Η πανδημία επιβεβαίωσε με δραματικό τρόπο, ότι το μέλλον δεν έχει γραμμική εξέλιξη επισημαίνει ο Γιάννης Μαστρογεωργίου, επικεφαλής της νέας ειδικής Γραμματείας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού, που συστάθηκε με γνώμονα την καλύτερη δυνατή προετοιμασία και την διερεύνηση πιθανών σεναρίων αναφορικά με την αντιμετώπιση προκλήσεων: Από το πώς η εξέλιξη της τεχνολογίας θα επηρεάσει τις ζωές μας, μέχρι την κλιματική κρίση, τις δημογραφικές εξελίξεις, θέματα ενέργειας και πρώτων υλών, ποιες είναι οι γεωπολιτικές τάσεις μακροπρόθεσμα και κοινωνικές πιθανές μεταβολές.
«Το αναπάντεχο έγινε πιθανό, το αδιανόητο, πλέον μπορεί να εξελιχθεί σε βέβαιο», τονίζει στο Liberal, σημειώνοντας ότι κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το μέλλον, μπορεί όμως να προετοιμαστεί εξετάζοντας εναλλακτικά σενάρια. Στο πλαίσιο αυτό το έργο του μακροπρόθεσμου σχεδιασμού αποσκοπεί στην ενσωμάτωση των εναλλακτικών σεναρίων στη χάραξη πολιτικής της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης και δεν συνδέεται μόνο με την αντιμετώπιση του αναπάντεχου με τη μορφή κρίσεων αλλά και με την ανίχνευση ευκαιριών.
Ο πρωθυπουργός έχει δώσει ιδιαίτερη βάση στη λειτουργία αυτή της γραμματείας. Αρκεί να σημειωθεί ότι πριν την μετατροπή της σε ειδική γραμματεία, λειτούργησε στο Μαξίμου μια ομάδα που συνεστήθη προ 9μήνου η οποία κατήρτισε μια μελέτη η οποία σύμφωνα με τον κ. Μαστρογεωργίου αποτελεί «αφετηρία της δράσης μας, με τίτλο Megatrends 2040. Ποιες είναι, δηλαδή, οι τάσεις που έρχονται από το Μέλλον και που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα μας επηρεάσουν τα επόμενα χρόνια, ώστε να διαμορφώσουμε τις κατάλληλες πολιτικές»
Ο επικεφαλής της νέας Ειδικής Γραμματείας αναφέρεται ακόμη στον σκοπό της δημιουργίας της επισημαίνει τη σημασία του έργου της που ξεπερνά τη συνταγματική θητεία μιας κυβέρνησης και υπογραμμίζει το γεγονός πως αποτελεί μια προσπάθεια να ξεπεραστούν στεγανά όπως αυτά καθορίζονται από τους τετραετείς κύκλους που καθορίζουν το κυβερνητικό έργο.
Συνέντευξη στον Τάσο Ευαγγελίου
Το αναπάντεχο έχει γίνει πλέον πιθανό;
Δυστυχώς, η πανδημία επιβεβαίωσε με δραματικό τρόπο, ότι το μέλλον δεν έχει γραμμική εξέλιξη και δη - σχεδόν πάντα - ομαλή... Το αναπάντεχο (όχι για όλους) έγινε πιθανό, το αδιανότητο, πλέον μπορεί να εξελιχθεί σε βέβαιο. Ζούμε σε έναν ευμετάβλητο κόσμο, αβέβαιο και πολυπαραγοντικό. Η διάσταση του «μέλλοντος» αποκτά περισσότερο διάσταση καλύτερης προετοιμασίας και λιγότερο παθητικής αναμονής. Το Μέλλον είναι πιο γοητευτικό, όταν το αντιμετωπίζεις ως πρό(σ)κληση διαφορετικής σκέψης και κατάλληλης προετοιμασίας, παρά ως ένα αδιάφορο χρονικό ορόσημο σε βάθος χρόνου.
Μπορεί να προβλεφθεί; Και αν όχι μπορει να σχεδιαστούν λύσει για αναπάντεχες εξελίξεις όπως αυτή της πανδημίας;
Η λέξη «πρόβλεψη» δεν ανήκει στο λεξιλόγιο της δικής σκέψης. Είναι δουλειά άλλων. Η λέξη που προσδιορίζει τους στόχους μας είναι η «προετοιμασία». Δεν μπορεί κανείς - στο μέτρο που οι λέξεις διατηρούν τη σημασία τους - να προβλέψει το μέλλον. Μπορεί, όμως, και πρέπει, να προετοιμαστεί κατάλληλα με διαφορετικά εναλλακτικά σενάρια για όσα το μέλλον θα φέρει. Αυτή θα είναι η βασική μας υποχρέωση. Η καλλιέργεια και ανάπτυξη, ενός διαφορετικού τρόπου προετοιμασίας και σκέψης για το Μέλλον που θα ξεπερνά τα όρια του "αύριο" και θα πηγαίνει παραπέρα.
Τι είναι το foresight;
Mε τον όρο αυτό ορίζεται ο κλάδος της διερεύνησης και της διαμόρφωσης του μέλλοντος, μέσα από τη χρήση συλλογικής νοημοσύνης με δομημένο και συστημικό τρόπο, με στόχο την καλύτερη προετοιμασία μας, εν όψει των μελλοντικών εξελίξεων. Το έργο του Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού αποσκοπεί στην ενσωμάτωση των εναλλακτικών σεναρίων στη χάραξη πολιτικής της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Με λίγα λόγια , είναι ο τρόπος να προετοιμαστούμε για την αντιμετώπιση κλυδωνισμών, την ανίχνευση των ευκαιριών που θα φέρει το Μέλλον και κυρίως να συνδιαμορφώσουμε το μέλλον που θέλουμε.
Υπήρξε παραγωγή έργου από την ομάδα που λειτούργησε στο Μέγαρο Μαξίμου;
Η Ομάδα συνεστήθη προ 9 μηνών. Μέσα σε αυτό το χρονικό διάστημα προσπαθήσαμε να κινηθούμε σε 3 άξονες:
Να χτίσουμε σταδιακά και όσο το δυνατόν πιο κατανοητά, το brand και την αξία του Foresight για το σύνολο της Κοινωνίας. Ήρθαμε σε επαφή με την Ακαδημαική κοινότητα, με μεγάλες επιχειρήσεις, με οργανώσεις πολιτών. Η αξία της διαμόρφωσης του μέλλοντος έγκειται, άλλωστε,- και πολλαπλασιάζεται - από τη συμμετοχικότητα της δράσης. Το Foresight είναι από τις πιο "δημοκρατικές" διαδικασίες. Το Μέλλον όλοι μαζί θα το συνδιαμορφώσουμε μιας και όλοι μαζί ...θα το βιώσουμε.
Να παραδώσουμε στον πρωθυπουργό μία βασική μελέτη ως αφετηρία της δράσης μας, με τίτλο Megatrends 2040. Ποιές είναι, δηλαδή, οι τάσεις που έρχονται από το Μέλλον και που είναι σχεδόν βέβαιο ότι θα μας επηρεάσουν τα επόμενα χρόνια, ώστε να διαμορφώσουμε τις κατάλληλες πολιτικές.
Να συντονιστούμε με το ευρωπαικό και διεθνές περιβάλλον του Foresight, ξεκινώντας μία δομημένη σχέση με την ΕΕ, τον ΟΟΣΑ, την ΟΥΝΕΣΚΟ και άλλους διεθνείς οργανισμούς που έχουν αντίστοιχες δομές Foresight, ανταλλασοντας γνώση και μοντέλα λειτουργίας.
Και στα τρία καταφέραμε να είμαστε παραγωγικοί , και οφείλω να ευχαριστήσω θερμά τα μέλη της Ομάδας που εργάστηκαν αφιλοκερδώς για την υλοποίηση των πρώτων βημάτων μίας σημαντικής καινοτομίας που πήρε σάρκα και οστά, καθώς και τον Γραμματέα του Πρωθυπουργού, Γρ. Δημητριάδη, η στήριξη του οποίου από τη σύλληψη της ιδέας μέχρι και σήμερα είναι καθοριστική.
Ποιος ο ρόλος της νεοσύστατης ειδικής γραμματείας Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού και που αποσκοπεί;
Σκοπός μας είναι να αναπτύξουμε σταδιακά ένα οικοσύστημα "foresight" εντός της κυβέρνησης. Να μπολιάσουμε τις μεγάλες πολιτικές πρωτοβουλίες που θα λάβει αυτή η Κυβέρνηση σήμερα - ιδανικά κάθε κυβέρνηση - με στοιχεία κατάλληλης προετοιμασίας, που θα ενσωματώνουν τις μελλοντικές εξελίξεις, ώστε να παράγεται έργο χρήσιμο για τους πολίτες. Να γίνει μέρος των δημόσιων πολιτικών η ενσωμάτωση των μελλοντικών προκλήσεων και της μακροπρόθεσμης προετοιμασίας μέσα από διαφορετικά σενάρια "what if..." , ως μία πολύ σημαντική άσκηση προετοιμασίας για παν ενδεχόμενο. Μέρος αυτής της προσπάθειας έχει να κάνει με την θεωρητική όμως, οργάνωση της σκέψης για το Μέλλον. Παιδείας άρξασθε και σε αυτό τον τομέα. Μέσα από δράσεις εκπαίδευσης και επιμόρφωσης, σκοπεύουμε να καλλιεργήσουμε έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης για το Μέλλον. Ήδη είμαστε σε προχωρημένες συζητήσεις με το Ανοικτό Πανεπιστήμιο για την ίδρυση του πρώτου Μεταπτυχιακού Προγράμματος Futures Studies στο ΕΑΠ από το ερχόμενο ακαδημαϊκό έτος. Προσωπικά και μόνο αυτό αν καταφέρουμε να δομήσουμε σωστά και μεθοδικά, ως παραχθέν έργο, θα είμαι ικανοποιημένος. Γιατί θα έχει πέσει σωστά ο σπόρος της μελλοντοστραφούς σκέψης που θα ξεπερνά το πρόσκαιρο και το φαινομενικά δεδομένο, σπάζοντας το φαύλο κύκλο του «ωχ, αδερφέ, ποιος ξέρει τι θα γίνει αύριο».
Είναι εφικτός στη χώρα μας ένας στρατηγικός σχεδιασμός που θα υπερβαίνει το όρια μιας κυβερνητικής θητείας;
Η πολιτική σχεδόν πάντα, όταν μιλάμε σε επίπεδο διοίκησης και δη κυβέρνησης, είναι προσανατολισμένη σε μια οργάνωση σκέψης που στην καλύτερη περίπτωση έχει ορίζοντα τα 4 επόμενα χρόνια. Τον εκλογικό κύκλο. Η απόφαση του πρωθυπουργού, όμως, να συστήσει την Ειδική Γραμματεία Μακροπρόθεσμου Σχεδιασμού, έρχεται να απαντήσει σε αυτή την φαινομενική αντίφαση. Πώς να συνδυάσεις, δηλαδή, το εφήμερο των εκλογών και των συσχετισμών, με το απώτερο των τάσεων και των απροσδιόριστων ακόμα ασθενών σημάτων του μέλλοντος. Η σύσταση και μόνο της νέας αυτής δομής, αποτελεί απτό παράδειγμα της αλλαγής της νοοτροπίας που σταδιακά περνά στον πολιτικό σχεδιασμό ως ένα διαφορετικό mindset.
Σε ποια πεδία θα κινηθεί ο σχεδιασμός για την «πρόβλεψη»;
Αφού, προσπεράσω ξανά τη λέξη «πρόβλεψη», θα σας έλεγα ότι το πεδίο δράσης μας είναι ευρύ. Η εξέλιξη της τεχνολογίας και πώς θα επηρεάσει το σύνολο της ζωής μας και της καθημερινότητας μας, η κλιματική κρίση, οι δημογραφικές εξελίξεις, θέματα ενέργειας και πρώτων υλών, οι τάσεις που διαμορφώνονται στον πρωτογενή τομέα, γεωπολιτικές μακροπρόθεσμες τάσεις, κοινωνικές πιθανές μεταβολές, οικονομικές και αναπτυξιακές προεκτάσεις των μελλοντικών εξελίξεων, καθώς και οι προκλήσεις για τα εθνικά μας «πλεονεκτήματα», όπως ο Πολιτισμός, ο Τουρισμός.
Πώς μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε σχέση και με τους μακροχρόνιους σχεδιασμούς των επιχειρήσεων;
Από την αρχή προσπαθήσαμε και θα συνεχίσουμε, να επικοινωνούμε τη λειτουργία της δομής μας στον ιδιωτικό τομέα και όχι μόνο. Όπως, ανέφερα σκοπός μας είναι να δημιουργηθεί μία συλλογική διαφορετική κουλτούρα σκέψης για το Μέλλον, έξω και πέρα από τα στεγανά της σκέψης του παρόντος, των προκαταλήψεων του παρελθόντος και των φόβων του "αύριο". Αυτό ως concept υπάρχει ήδη στις μεγάλες εταιρίες. Άλλωστε, μην ξεχνάμε ότι το foresight σε μεγάλο βαθμό καλλιεργήθηκε και άνθισε μέσα από μεγάλες εταιρίες. Οι επιχειρήσεις έχουν στο DNA τους την ανάγκη και την επιθυμία για εξέλιξη, για στρατηγικό σχεδιασμό για μακροπρόθεσμο όραμα. Είναι από τη φύση τους εξελικτικοί οργανισμοί που δρουν μέσα σε ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Αυτό αποτελεί για εμάς μία πολύ σημαντική συμμαχία στην προσπάθεια συλλογικής αλλαγής σκέψης για το Μέλλον.
Μπορεί να παραχθεί ένα τέτοιο έργο στη χώρα μας; Και πώς;
Όλες οι δράσεις μας θα έχουν συμμετοχικό χαρακτήρα. Θα δομήσουμε συνεργασίες με think tanks, με φορείς του Δημοσίου, με Επιχειρήσεις, με την Ακαδημαϊκή Κοινότητα και την Κοινωνία των Πολιτών. Θα συνδιαμορφώσουμε από κοινού τα εναλλακτικά σενάρια για το Μέλλον που εμείς θέλουμε στο βαθμό που μπορούμε. Άλλωστε σήμερα ζούμε εν πολλοίς μέσα σε ένα περιβάλλον με τις ιδέες που κάποιοι άλλοι πριν από δεκαετίες "αποίκησαν" στο δικό μας παρόν.
Future is a mindset not a timeframe. Το Μέλλον είναι κάτι που το δημιουργούμε, δεν έρχεται απλώς και μας συναντά.
