O καρκίνος δεν είναι το τέλος και δεν επηρεάζει το όνειρο της απόκτησης οικογένειας καθώς η πρόοδος της επιστήμης και οι νέες τεχνικές βοηθούν να διατηρούν οι ασθενείς τη γονιμότητά τους, ώστε αποθεραπευμένες πλέον να μπορούν να αποκτήσουν παιδί.
Κάθε χρόνο εκατοντάδες χιλιάδες γυναίκες ανά τον κόσμο διαγιγνώσκονται με κάποια μορφή καρκίνου είτε πρόκειται για καρκίνο του μαστού, που παραμένει το πιο συχνό ογκολογικό νόσημα στις γυναίκες είτε για άλλου είδους καρκίνο όπως των ωοθηκών, του δέρματος, του θυρεοειδούς, ή αιματολογικές κακοήθειες. Η πιο συνηθισμένη ηλικία για την εμφάνιση ογκολογικών νοσημάτων είναι περί την εμμηνόπαυση και μετεμμηνοπαυσιακά χωρίς όμως αυτό να αποκλείει δυστυχώς την εμφάνιση καρκίνου σε πολύ νεότερες ηλικίες. Συνεπώς, ένα μεγάλο ποσοστό ασθενών που νοσούν από κάποιο ογκολογικό νόσημα είναι γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας και δεδομένης της ολοένα και αυξανόμενης τάσης στην σύγχρονη εποχή για αναβολή της τεκνοποίησης σε μεγαλύτερες ηλικίες, πολλές από αυτές τις ασθενείς είναι άτοκες.
Ανταλλαγή πολύτιμων αναπαραγωγικών χρονών με χρόνο θεραπείας του καρκίνου
Η μάχη όμως των νέων γυναικών με τις κάθε είδους ογκολογικά νοσήματα δεν είναι πάντα άνιση, και στις μέρες μας, με τα πραγματικά θαυμαστά επιτεύγματα της επιστήμης και της τεχνολογίας πολλές γυναίκες καταφέρνουν να βγούν νικήτριες και να συνεχίσουν φυσιολογικότατα την ζωή τους. Υπάρχουν όμως δυστυχώς παράπλευρες απώλειες στον αγώνα της επιβίωσης από τον καρκίνο και μία από αυτές είναι η γονιμότητα, που δεν μένει ανεπηρέαστη ακόμη και με την χρήση των πιο σύγχρονων θεραπευτικών μεθόδων. Η χημειοθεραπεία που αποτελεί την πρωταρχική και θεμελιώδη θεραπεία για την αντιμετώπιση σχεδόν της πλειονότητας των ογκολογικών νοσημάτων και η ορμονοθεραπεία που μπορεί να την ακολουθήσει σε περιπτώσεις όπως ο καρκίνος του μαστού, έχει αποδειχθεί ότι έχουν γοναδοτοξική επίδραση στις ωοθήκες, πράγμα που σημαίνει με πολύ απλά λόγια ότι η λειτουργικότητα των ωοθηκών ακόμη και σε ασθενείς νεαρής ηλικίας μειώνεται δραματικά ή ακόμη και εκμηδενίζεται μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας. Στις περιπτώσεις μάλιστα που η χημειοθεραπεία συνοδεύεται από ακτινοθεραπεία ή ορμονοθεραπεία, η διάρκειά τους είναι συνήθως αρκετά μεγάλη με αποτέλεσμα ακόμη και οι νέες ασθενείς να «ανταλλάσσουν» πολύτιμα χρόνια αναπαραγωγικής ηλικίας με χρόνο θεραπείας του καρκίνου.
Αναμφίβολα και χωρίς δεύτερη σκέψη η πρωταρχική προτεραιότητα για τις μαχήτριες του καρκίνου είναι η αντιμετώπιση της νόσου και η όσο το δυνατόν μακρόχρονη εξασφάλιση της επιβίωσής τους. Με τα δεδομένα της σημερινής εποχής όμως και την ανεξάντλητη φαρέτρα της επιστήμης που προσφέρει συνεχώς νεότερες και πιο αποτελεσματικές θεραπείες, το ποσοστό των γυναικών που όχι μόνο επιβιώνουν άλλα θεραπεύονται πλήρως από διάφορες μορφές καρκίνου είναι εξαιρετικά υπολογίσιμο. Οι γυναίκες αυτές ανακτούν τον έλεγχο της ζωής τους, της επαγγελματικής και κοινωνικής τους ανέλιξης και καταξίωσης, πολλές από αυτές καταλαμβάνουν νευραλγικές θέσεις στην πολιτική, στην επιστήμη, στον κοινωνικό ιστό και επιστρέφουν πλήρως στην κανονικότητά τους. Όμως ειδικά για τις άτοκες γυναίκες το θέμα της γονιμότητας μετά την ίασή τους από τον καρκίνο είναι το πρώτο που τις απασχολεί και αποτελεί παράγοντα άγχους και έντονου στρες.
Κατάψυξη ωαρίων εμβρύων και ωοθηκικού ιστού
Διέξοδο στον προβληματισμό αυτό έρχεται να δώσει η υποβοηθούμενη αναπαραγωγή με τις μεθόδους διατήρησης γονιμότητας. Η κατάψυξη ωαρίων και εμβρύων είναι στην πρώτη γραμμή των επιλογών που προσφέρονται, ενώ ολοένα και αυξανόμενο έδαφος κερδίζει και η κατάψυξη ωοθηκικού ιστού καθώς και η in vitro ωρίμανση ωαρίων (IVM). Μακροχρόνιες παγκόσμιες μελέτες έχουν αποδείξει πλέον την ασφάλεια των παραπάνω μεθόδων και των φαρμάκων που χρησιμοποιούνται για την διέγερση των ωοθηκών και την συλλογή των ωαρίων ακόμη και σε γυναίκες με ενεργό ογκολογική νόσο.
Μύθοι και αλήθειες για την σχέση της εξωσωματικής με τον καρκίνο
Η καρκινογένεση τονίζεται σε όλες τις μελέτες, είναι θέμα γενετικού υλικού και οικογενειακού υποβάθρου και όχι χρήσης ορμονικών σκευασμάτων για ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή γονιμοποίηση. Τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην υποβοηθούμενη αναπαραγωγή σαφώς και πρέπει να χρησιμοποιούνται με λογική και σε δοσολογίες που ορίζονται πλέον από τις παγκόσμιες κατευθυντήριες οδηγίες. Αυτό σημαίνει για παράδειγμα ότι μια γυναίκα δεν επιτρέπεται να υποβάλλεται κάθε μήνα σε διέγερση των ωοθηκών. Από την άλλη πλευρά αναζητώντας εκείνες τις γυναίκες που ατυχώς εμφάνισαν κάποια μορφή καρκίνου αρκετά χρόνια αφότου υποβλήθηκαν σε κάποιους κύκλους ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής θα δούμε ότι έχουν ένα επιβαρυμένο οικογενειακό ιστορικό ή ότι οι ίδιες είναι φορείς γονιδίων που θα εκφράζονταν κάποια στιγμή στη ζωή τους με τη μορφή της κακοήθειας. Πολλαπλές, πολυκεντρικές έρευνες, εδώ και πολλά χρόνια έχουν απορρίψει την υπόθεση της καρκινογένεσης από τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται στην ιατρικώς υποβοηθούμενη αναπαραγωγή και την διατήρηση της γονιμότητας.
Εκατομμύρια γυναίκες ανά τον κόσμο, cancer survivors (επιβιώσαντες της νόσου) κατάφεραν να γίνουν μητέρες γιατί είχαν σωστή καθοδήγηση και κατέψυξαν νωρίς το γενετικό τους υλικό.
Και εδώ θα πρέπει να τονιστεί η τεράστια συμβολή των ιατρών ογκολόγων. Το πιο σημαντικό βήμα είναι η παραπομπή της ασθενούς στον εξειδικευμένο γυναικολόγο αναπαραγωγής προτού ξεκινήσει η θεραπεία της για τον καρκίνο. Ο ειδικός ογκολόγος είναι ο πρώτος που θα φιλτράρει ποιες γυναίκες επιτρέπεται και μπορούν να προβούν σε διαδικασία διατήρησης γονιμότητας ανάλογα με το νόσημα, την ηλικία, το στάδιο της νόσου κατά την αρχική διάγνωση και τις πιθανότητες για ίαση. Αλλά και οι ίδιες οι πάσχουσες, μπορούν να ξεκινήσουν οι ίδιες αυτή την συζήτηση με τον θεράποντα ιατρό τους και να ζητήσουν να παραπεμφθούν στον ειδικό αναπαραγωγής για πλήρη και έγκυρη ενημέρωση. Η διαδικασία της κατάψυξης ωαρίων ή εμβρύων που είναι πλέον και οι πιο ευρέως χρησιμοποιούμενες, αρχίζει σχεδόν αμέσως μετά την παραπομπή της ασθενούς και διαρκεί περίπου 2 εβδομάδες. Πρόκειται λοιπόν για μια γρήγορη διαδικασία που δεν κοστίζει στον χρόνο της θεραπείας του καρκίνου. Με την παρούσα νομοθεσία ο χρόνος διατήρησης των κρυοσυντηρημένων ωαρίων και εμβρύων μπορεί να φτάσει τα 25 έτη δίνοντας έτσι ένα σημαντικό χρονικό διάστημα στη γυναίκα να ξεπεράσει το πρόβλημά της, αλλά ταυτόχρονα να μη χάσει το δικαίωμά της στη μητρότητα.
Ο καρκίνος δεν είναι το τέλος για την απόκτηση οικογένειας
Στο μυαλό μας λοιπόν πρέπει να κρατήσουμε ότι η διάγνωση του καρκίνου του μαστού ή άλλου ογκολογικού νοσήματος που αποτελεί φυσικά ένα δυνατό σοκ για την ασθενή, δεν πρέπει να θεωρείται ως ένα οδυνηρό τέλος, για τα όνειρα που κάνει κάθε γυναίκα για τη ζωή της, την καριέρα της και την απόκτηση παιδιών. Στη σύγχρονη κοινωνία ήρθε τελικώς η ώρα της καθαίρεσης των αστικών μύθων που ισχυρίζονται ότι: «υποβοηθούμενη αναπαραγωγή = αυξημένες πιθανότητες για καρκίνο» και «καρκίνος = μειωμένες πιθανότητες για οικογένεια». Ο κόσμος γύρω μας κατακλύζεται από σιωπηλές μαχήτριες, γυναίκες της διπλανής πόρτας αλλά και γυναίκες πιο αναγνωρίσιμες, που συμμετέχουν στις πολιτικές εξελίξεις, πρωταγωνιστούν στην καλλιτεχνική σκηνή ή κατέχουν θέσεις επιρροής στον επαγγελματικό στίβο, οι οποίες μέσα από την καριέρα τους επηρεάζουν εκατομμύρια γυναικείου πληθυσμού, δείχνοντας πως μπορούμε να εναντιωθούμε στη νόσο και να πάρουμε τη ζωή μας πίσω. Οι σύγχρονες μέθοδοι διατήρησης γονιμότητας μέσα από τις διαδικασίες της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής τους εξασφαλίζει το αναφαίρετο δικαίωμα τους στη μητρότητα «παγώνοντας» την ηλικία και δίνοντάς τους το δικαίωμα επιλογής για τεκνοποίηση σε μεταγενέστερο χρόνο.
* Ο Νίκος Βραχνής είναι πρόεδρος της Εθνικής Αρχής Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΑΙΥΑ), αναπληρωτής καθηγητής μαιευτικής-γυναικολογίας ΕΚΠΑ, επισκέπτης καθηγητης μαιευτικής και ιατρικής εμβρύου Πανεπιστημίου Saint George Λονδίνου, Μ. Βρετανία
