« Μανιάτες, κι είναι όπως οι βράχοι τους, σουβλεροί κι ολόρθοι, κι ολόγυμνοι κι απάτητοι και ξεμοναχιασμένοι», λέει ο Κωστής Παλαμάς.
Μπορεί να έχεις ακούσει κι άλλα, πολλά για την Μέσα Μάνη και να έχεις φανταστεί ακόμα περισσότερα, αλλά τίποτα δεν σε προδιαθέτει για τις εικόνες που θα συναντήσεις λίγο νοτιότερα από το Γύθειο. Εικόνες που απεικονίζουν την βραχώδη σκληρή γη, αλλά και τους ανθρώπους της που ίσως βαθιά θα αγαπήσεις. Οι μικροί οικισμοί τους με τα πυργόσπιτα, οι βυζαντινές εκκλησιές, τα σπήλαια λίκνα της ανθρώπινης ύπαρξης, οι γυμνές πλαγιές, οι μικροί όρμοι τα λιόδεντρα και οι φραγκοσυκιές συνθέτουν ένα τόπο σκληρό και όμως ελκυστικό, με την ζωή να είναι άμεσα εξαρτώμενη από τους βράχους, τους ανέμους, τον ήλιο και την αρμύρα της θάλασσας.
Λίγα χιλιόμετρα μετά το Γύθειο, σε ανύποπτο χρόνο γύρω σου βλέπεις μόνο θάμνους, βράχια, γυμνές πλαγιές, αλλά και χαμηλά δεξιά σου τα νερά του Μεσσηνιακού κόλπου. Τα αισθήματα αντιφατικά και εναλλασσόμενα. Στην Αρεόπολη όπου συνυπάρχουν η πέτρα και ο άνεμος, έχεις την αίσθηση πως θα ακούσεις την κλαγγή των όπλων του 1821, ενώ λίγο πιο κάτω στο Λιμένι, η ψυχή σου θα γαληνέψει καθώς θα αντικρίσεις των όρμο και τις απότομες πλαγιές του βουνού που υψώνονται πίσω του. Ακόμα όμως το τοπίο δεν έχει δείξει την ιδιαίτερη γοητεία και την τραχύτητά του. Θα χρειαστεί να ταξιδέψεις νότια όπου οι αντιθέσεις συνεχίζονται με τους ξερακιανούς ελαιώνες και τις γυμνές πλαγιές του όρους Σαγιάς ( 1.218 μ.), να νομίζεις πως σε βαραίνουν. Να βρεθείς στην επιβλητική Βάθεια όπου τα βράχια, οι γκρεμοί, οι άγριες ακτές και ο γεμάτος στροφές δρόμος δοκιμάζουν τις αντοχές σου. Λίγο μένει για το Πόρτο Κάγιο όπου θα πάρεις κάποιες ανάσες γαλήνης, ενώ αμέσως μετά θα φθάσεις στο Πόρτο Στέρνες και στο Ταίναρο όπου θα νιώσεις ότι βρίσκεσαι στην άκρη του κόσμου.
Γη του φωτός και των πύργων
Η διακλάδωση Αρεόπολη- Λιμένι ουσιαστικά σηματοδοτεί την είσοδο στην νότια Αποσκιερή Μάνη ή Μέσα Μάνη ή Κυρίως Μάνη. Λίγα χιλιόμετρα μετά την Αρεόπολη και έχοντας οριστικά νότια κατεύθυνση, αρχίζει το γαϊτανάκι των μικρών και μεγάλων οικισμών, ο καθένας με την δικιά του ιστορία και πάντα με την έντονη παρουσία των χαρακτηριστικών πυργόσπιτων.
Η χερσόνησος που καταλήγει στο ακρωτήριο Ταίναρο είναι μια ξεχωριστή περιοχή όχι μόνο λόγω της εδαφικής μορφολογίας, αλλά και της ιστορίας της. Στα τετρακόσια χρόνια της τουρκικής σκλαβιάς έμεινε ανυπότακτη και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα να βρίθει μνημείων και εκκλησιών. Περίπου χίλιες είναι οι βυζαντινές εκκλησιές και τα μοναστήρια, χτισμένα με άσπρη πέτρα και διακοσμημένα με τοιχογραφίες. Για να τα βρείτε όμως δεν αρκεί ένας καλός χάρτης, αλλά όπως γράφει μελετητής της περιοχής «χρειάζονται πολλές επισκέψεις και επανειλημμένες περιπλανήσεις, τόσο μέσα στους οικισμούς όσο και στην ύπαιθρο για να βρει ο επισκέπτης τα πολλαπλά πρόσωπα του τόπου».
Ψάξτε πύργους και εκκλησιές στα περισσότερα χωριά, στον Πύργο Δυρού, στην Χαρούλα, στο χωριό Δρύαλος, στη Μίνα στον Μέζαπο όπου τοποθετείται το θρυλικό κάστρο της Μαϊνης. Επίσης στα Κέρια και στην Κηπούλα, ενώ μετά τον Γερολιμένα βρίσκεται η αρχαία Καινήπολης όπου διασώζονται μνημεία και ερείπια τριών παλαιοχριστιανικών βασιλικών.
Όμως η Αρεόπολη έχει ιδιαίτερη βαρύτητα και πρέπει να της δώσετε λίγο μεγαλύτερη προσοχή. Βρίσκεται κτισμένη σε βραχώδες πλάτωμα του όρους προφήτη Ηλία σε υψόμετρο 250 και είναι η καρδιά της Μέσα Μάνης. Παραδοσιακή και ολοφώτεινη από τις αντανακλάσεις του ήλιου στα λευκά λιθάρια των κτισμάτων της, αποτελεί μια από τις πιο αντιπροσωπευτικές πόλεις της Μάνης. Πήρε το όνομά της από τον θεό Άρη ή κατά άλλους από τους αέρηδες που φυσούν στην περιοχή ενώ μέχρι το 1836 ήταν γνωστή και σαν Τσίμοβα. Στην κεντρική πλατεία της Αρεόπολης αξίζει να δείτε τον ανδριάντα του Π. Μαυρομιχάλη όπως επίσης και το ναό των Ταξιαρχών με το χαρακτηριστικό καμπαναριό του 17ου- 18ου αι. όπου έγινε η πρώτη λειτουργία του αγώνα στις 17 Μαρτίου του 1821. Επίσης τον Αϊ Θανασάκη, τον Αϊ Γιάννη τον Πρόδρομο, και βέβαια τα πυργοσυγκροτήματα των Μαυρομιχαλέων, του Καπετενάκου, του Πικουλάκη και του Τσακάκη όπου οι ντόπιοι φυλάκισαν τους Βαυαρούς του Όθωνα όταν ήρθαν να γκρεμίσουν τους πύργους τους. Σήμερα η σύγχρονη Αρεόπολη είναι εμπορικό και διοικητικό κέντρο της περιοχής.
Βορειοδυτικά της Αρεόπολης ο δρόμος κατηφορίζει για το ιστορικό επίνειό της, το Λιμένι. Γραφικό λιμανάκι με παλιά πέτρινα σπίτια είναι κοιτίδα των Μαυρομιχαλέων που στήριξε την επανάσταση του 1821, με τίμημα να έχει τους περισσότερους νεκρούς από κάθε άλλη οικογένεια. Ο αναστηλωμένος πύργος του Πετρόμπεη με τον τετραώροφο πύργο και τα τοξωτά ανοίγματα θυμίζει την αίγλη που απέκτησε το Λιμένι ιδιαίτερα μετά το 1815. Επίσης υπάρχουν ερείπια του ναού της Παναγιάς της Ευρέτριας και το καμπαναριό της.
Αξίζει να δείτε:
Σπήλαια Δυρού
Τα σπήλαια εξερεύνησε το ζεύγος Πετροχείλου. Το 1949 εξερευνήθηκε η Βλυχάδα ή Γλυφάδα αν και ήταν γνωστό το σπήλαιο από το 1900. Είναι από τα ωραιότερα λιμναία σπήλαια του κόσμου με συνολική έκταση 33.400 τμ. Οι έρευνες έφεραν στο φως απολιθώματα ζώων δύο εκατομμυρίων χρόνων, ενώ η θερμοκρασία στο εσωτερικό του κυμαίνεται από 16-20ο C με την θερμοκρασία του νερού να είναι 12 βαθμοί.
Η σημερινή είσοδος των επισκεπτών είναι τεχνητή, η χερσαία διαδρομή είναι 300 μ. ενώ η ξενάγηση στη λιμναία διαδρομή των 1.300μ. γίνεται με βάρκα, διαρκεί περίπου 25 λεπτά με το νερό σε κάποιο σημείο να έχει βάθος 30 μ. Επίσης κοντά στην Βλυχάδα βρίσκονται η Αλεπότρυπα με έκταση 6.500 τμ. και η το Καταφύγι με έκταση 2.700 τμ. Τηλ: 27330-52222. Πριν την επίσκεψή σας καλό θα ήταν να τηλεφωνήσετε γιατί ίσως έλθετε αντιμέτωποι με εποχικό πρόβλημα της στάθμης των νερών στα σπήλαια.
Μανιάτικοι Πύργοι
Ήταν σημαντικός αποτρεπτικός παράγοντας καθώς βοήθησαν την Μάνη να μείνει ανυπότακτη και αυτόνομη. Πύργοι στη Μάνη υπήρχαν από την βυζαντινή περίοδο και έχουν την καταγωγή τους από τα Βυζαντινά Μονοπύργια, αυτοί όμως που συνδέονται με την μανιάτικοι αρχιτεκτονική, εμφανίζονται στα τέλη του 13ου αι. μετά την περίοδο της Φραγκοκρατίας. Τότε οι Φράγκοι αξιωματικοί στην προσπάθειά τους να διασφαλίσουν την γη που κατέλαβαν, έχτισαν πύργους στα φράγκικα πρότυπα. Υποχρέωσαν και τους ντόπιους να κτίσουν τα δικά τους οχυρά, τα οποία μετά την άλωση από την ανάγκη της απόκρουσης των Τούρκων, επεκτάθηκαν σε όλη την περιοχή. Πύργο μπορούσαν να χτίσουν μόνο οι ισχυρές πετριές και ποτέ οι αδύναμες και αυτό συχνά ήταν αιτία πολέμου, ενώ το ύψος κάθε πυργόσπιτου αντανακλούσε την κοινωνική θέση της οικογένειας.
Είναι κατασκευές λιθόδμητες με το ύψος τους να φθάνει τα 8- 20 μ. και με 4-5 ορόφους. Πάνω από την είσοδο υπήρχε μικρό άνοιγμα, η ζεματίστρα, από όπου έριχναν καυτό νερό ή λάδι στους πολιορκητές, ενώ γύρω στα τοιχώματα υπήρχαν μικρές τρύπες, οι ντουφεκότρουπες.
Βάθεια
Είναι ίσως το πιο πολυφωτογραφημένο σημείο της Μάνης. Οι πύργοι της μοιάζουν να ακροπατούν στην κορυφή ενός απότομου βραχώδους λόφου, ατενίζοντας το πέλαγος και την θρυλική Αρμενόπετρα (μικρή βραχονησίδα στα ανοιχτά). Μνημονεύεται στις ιστορικές πηγές από το 1571 μ.Χ., ενώ το 1618 είχε 20 οικογένειες.
Ο σημερινός οικισμός άρχισε να κτίζεται προεπαναστατικά από μανιάτες πειρατές (όπως μαρτυρούν έγραφα του 17ου αι.), αγωνιστές και από πρόσφυγες Κρήτες. Την ακμή της την γνώρισε μετά το 1850 ενώ από το 1900 άρχισε να παρακμάζει και σιγά- σιγά να εγκαταλείπεται.
Πόρτο Κάγιο - Αχίλλειο
Το Πόρτο Κάγιο ανήκει στην Προσηλιακή Μάνη αλλά λόγω των μικρών αποστάσεων αναφέρεται εδώ. Το όνομά του λέγεται ότι το οφείλει στη Φράγκικη ονομασία Port aux Cailles, το λιμάνι των ορτυκιών. Τα πουλιά στη μεταναστευτική τους περίοδο το χρησιμοποιούσαν ως τελευταίο σταθμό και αποτελούσαν μια σημαντική διατροφική συνήθεια για τους ντόπιους που τα πάστωναν και τα αποθήκευαν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Βρίσκεται στη θέση της αρχαίας Ψαμαθούς και είναι φυσικό αραξοβόλι. Απέναντι από τον γραφικό οικισμό, στην άλλη πλευρά του όρμου, βρίσκεται ο καστροπερίβλεπτος οικισμός Αχίλλειο.
Αγ. Ασώματοι - Πόρτο Στέρνες
Ο στενός δρόμος καταλήγει στο λιμανάκι Πόρτο Στέρνες, κοντά στην άκρη του ακρωτηρίου, όπου οι αρχαίοι Έλληνες πίστευαν ότι βρίσκονταν οι πύλες του Άδη από όπου ο Ηρακλής στον τελευταίο άθλο του ανέβασε τον Κέρβερο στη γη.
Υπάρχει και η σπηλιά του Άδη που βρίσκεται σε απόμερο σημείο του όρμου, νότια από το εξωκλήσι των Ασωμάτων, όπου κοντά της υπήρχε ο ναός του Ταινάριου Ποσειδώνα του 5ου αι. π.Χ. Το ερημοκλήσι των Αγ. Ασωμάτων κτίσθηκε με υλικά του ναού του Ταινάριου Ποσειδώνα αλλά σήμερα είναι σχεδόν ερείπιο.
Φάρος Ταίναρου
Είναι το νοτιότερο σημείο της χώρας μας, (της Ευρώπης με μικρή διαφορά, είναι το Γιβραλτάρ) και για να φθάσετε θα περπατήσετε περίπου 40 λεπτά. Στο Ταίναρο υπήρχε ιερό όπου λατρευόταν ο ήλιος και οι Δωριείς ονόμαζαν την απόληξη του Ταϋγέτου «Μεταπέα Άκρα», διατηρώντας έτσι το όνομα μέχρι σήμερα καθώς είναι γνωστός και σαν Κάβο- Ματαπάς.
Ο φάρος κατασκευάστηκε από Γάλλους το 1882, ενώ τετράγωνος πύργος του, έχει ύψος 16 μ. Από το 1984 εγκαταστάθηκε αυτόματος μηχανισμός ο οποίος λειτουργεί με ηλιακή ενέργεια, έχοντας εμβέλεια 22 ν. μίλια.
Info: Ακολουθώντας το μονοπάτι προς τον φάρο, σε 0,5 χλμ. θα συναντήσετε το ψηφιδωτό δάπεδο αρχαίου ναού ή σπιτιού, το περίφημο Άστρο της Αριάς.
Κείμενο - φωτογραφίες: Κώστας Κατσίγιαννης
