Η προσέγγιση του ζητήματος της αναπηρίας σε οικουμενικό επίπεδο είναι μια δυναμική διαδικασία και συνυφαίνεται άμεσα με την εξελικτική πορεία προόδου των κοινωνιών. Τους δύο τελευταίους αιώνες παρατηρείται ότι εκκινούμε από μια βάση προσφοράς στη φιλανθρωπική της διάσταση, η οποία συμπυκνώνεται στο ιατρικό μοντέλο, για να καταλήξουμε σήμερα στο σύγχρονο προοδευτικό δικαιωματικό μοντέλο.
Σύμφωνα με τον ορισμό του ΠΟΥ, η αναπηρία είναι ένα σύνθετο και μεταβαλλόμενο φαινόμενο, το οποίο οφείλεται στην αλληλεπίδραση των προσωπικών χαρακτηριστικών ενός ατόμου και των χαρακτηριστικών του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο το άτομο αυτό δραστηριοποιείται. Με βάση των ως άνω ορισμό η αναπηρία θα πρέπει να ειδωθεί ως μια συνάρτηση αποτελούμενη από μια σταθερά που είναι η εκάστοτε κατάσταση του εμποδιζόμενου προσώπου (μόνιμη ή παροδική) και από δυο μεταβλητές, το κοινωνικό υπόβαθρο αφενός και το περιβαλλοντικό πλαίσιο αφετέρου.
Κατά συνέπεια οι δύο προαναφερθέντες μεταβλητοί παράγοντες δηλ. το φυσικό και το κοινωνικό περιβάλλον, θα πρέπει να σχεδιαστούν κατά τέτοιο τρόπο, έτσι ώστε τα άτομα με αναπηρία να αποκτήσουν το μέγιστο δυνατό βαθμό αυτονομίας και να απολαμβάνουν το σύνολο των συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων σε ίση βάση με το γενικό πληθυσμό.
Δυστυχώς όμως στην πράξη τα ΑμεΑ καλούνται να υπερκεράσουν ένα ευρύ φάσμα εμποδίων σε ποικίλους τομείς, όπως προσβασιμότητα στο φυσικό, ψηφιακό και πολιτισμικό περιβάλλον, στην απασχόληση, στην ανεξάρτητη διαβίωση κλπ. Τα εμπόδια παράγουν διακρίσεις, οι οποίες δύνανται να οδηγήσουν στην κοινωνική περιθωριοποίηση και απομόνωση.
Η άρση των αναφυομένων εμποδίων σε συνδυασμό με την παροχή ίσων ευκαιριών συνθέτουν τον καμβά της απρόσκοπτης και αποτελεσματικής διασφάλισης των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρία σε ίση βάση με το γενικό πληθυσμό, η οποία συνιστά αναμφίβολα ουσιαστικό δείκτη πολιτισμικής προόδου και συγκαταλέγεται στα ποιοτικά χαρακτηριστικά που συγκροτούν το κοινωνικό Κράτος Δικαίου.
Η αδήριτη αναγκαιότητα λήψης μέτρων για την ουσιαστική πραγμάτωση των επιταγών του δικαιωματικού μοντέλου, ερείδεται σ’ ένα πλέγμα διατάξεων της εθνικής, της ευρωπαϊκής και της διεθνούς έννομης τάξης. Ιδιαίτερα ξεχωριστή θέση κατέχει η παρ.6 του αρ.21 του Συντάγματος, μια διάταξη με ευρεία κανονιστική εμβέλεια και εννοιολογικά πυκνό και συμπαγές περιεχόμενο, με την οποία κατοχυρώνονται τα δικαιώματα των ΑμεΑ σε οριζόντιο επίπεδο.
Η ως άνω συνταγματική ρύθμιση αποτελεί το βασικό θεσμικό εργαλείο για τη χάραξη και υλοποίηση νομοθετικών, οργανωτικών και λειτουργικών παρεμβάσεων, με σκοπό την ισότιμη συμμετοχή των ΑμεΑ σε όλες τις εκφάνσεις της καθημερινότητας. Στο ίδιο πνεύμα κινείται και το αρ.26 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ.
Το καθοριστικό όμως βήμα για την πλήρη νομική θωράκιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων των ΑμεΑ επετεύχθη με την κύρωση από τη χώρα μας της Σύμβασης των ΗΕ για τα δικαιώματα των ΑμεΑ στην οποία αποτυπώνονται όλα τα διεθνώς κατοχυρωμένα δικαιώματα του ανθρώπου υπό το πρίσμα της αναπηρίας.
H κυβέρνηση και ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης σχεδίασε και υλοποιεί το Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία, έναν συνεκτικό οδικό Χάρτη με μετρήσιμους στόχους και σαφή χρονοδιαγράμματα υλοποίησης. Ένας από τους βασικότερους θεματικούς άξονες του Σχεδίου Δράσης είναι η παροχή κοινωνικής προστασίας.
Την περίοδο αυτή βρίσκεται σε εξέλιξη μια σειρά από θεσμικές παρεμβάσεις, όπως η υλοποίηση της Εθνικής Στρατηγικής για την Αποϊδρυματοποίηση, ο σχεδιασμός πολιτικών για την πρώιμη παρέμβαση, το προσωπικό βοηθό στα άτομα με αναπηρία, η αναβάθμιση του πλαισίου για την εκπαίδευση των εκπαιδευτών στην κινητικότητα, τον προσανατολισμό και τις δεξιότητες καθημερινής διαβίωσης για τα άτομα με οπτική αναπηρία, η βελτίωση των συνθηκών προσβασιμότητας των κωφών και βαρήκοων συμπολιτών μας και η ενσωμάτωση της οδηγίας 882/2019 της ΕΕ για την προσβασιμότητα σε προϊόντα, αγαθά και υπηρεσίες.
Οι ως άνω ενδεικτικά αναφερόμενες πρωτοβουλίες και δεσμεύσεις της Κυβέρνησης έχουν ως στόχο όχι απλά να εντάξουν τα άτομα με αναπηρία σε ένα εκ προοιμίου μη φιλικό περιβάλλον, αλλά να δημιουργηθούν εκείνες οι προϋποθέσεις για την καθολική πραγμάτωση της κοινωνικής συμπερίληψης, σχεδιάζοντας εξαρχής δράσεις και πολιτικές που θα συμπεριλαμβάνουν το σύνολο του πληθυσμού της χώρας χωρίς καμία διάκριση.
Επιχειρείται το ποιοτικό άλμα από την ένταξη, που σκοπό έχει να διορθώσει τα λάθη, σε ένα πρότυπο πλήρους συμπερίληψης, το οποίο είναι ισότιμα σχεδιασμένο για όλους.
*Ο Γιώργος Σταμάτης είναι Γενικός Γραμματέας Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Καταπολέμησης της Φτώχειας του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων.
