Εχουν περάσει πολλά χρόνια από τότε που η αρχαιολογική σκαπάνη είχε εντοπίσει πολυάνδρια της εποχής του Πελοποννησιακού Πολέμου στον Κεραμεικό. Εκτός από την ιδιαίτερη σημασία του ευρήματος που έφερε στο φως η αρχαιολόγος Χάρις Στούπα, καθώς στα πολυάνδρια οι πρόγονοί μας έθαβαν πολεμιστές που είχαν πέσει στη μάχη, το ακόμα μεγαλύτερο κέρδος ήταν πως είχε αποκαλυφθεί, επιτέλους, η περιοχή του Δημοσίου Σήματος, που ήταν το σημαντικότερο νεκροταφείο του αρχαίου κόσμου.
Σύμφωνα με την υπουργό Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, το Δημόσιο Σήμα θα αναδειχθεί όπως του αξίζει, με πρόγραμμα του ΥΠΠΟΑ.
Το 1997 κατά τη διάρκεια σωστικής ανασκαφής σε οικόπεδο της οδού Σαλαμίνος, ιδιοκτησίας αδελφών Τεγοπούλου, η Χάρις Στούπα ανακάλυψε πολυάνδρια, τάφους με οστά πολλών ανδρών δηλαδή. Με βάση διάφορες μελέτες και με τα αγγεία που βρέθηκαν εκεί ως κτερίσματα για τους νεκρούς, η ανασκαφέας τα χρονολόγησε ανάμεσα στα χρόνια 430 με 420 π.Χ, δηλαδή στην εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου. Τα οστά ανήκαν όλα σε άνδρες. Στο οικόπεδο της οδού Σαλαμίνος 35 είχε κατεδαφιστεί το κτίριο που υπήρχε, προκειμένου να χτιστεί στη θέση του ένα θέατρο. Το ΥΠΕΧΩΔΕ όμως, είχε χαρακτηρίσει την πρόσοψη διατηρητέα. Χρειάστηκε πίεση και επιμονή για να προχωρήσει ο αποχαρακτηρισμός και να συνεχιστεί η ανασκαφή.
Τα «πολυάνδρια» ήταν κτισμένα ταφικά μνημεία, φτιαγμένα από λαξευτό πωρόλιθο, συνδεδεμένα χρονικά με την περίοδο των μεγάλων συγκρούσεων από την επεκτατική πολιτική της Αθήνας οι οποίες οδήγησαν στο ξέσπασμα του Πελοποννησιακού Πολέμου.
Στο συγκεκριμένο οικόπεδο, εντός δύο τεμνομένων και καθέτων μεταξύ τους ορυγμάτων, είχαν ταφεί σε πώρινες μνημειακές θήκες τα υπολείμματα της ταφικής πυράς πλήθους νεκρών με κτερίσματα. Πρόκειται για τμήματα συνολικά πέντε μνημείων που ανευρέθησαν εντός αυτών των δύο ορυγμάτων, τα οποία είχαν υποστεί εκτεταμένες καταστροφές κυρίως κατά την ρωμαϊκή και υστερορρωμαϊκή περίοδο.
Εξωτερικά των ορυγμάτων, εντοπίσθηκε ακόμη ένα τμήμα κατεστραμμένου πολυανδρίου, το οποίο είχε διανοιχθεί επίσης εντός του φυσικού εδάφους. Χρονολογικά προηγείται των υπολοίπων αλλά η κατασκευή του είναι εντελώς διαφορετική. Οι τοίχοι του είναι κτισμένοι από ωμές πλίνθους και το εσωτερικό του φαίνεται να είχε διαχωρισθεί τουλάχιστον σε δύο χώρους. Στον έναν από αυτούς εντοπίσθηκε τετράγωνη πωρολιθική λιθόπλινθος με λαξευμένη κοίλη υποδοχή κάλπης.
Στο εσωτερικό των μνημείων, σε αναμοχλευμένες επιχώσεις, βρέθηκε πλήθος κεραμεικής του 5ου αι. π.Χ., ερυθρόμορφης αλλά και λευκών ληκύθων με μοναδικές παραστάσεις, αλλά και μεγάλη ποσότητα καμένων οστών ανδρών, τα οποία ανήκαν τουλάχιστον σε 58 άτομα. Μόνον σε ένα από τα μνημεία των ορυγμάτων, αποκαλύφθηκε επί του πωρολιθικού δαπέδου του μία στρώση οστών και λίγα πήλινα και αλαβάστρινα κτερίσματα μεταξύ αυτών.
Όπως λέει το ΥΠΠΟΑ, θα γίνει νέα ανασκαφή, συστηματική πλέον, από την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών. Η ανασκαφή που έχει ήδη πραγματοποιηθεί στο οικόπεδο επί της οδού Σαλαμίνος 35, δεν είναι επισκέψιμη για το κοινό. Το ΥΠΠΟΑ έχει προχωρήσει σε απαλλοτριώσεις των οικοπέδων επί των οδών Πλαταιών 28, Πλαταιών 26 και Λεωνίδου 86 και Σαλαμίνος 33 και Λεωνίδου 82-84. Η απαλλοτρίωση ολοκληρώθηκε το 2015. Μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει καμία αρχαιολογική εργασία στα απαλλοτριωμένα ακίνητα.
Η Υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη δήλωσε: «Το Δημόσιο Σήμα, το σημαντικότερο νεκροταφείο του αρχαίου κόσμου, είναι ένα μοναδικό τοπόσημο της Αθήνας με εξαιρετικά σημαντική ιστορική και αρχαιολογική σημασία. Εδώ έχουν ενταφιαστεί σημαντικότατες προσωπικότητες της αρχαίας Αθήνας, αλλά και οι πεσόντες εν πολέμω. Η σημερινή κατάσταση, στην οποία βρίσκεται το Δημόσιο Σήμα, δεν αρμόζει στην ιστορική του σημασία. Οφείλουμε να ερευνήσουμε και να αναδείξουμε τον χώρο, να αποκαλύψομε ένα τμήμα της αρχαίας πόλης και του «καλλίστου προαστείου» της».
Το Δημόσιο Σήμα, χρονολογείται στον 5 αι. π.Χ. και είναι άμεσα συνδεδεμένο με την άνοδο της Δημοκρατίας. Είχε ιδρυθεί στην ΒΔ παρυφή της πόλεως, κατά μήκος της αρχαίας οδού που συνέδεε μέσω του άστεως τον Κεραμεικό με την Ακαδημία Πλάτωνος. Εκεί είχαν ενταφιαστεί, δημοσία δαπάνη, επιφανείς άνδρες, αλλά και οι πεσόντες στους πολυάριθμους πολέμους των Αθηναίων, ώστε το Δημόσιο Σήμα να προσομοιάζει με στρατιωτικό νεκροταφείο.
Επρόκειτο για μια ιστορική και μεγαλοπρεπή οδό, πλάτους 40 και μήκους 1478 μέτρων. Κατά μήκος του Δημοσίου Σήματος εκφωνήθηκε ο περίφημος Επιτάφιος Λόγος του Περικλή, στο πολυάνδριο των νεκρών του 1ου χρόνου του Πελοποννησιακού πολέμου. Εκεί επίσης θάφτηκε και ο ίδιος ο Περικλής αλλά και ο Θουκυδίδης. Σύμφωνα με τον Πάτριο Νόμο, οι νεκροί των πολέμων, αφού αποτεφρώνονταν, μεταφέρονταν από τα μακρινά πεδία των μαχών για τιμητικό ενταφιασμό.
Η οδός αυτή εκατέρωθεν, στην αρχή της, είχε αριστερά το ιερόν της Αρίστης και της Καλλίστης και δεξιά της, τον Ναό του Διονυσίου Ελευθερέως για να καταλήξει στην είσοδο του άλσους της Ακαδημίας και στον βωμό του έρωτα. Το μεγάλο πλάτος της στην αρχή, την κρατούσε «κρυμμένη» όλα αυτά τα χρόνια. Οι ανασκαφές γίνονταν στον χώρο του αρχαίου δρόμου και ο εντοπισμός των παρόδιων τάφων, άρα και του Σήματος, δεν ήταν δυνατός.
Στο ακίνητο επί της οδού Πλαταιών 21 ανακαλύφθηκε τμήμα της αρχαίας οδού προς Ακαδήμεια και ταφικός περίβολος του Δημοσίου Σήματος. Διατηρούνται στο υπόγειο πολυκατοικίας, απαλλοτριωμένα υπέρ του δημοσίου.
