Ο αγωγός φυσικού αερίου EastMed εξαρχής είχε επικριθεί ως προς την τεχνοοικονομική αρτιότητα και τη βιωσιμότητά του. Πρώτοι οι Αμερικανοί εξέφρασαν τις επιφυλάξεις τους οι οποίες όμως σίγησαν στην πορεία μετά από ισραηλινές παρεμβάσεις. Ωστόσο, ο ισραηλινός Πρέσβης στην Αθήνα Γιόσι Αμράνι στις 2 Ιουνίου 2021 προέβη σε μια αμφίσημη δήλωση για τον αγωγό ξεκαθαρίζοντας ότι «αν δεν το κάνουμε τώρα, δεν θα είναι ρεαλιστικό αργότερα». Οι τελευταίες εξελίξεις μάλλον έρχονται ως επιβεβαίωση της δήλωσής του.
Ανατρέχοντας σε παλαιότερα ελληνικά δημοσιεύματα, κατά την επίσκεψή του στην Αθήνα (10-11 Νοεμβρίου 2020), ο Αιγύπτιος Πρόεδρος Αμπντέλ Φατάχ Αλ Σίσι φέρεται να πρότεινε στον Έλληνα Πρωθυπουργό Κυριάκο Μητσοτάκη «μια πολύ ενδιαφέρουσα ιδέα, την οποία, αφού οι δύο άνδρες συζήτησαν εκτενώς, ο Έλληνας Πρωθυπουργός ανέλαβε στη συνέχεια να προωθήσει τόσο προς τον Πρόεδρο της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκο Αναστασιάδη όσο –και κυρίως– προς τον Ισραηλινό ομόλογό του Βενιαμίν Νετανιάχου.
Η ιδέα των κ.κ. Αλ Σίσι και Μητσοτάκη (οι δύο άνδρες διατηρούν συχνή τηλεφωνική επαφή) αφορούσε το σενάριο της αλλαγής όδευσης του πολυδιαφημισμένου αγωγού φυσικού αερίου EastMed, ώστε αυτός να εκκινεί μεν από το γιγαντιαίο κοίτασμα «Λεβιάθαν» στο Ισραήλ και ακολούθως, αντί να πηγαίνει προς Κύπρο, να κατευθύνεται προς Αίγυπτο.
Από εκεί ο αγωγός θα συνεχίζει στην ξηρά –και όχι πλέον υποθαλασσίως στα αβυσσαλέα βάθη της Ανατολικής Μεσογείου– ως τα σύνορα Αιγύπτου-Λιβύης και έπειτα να ανεβαίνει προς την Κρήτη διερχόμενος από την περιοχή της οριοθετημένης ελληνοαιγυπτιακής ΑΟΖ. Στη συνέχεια, πλοία μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) θα μπορούν να μεταφέρουν το αέριο μέσω ενός «εικονικού» (virtual) αγωγού είτε προς την Αλεξανδρούπολη είτε προς άλλα σημεία, με τελικό προορισμό την Ευρώπη».
Μολονότι οι εν λόγω πληροφορίες –εξ όσων γνωρίζουμε– δεν διαψευστήκαν από επίσημα χείλη, τα γεγονότα που ακολούθησαν μάλλον τις επιβεβαιώνουν. Στις 21 Φεβρουαρίου 2021, ο Αιγύπτιος υπουργός Πετρελαίου Ταρεκ Ελ Μόλλα συναντήθηκε με τον τότε ομόλογό του, Γιουβάλ Στάϊνιτς, και συμφώνησαν στη μεταφορά φυσικού αερίου από το κοίτασμα Leviathan (το οποίο προοριζόταν να διατεθεί στον EastMed) με υποθαλάσσιο αγωγό σε αιγυπτιακό τερματικό LNG. Η συμφωνία είχε προαναγγελθεί τον Ιανουάριο του 2021 από την Chevron, τη Delek και τους συνεργάτες τους που δήλωσαν την πρόθεσή τους να επενδύσουν 235 εκατ. δολάρια αυξάνοντας τις εξαγωγές φυσικού αερίου από το Leviathan στην Αίγυπτο σε 7Bcm/yr.
Επιπλέον, στις 15 Σεπτεμβρίου 2021 αποφασίστηκε στο Κάιρο η κατάρτιση μελέτης για τη μεταφορά φυσικού αερίου από το κοίτασμα «Αφροδίτη» της Κυπριακής Δημοκρατίας στην Αίγυπτο. «Με τη μελέτη αυτή, θα αναζητηθούν παράλληλα τρόποι βελτίωσης του εν λόγω σχεδιασμού του αγωγού, έτσι ώστε να μπορέσει να γίνει εκμετάλλευση των υφιστάμενων υποδομών της Αιγύπτου, αλλά και το πώς ο αγωγός αυτός θα μπορεί να συνδεθεί και με άλλα έργα που αναπτύσσονται στην περιοχή», επεσήμανε ο γενικός διευθυντής της Εταιρείας Υδρογονανθράκων Κύπρου, Δημήτρης Φεσσάς, καταλήγοντας ότι «μπαίνουμε σε μία εντατική φάση που θα πραγματοποιηθεί η μελέτη, της οποίας οι πτυχές αποφασίστηκαν με τη συνάντηση αυτή στο Κάιρο».
Σύμφωνα όμως με τον Χαράλαμπο Έλληνα, Ανώτερο Συνεργάτη του Παγκόσμιου Κέντρου Ενέργειας στο Atlantic Council, «λόγω των περιορισμένων ποσοτήτων φυσικού αερίου στο «Leviathan» δεν είναι δυνατόν για τους αγωγούς από το Ισραήλ στην Αίγυπτο να συνυπάρχουν με οποιαδήποτε μορφή του EastMed.» Πολλώ δε μάλλον τώρα που η ποσότητα φυσικού αερίου από το κοίτασμα «Αφροδίτη» σχεδιάζεται να διοχετευτεί επίσης στην Αίγυπτο.
Ο EastMed αντιμετώπισε από την αρχή πρόβλημα διασφάλισης των ελάχιστων ποσοτήτων «βεβαιωμένων» κοιτασμάτων φυσικού αερίου που σύμφωνα με εκτιμήσεις πρέπει να κυμαίνονται από 280 έως 300bcm. Οι ποσότητες αυτές δεν έχουν ανακαλυφθεί στην κυπριακή και ισραηλινή ΑΟΖ επί του παρόντος.
Το άλλο ακανθώδες ζήτημα με τον EastMed αφορά στη στάση της Ιταλίας η οποία ήταν εξ αρχής απρόθυμη να συμμετέχει, προβάλλοντας επιφυλάξεις –κατ' άλλους λογικοφανείς υπεκφυγές– για τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις του αγωγού. Διευκρινίζεται ότι η αρχική όδευση του αγωγού προέβλεπε να ξεκινά από το ισραηλινό κοίτασμα Leviathan και μέσω των Κυπριακών και Ελληνικών ΑΟΖ θα κατέληγε στην Κρήτη-Πελοπόννησο-Στερεά Ελλάδα και εν τέλει στη Ιταλία.
Η στάση της Ιταλίας είναι πρόδηλο ότι καθορίζεται από τους γεωοικονομικούς και γεωπολιτικούς δεσμούς της με την Τουρκία, τους οποίους δεν είναι διατεθειμένη να διαρρήξει για να καταστεί χώρα διαμετακόμισης (transit) με περιορισμένα οικονομικά οφέλη. Οι εξαγωγές της Ιταλίας προς την Τουρκία για το 2020 ανήλθαν σε 8,8 δισ. δολάρια, ενώ περί τις 1300 ιταλικές επιχειρήσεις δραστηριοποιούνται στην Τουρκία. Η διαχρονικά φιλοτουρκική στάση της Ιταλίας είναι γνωστή και επιβεβαιώθηκε και από τη σθεναρή αντίσταση που προέλαβε στην επιβολή κυρώσεων από την ΕΕ.
Η ιταλική στάση έναντι του EastMed επικροτείται και από τη Γερμανία, η οποία λόγω των αγωγών NordStream και NordStream 2 έχει ανταγωνιστικά συμφέροντα. Με παλαιότερη δήλωσή του ο Γερμανός αναπληρωτής διευθυντής της Διεύθυνσης Ενέργειας της Κομισιόν, Κλάους Ντίτερ Μπόρχαρντ άφησε ανοιχτό το ενδεχόμενο απένταξης του αγωγού EastMed από τον κατάλογο των έργων κοινού ενδιαφέροντος (PCI) της ΕΕ επικαλούμενος την «πράσινη ανάπτυξη».
«Θέλουμε να ρίξουμε χρήματα εκεί που βλέπουμε μέλλον. Δεν υπάρχει χώρος για να βαπτίσουμε κάτι αειφόρο, αν προέρχεται από το φυσικό αέριο. Καταλαβαίνω ότι υπάρχει πολύ αέριο στην Ανατολική Μεσόγειο, αλλά έχει περισσότερο νόημα να χρησιμοποιηθούν οι περιφερειακές υποδομές LNG, από το να μεταφερθεί μέσω ενός μεγάλου αγωγού στην Ελλάδα και ακόμα παραπέρα» ανέφερε ο Γερμανός αξιωματούχος.
Μετά τη σύναψη των προαναφερθέντων Αιγυπτοϊσραηλινών και Αιγυπτοκυπριακών συμφωνιών συνάγεται ότι η γερμανική μεθόδευση –γράφε υποδαύλιση– φαίνεται να υπερίσχυσε έναντι του EastMed. Στο ίδιο πλαίσιο ίσως εντάσσεται και το σχέδιο βεβιασμένης απολιγνιτοποίησης της Ελλάδας δίνοντας βαρύτητα στις ΑΠΕ.
Άλλωστε, ποιο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα ή κοινοπραξία ενεργειακών και κατασκευαστικών εταιρειών θα επένδυε σε έναν αγωγό κοστοβόρο και τεχνικά περίπλοκο (συνολικό μήκος 1.872km εκ των οποίων τα 1.335km υποθαλάσσια σε μεγάλα βάθη), πριν ακόμα ξεκαθαριστούν τα αδιαμφισβήτητα μεν (σύμφωνα με το Δίκαιο της Θάλασσας), διαφιλονικούμενα δε (βλ. γεγονότα Oruc Reis και Nautical Geo), κυριαρχικά δικαιώματα (ή/και κυριαρχία) που σχετίζονται με την όδευσή του;
Με παλαιότερη δήλωσή του ο Τούρκος Πρέσβης στην Αθήνα, Μπουράκ Οζουγκέργκιν σε μία αποστροφή του λόγου ξεκαθάρισε ότι η «αιτία των δεινών μας είναι η Κύπρος και τα τριμερή σχήματα για τον EastMed». Το εύλογο ερώτημα που προκύπτει –χωρίς διάθεση υποβιβασμού του 3+1 σχήματος– είναι, τελικά ποιους σκοπούς εξυπηρετεί ο EastMed ο οποίος φαίνεται να οδεύει σε ναυάγιο; Εάν υπήρχε ειλικρινή διάθεση οικοδόμησης μιας στρατηγικής σχέσης σε επίπεδο τριμερούς, γιατί επιλέχθηκε ως όχημα ένας αγωγός που ερεθίζει την τουρκική νεοθωμανική επιθετικότητα και αδιαλλαξία ενώ εξ αρχής είχε σοβαρά ζητήματα τεχνοοικονομικής φύσεως και βιωσιμότητας;
Η μη συμμετοχή της Κυπριακής Δημοκρατίας, ή της Ελλάδας σε πολυμερή σχήματα που αφορούν την ευρύτερη περιοχή μας, συνιστά ήττα και γεωπολιτική διαίρεση του Ελληνισμού. Το αποτέλεσμα των επιλογών μας –ή της ολιγωρίας μας– είναι να κυνηγάμε έναν αγωγό φάντασμα, παροξύνοντας τη γείτονα που ούτως ή άλλως αυξάνει συνεχώς την ένταση στην εν λόγω περιοχή επιχειρώντας να ροκανίσει τα κυριαρχικά δικαιώματα ή/και την κυριαρχία μας.
* Ο Κωνσταντίνος Αποστόλου-Κατσαρός ειδικός τεχνικός σύμβουλος. Διετέλεσε λέκτορας και επιστημονικός συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο του Μπράιτον της Βρετανίας, από το οποίο κατέχει διδακτορικό και μεταπτυχιακό τίτλο.
