Οι ευθύνες της Κίνας για την πανδημία είναι αναντίρρητες. Κατά την προσφιλή τακτική ολοκληρωτικών καθεστώτων προσπάθησε να «κουκουλώσει» την υπόθεση με ολέθριες συνέπειες. Όμως οι ισχυρές χώρες δεν έχουν δικαιολογίες. Διαθέτουν όλα τα εργαλεία για να γνωρίζουν έγκαιρα και έγκυρα πολύ περισσότερα από όσα ανακοινώνονται επίσημα. Όποιες είχαν σοβαρές ηγεσίες μπορούσαν να προστατευθούν και προετοιμαστούν αποτελεσματικά. Σε μερικές από τις πλέον ανεπτυγμένες χώρες δεν το έκαναν δυστυχώς, με τραγικά αποτελέσματα.
Οι επιπτώσεις για τις ηγεσίες "περιορισμένης ευθύνης" θα είναι σίγουρα πολιτικές, ίσως σε κάποιες περιπτώσεις και διοικητικές ή ποινικές. Το αντιλαμβάνονται αυτό και ήδη έχουν ρίξει το βάρος στη μάχη τους στο προνομιακό τους μέτωπο, αυτό της πολιτικής επικοινωνίας. Επιχειρούν να τραβήξουν την προσοχή της κοινής γνώμης μακριά από τις δικές τους ευθύνες. Αναμενόμενο είναι, όμως μπορεί να καταστεί και καταστροφικό. Φαιδρές ηγεσίες συχνά μπορεί να κατηγορήσουν κάποιον που έχει αντικειμενικές ευθύνες με τρόπο κραυγαλέα πρόχειρο και άστοχο και τελικά να διευκολύνουν την υπεράσπισή του. Όμως το θέμα είναι πολύ σοβαρό και δεν πρέπει να αντιμετωπιστεί από καιροσκόπους.
Για την Κίνα και άλλα ανάλογα καθεστώτα θα πρέπει να επανεξεταστεί πλήρως ο τρόπος συνεργασίας και αλληλεπίδρασης μαζί τους. Σε κάποιο βαθμό αυτά τα θέματα ήταν ήδη στο μικροσκόπιο π.χ. λόγω κατηγοριών για κατασκοπία μέσω ηλεκτρονικού εξοπλισμού, όμως τώρα η ατζέντα επεκτείνεται σημαντικά. Ελπίζω κι εύχομαι σύντομα η διεθνής κοινότητα να αντιληφθεί πως μακροπρόθεσμα είναι αναγκαίο η ελεύθερη διακίνηση αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων, να μην γίνεται αδιαφορώντας για το πλαίσιο και την προέλευση παραγωγής τους, συμπεριλαμβανομένου του θεσμικού πλαισίου της χώρας προέλευσης.
Η δύση για δεκαετίες πρακτικά ενδιαφερόταν μόνο για την ποιότητα και το κόστος των προϊόντων που αγοράζει από τον αναπτυσσόμενο κόσμο. Αδιαφορούσε πλήρως για τις περιβαλλοντικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες υπό τις οποίες τα προϊόντα αυτά παράγονταν κι εξάγονταν. Ίσως τώρα τα πράγματα αλλάζουν. Η τρέχουσα κρίση φέρνει ξανά στο προσκήνιο το βαθμό συσχέτισης των πραγμάτων, καθώς όλα συμμετέχουν στην ίδια αλυσίδα αξίας.
Το iPhone για παράδειγμα είναι ένα εξαιρετικό προϊόν. Η Apple είναι πρωτοπόρος στον τομέα αυτόν και διατηρεί τα σκήπτρα στο πλέον απαιτητικό αγοραστικό κοινό. Επιλέγει να παράγει το προϊόν της στην Κίνα, υπό τις οδηγίες και την επίβλεψή της. Το παράγει εκεί γιατί βρίσκει συγκεντρωμένους, ικανούς και πρόθυμους συντελεστές παραγωγής που κάνουν εξαιρετική δουλειά, όχι απαραίτητα σημαντικά φθηνότερη, αλλά σίγουρα σε ανταγωνιστικό κόστος. Μέχρι τώρα η Apple και οι πελάτες της μπορούσαμε σχεδόν να αδιαφορούμε για οτιδήποτε άλλο εκτός από τα τεχνικά χαρακτηριστικά και την τιμή του προϊόντος που φθάνει σε εμάς. Ίσως όχι πλέον.
Ενδεχομένως στην ίδια πόλη όπου σε εργοστάσια πρότυπα παράγεται ένα καταπληκτικό προϊόν, λύματα χύνονται σε ποτάμια, ο αέρας είναι ιδιαίτερα επιβαρυμένος, ο μέσος κάτοικος τρέφεται με οτιδήποτε κινείται ή αναπνέει, οι επιστημονικές ανακοινώσεις και εργασίες φιλτράρονται από την περιφερειακή πολιτική ηγεσία, οι αντιρρησίες και οι ενοχλητικοί εξαφανίζονται από το καθεστώς με συνοπτικές διαδικασίες, και βέβαια τα κορυφαία αξιώματα σε κάθε τομέα, νοσοκομεία, πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, εργοστάσια, μέσα ενημέρωσης, τράπεζες κλπ. ανατίθενται αποκλειστικά σε αυτούς που έχουν τις ευλογίες του κόμματος, αντί των πλέον άξιων. Μέχρι τώρα η δύση μπορούσε να κρατάει το καλό προϊόν και να κάνει τα στραβά μάτια για τα υπόλοιπα. Το προϊόν είχε σημασία. Τα άλλα ήταν εσωτερικά ζητήματα της χώρας παραγωγής, αδιάφορα για τους πελάτες / συνεργάτες της.
Όμως όταν όλο το παραγωγικό μοντέλο μιας χώρας είναι βασισμένο στον ολοκληρωτισμό, αφενός ο ελεύθερος και θεμιτός ανταγωνισμός στρεβλώνεται (πώς να συγκρίνεις το εργασιακό κόστος μεταξύ χωρών με εντελώς διαφορετικό εργασιακό / κοινωνικό / περιβαλλοντικό / πολιτικό θεσμικό πλαίσιο, ένα θέμα που είχα αναλύσει μεταξύ άλλων και σε παλαιότερο άρθρο μου), κι αφετέρου κάποια στιγμή τα υποτιθέμενα εσωτερικά προβλήματα της χώρας εξάγονται. Κάτι τέτοιο βιώνουμε σήμερα με … θανατηφόρο τρόπο.
Οι επόμενη ημέρα είναι γεμάτη προκλήσεις.
1. Οι αναπτυσσόμενες χώρες θα υποχρεωθούν να αντιληφθούν πως η περίοδος του ανεξέλεγκτου αρμπιτράζ κλείνει. Το παραγωγικό τους μοντέλο δεν μπορεί να συνεχιστεί για πολύ χωρίς βαθιές τομές. Το υποβόσκον αίτημα της δικής τους μεσαίας τάξης για μεταρρυθμίσεις, το οποίο έχει κατασταλεί βίαια όποτε ως τώρα εκδηλώθηκε, φουντώνει περισσότερο. Σύντομα θα υποχρεωθούν να επιλέξουν πώς θα προχωρήσουν.
2. Στις ανεπτυγμένες χώρες χτυπάει βίαια πλέον το ξυπνητήρι. Έκαναν ό,τι δεν το άκουγαν με τη σταδιακή μετατροπή της οικονομίας τους σε φούσκα με ολοένα και λιγότερο πραγματικό περιεχόμενο, τα "μπάλωσαν" χωρίς βαθιές τομές με τις δυο διαδοχικές οικονομικές κρίσεις, κοίταξαν από την άλλη για τη μεταναστευτική κρίση, τώρα πλέον δεν μπορούν να κρυφτούν άλλο. Όλα τα προβλήματα πλέον συμπυκνώνονται στο ίδιο δίλημμα. Το δικό τους παραγωγικό και κοινωνικό μοντέλο βρίσκεται σε αδιέξοδο. Βρίσκονται σε κρίσιμο σταυροδρόμι και είτε θα κάνουν βίαια στροφή προς πολύ σοβαρότερες και ηθικότερες ηγεσίες και πολιτικές, χωρίς ιδεολογικές ή άλλες εμμονές, ή θα δουν την παρακμή τους να επιταχύνεται εκθετικά.
Αν θέλεις υψηλά στάνταρ για τους πολίτες σου δεν μπορείς να χρηματοδοτείς αδιαφορώντας για τα ακριβώς αντίθετα σε άλλες χώρες, χωρίς τελικά να υπονομεύεις και τις συνθήκες στη δική σου χώρα. Ο κόσμος κινείται. Οι αποστάσεις είναι μικρές. Η παγκοσμιοποίηση υποχρεωτικά περνάει σε νέα φάση.
3. Χώρες που ήδη βρίσκονταν σε σωστότερο δρόμο προ της πανδημίας ενισχύουν τώρα ταχύτερα τη θέση τους. Η συνταγή είναι συγκεκριμένη: στρατηγικές στοχεύσεις, ξεκάθαροι κανόνες, πιστή εφαρμογή τους, ενσωμάτωση τεχνολογίας και επιστήμης, παραγωγή, εξωστρέφεια, σεβασμός, εμπιστοσύνη στους πλέον ειδικούς, και μεγάλες ευκαιρίες προόδου για τους πολίτες μέσα από τη γνώση και τη σκληρή προσπάθεια, εντός νόμιμων και ηθικών πλαισίων, υπό την ύπαρξη ισχυρών περιεκτικών θεσμών.
Για πολλά χρόνια βλέπαμε τη χώρα μας ολοένα και περισσότερο στη δεύτερη από τις παραπάνω κατηγορίες. Ίσως ανοίγει πλέον μια χαραμάδα ελπίδας να τη δούμε σταδιακά να περνάει στην τρίτη και να κερδίσει μια νέα θέση στον κόσμο.
