Της Αγγελικής Κώττη
Αντικείμενο της στήλης είναι ιστορίες από την αρχαιότητα, μικρά ή μεγάλα γεγονότα, ευρήματα, μύθοι. Ωστόσο, σήμερα θα κάνουμε μια εξαίρεση και θα ασχοληθούμε με ένα σύγχρονο και πολύ επίκαιρο θέμα, το Μακεδονικό. Ο άνθρωπος του οποίου τα λόγια θα παραθέσουμε, είναι ένας μεγάλος αρχαιολόγος, ο Μανόλης Ανδρόνικος, ο οποίος έκανε τη μεγαλύτερη ανακάλυψη σχετικά με την Ιστορία της Μακεδονίας. Ο αείμνηστος καθηγητής, που γεννήθηκε πριν από έναν αιώνα στην Προύσα, αλλά έζησε όλη τη ζωή του στη Μακεδονία, είχε την ευτυχία να κρατήσει στα χέρια του τη χρυσή λάρνακα με τα οστά του Βασιλιά Φιλίππου Β΄ της Μακεδονίας, μετά την ανασκαφή του τάφου του.
Ο Μανόλης Ανδρόνικος είχε μιλήσει στον συνάδελφο Κώστα Σερέζη για το κρατικό κανάλι. Παραθέτουμε αποσπάσματα από τη συνέντευξη αυτή, που μεταδόθηκε το 1990 από την ΕΡΤ και κατόπιν από την ΕΡΤ-3, όπου ο αρχαιολόγος αναφέρεται στο ζήτημα της Μακεδονίας:
ΚΩΣΤΑΣ ΣΕΡΕΖΗΣ: Ποια επιχειρήματα έχουν όσοι αμφισβητούν την ελληνικότητα της Μακεδονίας και ποια πρέπει να είναι η δική μας απάντηση – με επιχειρήματα πάντοτε; –
ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ: «Το ερώτημα σας είναι δύσκολο, γιατί δεν περιορίζεται μόνο σε έναν τομέα που τον ξέρω καλά. Πιάνει και πολιτική. Ως αρχαιολόγος, με την ευρύτερη έννοια, δηλαδή ως ιστορικός, θα πρέπει να αντιμετωπίζω τα προβλήματα της Μακεδονίας. Το πολιτικό πρόβλημα δεν θα 'πρεπε να το αγγίξω εγώ. Μπορεί να κάνω λάθη. Θα έλεγα πολύ απλά ότι το πρόβλημα της εθνικότητας των αρχαίων Μακεδόνων – γιατί κι αυτό αμφισβητούν οι γείτονές μας – δεν έχει σημασία γι' αυτούς.
Αν, δηλαδή, οι Μακεδόνες δεν ήταν Έλληνες αυτό δεν θα άλλαζε τη δική τους θέση, διότι, όπως είπε παλιότερα και ένας πρωθυπουργός μας, συγκεκριμένα ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, σε μια συνάντησή του στο Βελιγράδι, στον τότε αρχηγό του γιουγκοσλαβικού κράτους, ανεξαρτήτως με όλα τα άλλα, “εσείς, τα σλαβικά φύλα, κατεβήκατε εδώ μετά τον πέμπτο ή έκτο μ.Χ. αιώνα. Λοιπόν, δεν έχουν καμία σχέση οι Σκοπιανοί με τον Αλέξανδρο ή τον Φίλιππο με κανέναν τρόπο”·
Το κακό είναι ότι δεν τους φθάνει να αρχίσουν την αμφισβήτηση από τα βυζαντινά ή μεταβυζαντινά χρόνια, όπου μπορούν να βρουν κάποια επιχειρήματα, αλλά φθάνουν, ούτε λίγο ούτε πολύ – κι αυτό το ξέρω έγκυρα -, να θέλουν τον Αλέξανδρο και τον Φίλιππο και όλους τους Μακεδόνες και τους βασιλείς σαν προγόνους τους. Όταν είχα την τύχη να βρω τον τάφο, που πρότεινα ότι ήταν του Φιλίππου και σήμερα αυτό το δέχονται σχεδόν όλοι, στην αρχή λιγάκι το αμφισβήτησαν οι Σκοπιανοί. Πολύ σύντομα είδαν ότι δεν μπορούσαν να υποστηρίζουν αυτή τη θέση και το δέχθηκαν. Αλλά η προπαγάνδα τους, όπως ξέρω από κείμενα που μου έστειλαν από τον Καναδά, είπε; “Ωραία, είναι του Φιλίππου. Είναι, δηλαδή, ενός βασιλιά Μακεδόνα. Αλλά ο Ανδρόνικος, ως Έλληνας, υπήρξε ιερόσυλος απέναντι σε έναν μακεδονικό τάφο».
ΚΩΣΤΑΣ ΣΕΡΕΖΗΣ: Ιερόσυλος;
ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ: «Ναι, Στην πρώτη δημοσίευση που έκανα μετά την ανακάλυψη έγραψα ότι από τη μια είχα το αίσθημα του ιερόσυλου που ανοίγει έναν τάφο – γιατί είναι ένα πρόβλημα ηθικό να ανοίγεις έναν τάφο-και από την άλλη το αίσθημα του επιστήμονα που ψάχνει να βρει την αλήθεια· Και φυσικά εδώ υπερίσχυσε το αίσθημα του επιστήμονα. Επειδή διαβάζουν, φαίνεται, ό,τι γράφουμε, προσπαθούν να το εκμεταλλευτούν. Κι αλλού έγραφα ότι μόνον οι βάρβαροι κατέστρεφαν ένα νεκροταφείο. Γι' αυτό, όταν βρήκα τις σπασμένες στήλες, είπα ότι δεν μπορεί να το 'καναν ούτε Έλληνες, ούτε οι ίδιοι. Επομένως, έφθασα στους Γαλάτες και έτσι ήταν η αρχή της θεωρίας τι ήταν, βάρβαρος ή ιερόσυλος;. Λένε, λοιπόν, οι Σκοπιανοί: ο Ανδρόνικος ιερόσυλος. Ήταν 'Ελληνας και οι 'Ελληνες δεν σέβονται πάντοτε τα μακεδονικά μνημεία».
ΚΩΣΤΑΣ ΣΕΡΕΖΗΣ: Αυτά που είπατε τώρα είναι καθαρή προπαγάνδα που στερείται επιστημονικής βάσης. Στους επιστημονικούς κύκλους τον εξωτερικού έχουν απήχηση αυτές οι τοποθετήσεις τους;
ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ: «Το θέμα της ελληνικότητας των αρχαίων Μακεδόνων δεν το έχουν θέσει οι Σκοπιανοί. Το έχουν θέσει από παλιά διάφοροι αρχαιολόγοι (Αμερικανοί, Γερμανοί και Αγγλοι) και ακόμη υπάρχουν μερικοί επιστήμονες. Το πρόβλημα είναι ότι οι Μακεδόνες ήταν ένας λαός που ζούσε στις παρυφές του ελλαδικού χώρου, Αυτό το τμήμα που έμενε στη Μακεδονία ήταν αποκομμένο από την υπόλοιπη Νότιο Ελλάδα».
ΚΩΣΤΑΣ ΣΕΡΕΖΗΣ: Επαρχιώτες, όπως θα λέγαμε σήμερα;
ΜΑΝΟΛΗΣ ΑΝΔΡΟΝΙΚΟΣ: «Κάτι παραπάνω. Επαρχιώτες και αγροίκους. Γι αυτό – επειδή είχαν και τη διαμάχη (από τον 5ο αιώνα περίπου) – η κύρια πηγή που έχουμε για τους Μακεδόνες από τον τέταρτο αιώνα είναι ο Δημοσθένης, δηλαδή ένας εχθρός των Μακεδόνων και του Φιλίππου. Και όχι απλώς αντίπαλος, κάτι παραπάνω. Ο Δημοσθένης μέσα στο πολιτικό του πάθος – με το δίκιο του υπερασπιζόταν ίσως την Αθήνα – αποκαλεί τον Φίλιππο “βάρβαρο”. Και άλλοι συγγραφείς έχουν διάφορες διφορούμενες εκφράσεις. Και αυτά τα εκμεταλλεύτηκαν. Στηριγμένοι, δηλαδή, σε διάφορες τέτοιες πληροφορίες, ακόμη και σύγχρονοι ιστορικοί αμφισβήτησαν την ελληνικότητα των Μακεδόνων και είπαν ότι μπορεί να είναι ένα συγγενικό φύλο με τους Έλληνες, όπως οι θράκες, λόγου χάριν, όχι όμως ελληνικό. Ένα άλλο θέμα είναι η γλώσσα των Μακεδόνων, για την οποία δυστυχώς δεν ξέρουμε τίποτα. Δεν έχουμε ένα κείμενο σε μακεδονική διάλεκτο, όπως έχουμε σε άλλες διαλέκτους ελληνικές.
Οι μόνες λέξεις που έχουμε από τη Μακεδονία είναι 153, οι οποίες διαφέρουν από τις αντίστοιχες ελληνικές και τις συγκεντρώσαμε από αρχαία λεξικά. Οι αρχαίοι λεξικογράφοι τις επέλεξαν γιατί ακριβώς είναι περίεργες λέξεις. Προσπαθούν οι γλωσσολόγοι να βρουν ποια είναι η ρίζα τους και εκεί είναι που έχουν διχασθεί. Σήμερα, όσο μπορώ να ξέρω, η πλειονότητα των επιστημόνων, των δυτικών και ανατολικών, πιστεύει ότι αυτή η γλώσσα ήταν διάλεκτος ελληνική. Εδώ ήρθε το εύρημα της Βεργίνας. 'Οχι τόσο ο τάφος με τα χρυσά όσο ένα άλλο εύρημα που υποτιμήθηκε, γιατί η λάμψη του χρυσού της Βεργίνας το επισκίασε. Και όμως από ιστορική άποψη είναι εξαιρετικά σημαντικό. Είναι οι σπασμένες επιτύμβιες στήλες που βρήκαμε. Οι περισσότερες έχουν τα ονόματα των νεκρών. Εβδομήντα πέντε συνολικά, από τα οποία τα 72 είναι στη ρίζα τους ελληνικά, αναμφισβήτητα και ωραία ελληνικά. Όχι αττικά. Είναι, θα έλεγα, πιο πολύ δωρικά και μερικά είναι ιδιόρρυθμα μακεδονικά, όπως το Πευκόλαος».
