχαίο ότι κάποιες ευρωπαϊκές χώρες επιτρέπουν στα τερματικά των λιμανιών τους να μεταφορτώνουν ή και να επανεξάγουν ρωσικό LNG, με πλέον χαρακτηριστική περίπτωση το Βέλγιο και το τέρμιναλ Zeebrugge. Ενώ μάλιστα οι επανεξαγωγές LNG περιλαμβάνονται στα επίσημα στοιχεία των εισαγωγών, υπάρχουν περιπτώσεις όπου οι μεταφορτώσεις δεν περιλαμβάνονται.
Και αρκετά από τα μεταφορτωμένα αυτά φορτία δεν αναφέρονται πουθενά στα επίσημα στοιχεία, άρα δεν προσμετρώνται ως ρωσικές εισαγωγές. Είναι επομένως πιθανό, οι εξαγωγές ρωσικού LNG στις χώρες της ΕΕ να είναι τελικά μεγαλύτερες απ’ ότι δείχνουν τα επίσημα στοιχεία.
