Του Κωνσταντίνου Μαριόλη
Ο Matteo Renzi... έπαιξε κι έχασε. Η συνταγματική αναθεώρηση που θα έδινε περισσότερες εξουσίες στην κυβέρνηση, περιορίζοντας τη δύναμη της Γερουσίας, ματαιώθηκε από το ηχηρό «όχι» των Ιταλών ψηφοφόρων και πλέον όλα τα ενδεχόμενα είναι ανοικτά. Το «φάντασμα» των πρόωρων εκλογών πλανάται πάνω από τη γειτονική χώρα, για την οποία τα πολιτικά ζητήματα είναι μάλλον δευτερεύοντα μπροστά στα άλυτα προβλήματα της οικονομίας και τα υπέρογκα κεφάλαια που απαιτούνται για την εξυγίανση του τραπεζικού κλάδου, υπό το βάρος «κόκκινων» δανείων ύψους 286 δισ. ευρώ.
Ο Renzi έκανε πράξη την «απειλή» του και παραιτήθηκε και παρά το γεγονός ότι ο Ιταλός Πρόεδρος Sergio Mattarella του ζήτησε να παραμείνει στη θέση του μέχρι την ψήφιση του προϋπολογισμού, έδωσε τροφή σε μία σειρά σεναρίων για το πολιτικό μέλλον όχι μόνο του ίδιου αλλά και της Ιταλίας, καθώς δεν είναι λίγοι αυτοί που συνδέουν την πολιτική αποσταθεροποίηση της χώρας με την πιθανότητα εξόδου από το ευρώ.
Την ίδια ώρα, οι αναλυτές μοιάζουν μάλλον... ζαλισμένοι από το νέο «κρούσμα» αντισυστημικής διαμαρτυρίας. Ο οίκος αξιολόγησης DBRS προειδοποιεί την Ιταλία με υποβάθμιση, ενώ ο διευθύνων σύμβουλος της Deutsche Bank, John Cryan, υποστηρίζει ότι το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι προάγγελος αναταραχής που μπορεί να διαχυθεί από την πολιτική στην οικονομία.
Ο ιταλικός τραπεζικός κλάδος χρειάζεται κεφάλαια και... πολιτική σταθερότητα. Κεφάλαια για να θωρακιστεί έναντι του μεγαλύτερου αποθέματος μη εξυπηρετούμενων ανοιγμάτων στην Ευρωζώνη και πολιτική σταθερότητα για να μπορέσει να προσελκύσει επενδυτές. Η Monte Paschi δεν είναι ο μοναδικός... Ιταλός ασθενής που καλείται να βρει 5 δισ. ευρώ έως το τέλος του μήνα, καθώς και η μεγαλύτερη τράπεζα της χώρας UniCredit προετοιμάζεται για τη δική της ανακεφαλαιοποίηση.
Και όλα αυτά, σε μία περίοδο που στην Ιταλία δεν υπάρχει ισχυρή κυβέρνηση και κανείς δεν μπορεί να προδικάσει το αποτέλεσμα των διαπραγματεύσεων μεταξύ των πολιτικών δυνάμεων της χώρας. Άλλωστε, οι Ιταλοί έχουν... βεβαρυμένο παρελθόν σε ότι αφορά την κυβερνητική σταθερότητα, έχοντας αλλάξει 62 κυβερνήσεις από τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο!
Στα ερωτήματα που απασχολούν την κοινή γνώμη μετά το «όχι» των Ιταλών, προσπαθεί να απαντήσει ο Ιταλός καθηγητής του LSE και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του υπουργείο Οικονομικών της Ιταλίας, Lorenzo Codogno.
Τι σημαίνει το ηχηρό «όχι»
Με την προσέλευση να αγγίζει το 70% και τις ψήφους υπέρ του «όχι» στο 60%, το μήνυμα των ψηφοφόρων δεν θα μπορούσε να είναι πιο ξεκάθαρο και ηχηρό, σημειώνει ο Lorenzo Codogno. Παράλληλα, χαρακτηρίζει ανοησίες τα όσα λέγονται για έξοδο της Ιταλίας από την Ευρωζώνη.
Η ήττα του Renzi είναι τόσο ξεκάθαρη που πλέον θεωρείται δικαιολογημένη η απόφαση του Προέδρου Mattarella να μην κάνει δεκτή την παραίτηση του Ιταλού πρωθυπουργού και να απευθυνθεί στο κοινοβούλιο. Κανονικά, ο Πρόεδρος δεν κάνει δεκτή την παραίτηση και αποφασίζει η Βουλή με ψήφο εμπιστοσύνης, όμως η συγκεκριμένη διαδρομή ίσως είναι χάσιμο χρόνου, αν και θα μπορούσε να προσφέρει στον Πρόεδρο χρήσιμες ενδείξεις για τα επόμενα βήματα. Τουλάχιστον στην παρούσα φάση το βασικό σενάριο προβλέπει συνεδρίαση του κοινοβουλίου για τον προϋπολογισμό έως την Παρασκευή. Αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να περιμένουμε μέχρι το τέλος της εβδομάδας ή τις αρχές της επόμενης το αργότερο, για να έχουμε εικόνα των επόμενων κινήσεων του Mattarella αναφορικά με τις εντολές σχηματισμού κυβέρνησης.
Πρόωρες εκλογές;
Σε ότι αφορά το ενδεχόμενο διεξαγωγής πρόωρων εκλογών, ο κ. Codogno εκτιμά ότι είναι σχεδόν απίθανο να λάβει εντολή ο Renzi και να παραμείνει πρωθυπουργός. «Ωστόσο, εκτιμώ ότι ο Renzi θα προσπαθήσει να παραμείνει στην ηγεσία του Δημοκρατικού Κόμματος, τουλάχιστον έως το επόμενο συνέδριο του κόμματος. Έτσι ο Mattarella δεν θα έχει άλλη επιλογή από το να δώσει εντολή σε μία μεταβατική κυβέρνηση, η οποία θα προχωρήσει σε αναθεώρηση του εκλογικού νόμου και μετά θα προκηρύξει εκλογές. Η μεταβατική κυβέρνηση θα είναι αδύναμη πολιτικά, με αδύναμο πρωθυπουργό, ο οποίος θα πρέπει να λειτουργήσει συναινετικά πέρα από τα όρια του κόμματός του, όπως ο πρόεδρος της Γερουσίας Pietro Grasso, ή ο υπουργός Οικονομικών Piercarlo Padoan».
Η παρούσα κυβέρνηση, συνεχίζει ο ίδιος, θα διευκολύνει την ψήφιση του προϋπολογισμού στη Βουλή, ενώ η νέα κυβέρνηση θα πρέπει να εργαστεί πάνω στο νέο εκλογικό νόμο και γι'' αυτό θα πρέπει να υιοθετήσει μία συναινετική προσέγγιση. Ιδανικά, όσο μεγαλύτερο το εύρος της κυβέρνησης τόσο το καλύτερο, καθώς η ψήφιση του νέου εκλογικού νόμου μετά από μία τόσο μεγάλη ήττα της κυβέρνησης απαιτεί ευρύτερη συναίνεση των πολιτικών δυνάμεων. Το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών μοιάζει απίθανο καθώς η διεξαγωγή τους με το ισχύον σύστημα θα ήταν καταστροφική οδηγώντας π.χ. σε κυβέρνηση μειοψηφίας. Όποια κι αν είναι η νέα κυβέρνηση θα χρειαστεί τουλάχιστον έναν ολόκληρο χρόνο να φέρει νέο εκλογικό νόμο και συνεπώς το βασικό σενάριο παραμένει ότι οι εκλογές δεν θα γίνουν πριν την άνοιξη του 2018 που είναι προγραμματισμένες, σύμφωνα με τον κ. Codogno.
Κινδυνεύει η πολιτική σταθερότητα;
Υπάρχει σαφέστατα ο κίνδυνος η τρέχουσα πολιτική κρίση να παραταθεί πέρα από 2-3 εβδομάδες, προκαλώντας αποσταθεροποίηση. Το πιθανότερο είναι η νέα κυβέρνηση να έχει σχηματιστεί έως τα Χριστούγεννα ή το αργότερο έως το τέλος Ιανουαρίου. Ο κ. Codogno χαρακτηρίζει ανοησίες τα όσα λέγονται για έξοδο της Ιταλίας από την Ευρωζώνη ή την Ε.Ε. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος ενισχύει τα αντισυστημικά και αντιευρωπαϊκά κόμματα όπως η Λίγκα του Βορρά και το κίνημα των Πέντε Αστέρων, όμως και πάλι δεν δικαιολογείται να καταλήγει κάποιος στο συμπέρασμα ότι θα κερδίσουν τις επόμενες εκλογές και θα αποφασίσουν την έξοδο. Το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος είναι πολύ πιο σύνθετο από «μια ακόμη διαμαρτυρία στον πλανήτη». Συνεπώς, οι κίνδυνοι να αναλάβει το Κίνημα των Πέντε Αστέρων την εξουσία, να υπάρξει μία παρατεταμένη περίοδος πολιτικής αστάθειας και/ή να βγει η Ιταλία από το ευρώ, αποτελούν γεγονότα που συγκεντρώνουν λίγες πιθανότητες. Στην ουσία, μετά το δημοψήφισμα, οποιαδήποτε αλλαγή του εκλογικού συστήματος θα είναι προς την κατεύθυνση ενός πιο αναλογικού συστήματος, «καταδικάζοντας» την Ιταλία σε έναν μεγάλο συνασπισμό για πάντα, στην περίπτωση που το Κίνημα των Πέντε Αστέρων διατηρηθεί στο 30%. Δεν είναι μία πολύ καλή εξέλιξη, όμως ούτε και καταστροφή.
Τι θα γίνει με τις τράπεζες;
Όπως εκτιμά ο κ. Codogno, η σημερινή αντίδραση των αγορών ήταν ψύχραιμη καθώς είχε προεξοφληθεί το «όχι» και αυτό θα συνεχιστεί τις επόμενες ημέρες. Ωστόσο, αν δεν υπάρξει λύση π.χ. μέχρι τα Χριστούγεννα, η νευρικότητα θα επιστρέψει στις αγορές. «Θα δούμε αν η Monte Paschi θα τολμήσει να ανακοινώσει την πολυαναμενόμενη άντληση κεφαλαίων. Υπάρχει κίνδυνος καθυστέρησης ή ακόμη και αναβολής, γεγονός που θα επιβραδύνει παρόμοιες ενέργειες σε ολόκληρο τον τραπεζικό κάδο της Ιταλίας». Οι τράπεζες πρέπει να ενισχυθούν κεφαλαιακά, να προχωρήσουν σε αναδιάρθρωση και εξυγίανση και η όλη διαδικασία ενδέχεται να γίνει πιο δύσκολη μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος. Αν δεν σχηματιστεί γρήγορα νέα κυβέρνηση στην Ιταλία, ο κίνδυνος για τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα θα αυξηθεί και θα μειωθεί πολύ ο χρόνος για την εξυγίανση του τραπεζικού κλάδου. Η ΕΚΤ πιθανώς θα προσφέρει κάποια ανακούφιση αν αυτό χρειαστεί, όμως τα μέτρα θα είναι προσωρινά, καταλήγει ο Ιταλός οικονομολόγος.
