Εν αναμονή των ειδικών συστάσεων του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Λοιμωδών Νοσημάτων ECDC για την αντιμετώπιση των αυξημένων κρουσμάτων της ευλογιάς των πιθήκων σε χώρες όπου η νόσος δεν είναι ενδημική και με περισσότερα κράτη να προστίθενται καθημερινά στη μακριά λίστα των κρατών, που μετρούν περιστατικά της ιογενούς λοίμωξης που μας προβληματίζει με την ανεξήγητη διασπορά της, δύο ειδικοί μιλούν στο Liberal.gr για το νέο παγκόσμιο υγειονομικό συναγερμό.
Ο Παναγής Γαλιατσάτος, πνευμονολόγος, επικεφαλής της Μονάδας Covid του Johns Hopkins στη Βαλτιμόρη των ΗΠΑ και ο αναπληρωτής καθηγητής επιδημιολογίας ΕΚΠΑ Δημήτρης Παρασκευής, Α’ αντιπρόεδρος του ΕΟΔΥ δίνουν απάντηση σε 17 ερωτήσεις, από το «γιατί να συμβεί αυτό τώρα» και «γιατί υπάρχει αυτή η παγκόσμια κινητοποίηση» μέχρι «πόσο διαφορετική είναι αυτή η υγειονομική απειλή από τον κορονοϊό».
Είναι τυχαίο ή όχι που εμφανίστηκε (ξανά) τώρα ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων, ενώ βρισκόμαστε στην αποκλιμάκωση της πανδημίας του κορονοϊού;
Είναι πολύ πιθανό να μην πρόκειται για σύμπτωση, καθώς η δεδομένη συγκυρία βοηθά να ξεφύγει η νόσος από τις χώρες που ήταν για δεκαετίες ενδημική. Όταν σταμάτησαν τα περιοριστικά μέτρα, ξανάνοιξε ο κόσμος και ξανάρχισαν οι μετακινήσεις, τα ταξίδια σε μαζικό επίπεδο, τότε δημιουργήθηκαν οι κατάλληλες συνθήκες για να «ξεφύγουν» τα κρούσματα.
Υπάρχει κάποια θεωρία που να εξηγεί γιατί έχουμε τόση διασπορά κρουσμάτων;
Μια πιθανή εξήγηση είναι πως οι άνθρωποι που γεννήθηκαν μετά το 1980 δεν είναι ανοσοποιημένοι έναντι του ιού της ευλογιάς, που αποτελεί «ξαδελφάκι» του ιού της ευλογιάς των πιθήκων και συνεπώς αποτελούν «παρθένο» υπόστρωμα. Το 1980 εξαλείφθηκε η ευλογιά μετά τον μαζικό εμβολιασμό και σταμάτησαν τα προγράμματα προληπτικού εμβολιασμού για τη συγκεκριμένη νόσο.
Όσο περνάνε τα χρόνια αυξάνεται η δεξαμενή των ανθρώπων που δεν είναι ανοσοποιημένοι έναντι της ευλογιάς των πιθήκων κι αυτό διευκολύνει την διασπορά. Μια άλλη εξήγηση εμπεριέχει πιθανές εστίες υπερμετάδοσης από τις οποίες ξεκίνησε η διασπορά, εκεί όπου η νόσος δεν είναι ενδημική.
Μπορεί ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων να χαρακτηριστεί υγειονομική απειλή ισότιμη του κορονοϊού;
Όχι βέβαια. Δεν είναι συγκρίσιμα τα δύο μεγέθη και ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων είναι πολύ λιγότερο μεταδοτικός από τον κορονοϊό κι απαιτεί πολύ στενή σωματική επαφή και επαφή με τις βλάβες που προκαλούνται στο σώμα για να μεταδοθεί. Επίσης μπορεί να μεταδοθεί με αερομεταφερόμενα σταγονίδια, τα οποία είναι σχετικά μεγάλα και δεν μπορούν να εκτιναχθούν σε μεγάλες αποστάσεις.
Επίσης ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων είναι μεταδοτικός μόνο κατά την περίοδο που ο ασθενής έχει συμπτώματα-και όχι όχι όταν είναι ασυμπτωματικός. Συνεπώς δεν μπορεί να προκαλέσει έκρηξη κρουσμάτων όπως είδαμε με τις μεταλλάξεις του κορονοϊού ούτε να δημιουργήσει ασφυκτική πίεση στα συστήματα υγείας.
Γιατί γίνεται λοιπόν όλος αυτός ο «ντόρος» με τους διεθνείς οργανισμούς δημόσιας υγείας όπως είναι ο ΠΟΥ, το CDC και το ECDC αλλά και αρχηγούς κρατών όπως ο Αμερικανός πρόεδρος Τζο Μπάιντεν να ζητούν να βρισκόμαστε όλοι σε κατάσταση υψηλής επαγρύπνησης, σχεδόν κόκκινου συναγερμού;
Είναι αλήθεια ότι έχουμε γίνει ευαίσθητοι στα υγειονομικά ζητήματα λόγω της πανδημίας και αυτό βοηθά να υπάρχει πιο έντονη αντίδραση. Φταίει και η συγκυρία, το κλίμα, η ψυχολογία του κόσμου μέχρι ενός σημείου, αλλά από την άλλη δεν θέλουμε να βρισκόμαστε μπροστά σε νέες αναδυόμενες απειλές και μάλιστα σε φαινόμενα που δεν μπορούμε απόλυτα να εξηγήσουμε, όπως αυτή η ξαφνική διασπορά του ιού της ευλογιάς των πιθήκων εκτός των χωρών που η νόσος είναι ενδημική.
Το καινούριο δηλαδή είναι πως ενώ μέχρι τώρα και για περισσότερα από 60 χρόνια η ευλογιά των πιθήκων ήταν περιορισμένη στην Αφρική, τώρα έχει ξεφύγει και δίνει αυξημένα κρούσματα σε «τρίτες» χώρες. Αυτό κινητοποιεί τον συναγερμό. Δεν είναι όμως συναγερμός για να προκαλέσει πανικό. Είναι συναγερμός επιφυλακής-να είμαστε ένα βήμα μπροστά από τις εξελίξεις και να μην τρέχουμε πίσω τους.
Η ευλογία των πιθήκων είναι νόσος που μεταδίδεται σεξουαλικά; Γιατί γίνεται όλος αυτός ο «ντόρος» με την σεξουαλική επαφή και μάλιστα μεταξύ αντρών;
Η ευλογία των πιθήκων μεταδίδεται με αερομεταφερόμενα μεγάλα σταγονίδια τα οποία απαιτούν να είναι ο ένας πολύ κοντά στον άλλο γιατί πρόκειται για βαριά σταγονίδια που δεν εκτινάσσονται μακριά καθώς και με σωματική επαφή με τις βλάβες που προκαλεί στο σώμα, τα εξανθήματα, αλλά και με την επαφή με τα αντικείμενα του κρούσματος (πετσέτες, σεντόνια, ρούχα κλπ).
Στην περίπτωση της σεξουαλικής επαφής διερευνάται το αν κολλάει με την ανταλλαγή των σωματικών υγρών, αλλά ο παράγοντας που είναι πιο κρίσιμος αφορά πόσο κοντά έρχονται τα ανθρώπινα σώματα, δηλαδή το σώμα της στενής επαφής με το σώμα του κρούσματος. Είναι λοιπόν δεδομένο ότι στη σεξουαλική πράξη μεταξύ δύο ανδρών τα δύο σώματα έχουν στενότερη επαφή. Γι αυτό έχουν κατά κάποιον τρόπο «στιγματιστεί» οι ομοφυλόφιλοι άνδρες, σε ότι αφορά τη μετάδοση της ευλογιάς των πιθήκων.
Ποια είναι τα συμπτώματα του ιού της ευλογιάς των πιθήκων;
Τα συμπτώματα μοιάζουν στην αρχή με κάθε ιογενή λοίμωξη και περιλαμβάνουν πυρετό, ρίγη, πονοκέφαλο, μυαλγίες, πρήξιμο λεμφαδένων και μετά εμφανίζονται τα εξανθήματα. Τα τελευταία που αποτελούν χαρακτηριστικό καμπανάκι κινδύνου δημιουργούνται από μία ως τρεις μέρες αφού εμφανιστούν τα πρώτα συμπτώματα. Στο σημείο αυτό αξίζει να τονιστεί ξανά ότι σε αντίθεση με τον κορονοϊό, ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων μεταδίδεται όσο τα μολυσμένα άτομα έχουν συμπτώματα.
Έχει αξία η επιστροφή της μάσκας για την προφύλαξη από την μετάδοση του ιού της ευλογιάς των πιθήκων;
Στους υγειονομικούς χώρους και τις μονάδες φροντίδας, όπου υπάρχουν πολύ ευάλωτα άτομα και στα ΜΜΜ όπου υπάρχει μεγάλος συγχρωτισμός, η μάσκα παραμένει στην Ελλαδα-δεν καταργείται, άρα εκεί δεν τίθεται ζήτημα.
Για τους άλλους εσωτερικούς χώρους και έξω όπου παρατηρείται συνωστισμός παραμένει η σύσταση στους ευπαθείς να φορούν μάσκα για δική τους προστασία. Σαν γενική οδηγία για το ευρύ κοινό δεν υπάρχει ιδιαίτερος κίνδυνος καθώς ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων είναι λιγότερο μεταδοτικός κι απαιτεί αληθινά πολύ στενή επαφή. Συνεπώς λόγος μαζικής επιστροφής της μάσκας δεν συντρέχει.
Θα υπάρξει σύσταση από το Ευρωπαϊκό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων ECDC και το Αμερικανικό Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων CDC για εμβολιασμό έναντι του ιού της ευλογιάς των πιθήκων;
Καταρχάς, όσοι έχουν γεννηθεί πριν το 1980 και έχουν κάνει το εμβόλιο της ευλογιάς, στο πλαίσιο των μαζικών εμβολιασμών είναι μερικώς προστατευμένοι καθώς οι ιοί της ευλογιάς και της ευλογιάς των πιθήκων είναι «ξαδελφάκια». Ακόμα κι αν κολλήσουν τα συμπτώματα θα είναι ελαφρύτερα και θα περάσουν τη νόσο ηπιότερα. Το εμβόλιο για την ευλογιά των πιθήκων είναι διαθέσιμο και θα υπάρξει στο προσεχές διάστημα σύσταση για εμβολιασμό ειδικών ομάδων απο τις ανεξάρτητες ρυθμιστικές Αρχές (FDA, ΕΜΑ, CDC ECDC). Ακόμα δεν έχει ανακοινωθεί κάτι-είμαστε εν αναμονή των ανακοινώσεων όπως και το πώς θα διατεθούν τα εμβόλια και πώς θα διανεμηθούν.
Σίγουρα δεν μιλάμε για μαζικό εμβολιασμό του γενικού πληθυσμού, αλλά για εμβολιασμό των νοσούντων (των κρουσμάτων-όσο πιο γρήγορα τόσο το καλύτερο), των υγειονομικών και των ανθρώπων που φροντίζουν τους νοσούντες. Ενδεικτικά, στις ΗΠΑ, ο στρατός εμβολιαζόταν για χρόνια κατά της ευλογιάς κι αυτό είναι σημειολογικό, καθώς ο κίνδυνος έκθεσης στον χώρο της δουλειάς αποτελεί σημαντικό παράγοντα. Ισχύει ότι ο εμβολιασμός με το εμβόλιο του ιού της ευλογιάς των πιθήκων έως και τέσσερις μέρες μετά την έναρξη των συμπτωμάτων βοηθά να μειωθεί ο κίνδυνος μετάδοσης. Αν ο εμβολιασμός γίνει από 4-14 ημέρες από την έναρξη των συμπτωμάτων, δεν μπορεί να σταματήσει τη μετάδοση, αλλά βοηθά να γίνουν ηπιότερα τα συμπτώματα.
Ποια στελέχη του ιού της ευλογιάς των πιθήκων υπάρχουν και σε τι διαφέρουν με την ευλογιά;
Υπάρχουν δύο στελέχη του ιού της ευλογιάς των πιθήκων το στέλεχος που ενδημεί στην Δυτική Αφρική και το στέλεχος που ενδημεί στην κεντρική Αφρική στην περιοχή του Κονγκό. Το στέλεχος που ενδημεί στη Δυτική Αφρική και που φαίνεται να ευθύνεται για την ανησυχητική διασπορά σε χώρες εκτός Αφρικής είναι ηπιότερο έχει χαμηλή θνητότητα περίπου 1%, ενώ το άλλο στέλεχος έχει θνητότητα 10%.
Ο ιός της ευλογιάς είναι πολύ πιο φονικός, η ευλογιά είχε θνητότητα κοντά στο 40% και ήταν ιδιαίτερα απειλητική για τα μικρά παιδιά γι’ αυτό ακριβώς επειδή οι δύο ιοί είναι «ξαδερφάκια», αν υποθέσουμε ότι ο ένας μοιάζει στην συμπεριφορά με τον άλλον, υπάρχει μία δικαιολογημένη ανησυχία για τα μικρά παιδιά, για τις εγκύους και για τα ανοσοκατεσταλμένα άτομα για τα οποία πάντα υπάρχει ανησυχία όταν μιλάμε για λοιμώδη νοσήματα. Το ίδιο ισχύει και για τα μικρά παιδιά τα οποία πρέπει να τα προστατέψουμε πάντα από τα λοιμώδη νοσήματα με κάθε κόστος.
Υπάρχουν λοιπόν άνθρωποι που είναι πιο ευάλωτοι απέναντι σε αυτή την νέα υγειονομική απειλή την ευλογία των πιθήκων;
Ναι με μία αναγωγή στο πώς συμπεριφέρονται όλοι οι ιοί, τα μικρά παιδιά και τα ανοσοκατεσταλμένα άτομα είναι πιο ευάλωτα.
Μπορεί η ευλογιά των πιθήκων να ασκήσει πίεση στο εθνικό σύστημα υγείας όπως συνέβη με τον κορονοϊό η συνέβαινε παλαιότερα με τη γρίπη;
Όχι, η χαμηλή μεταδοτικότητα του ιού και η ήπια έκβαση των περισσότερων περιστατικών δεν δικαιολογεί τέτοια πίεση. Ο συναγερμός όπως ήδη ειπώθηκε είναι κυρίως εξαιτίας του κλίματος που δημιούργησε η πανδημία η οποία μας έχει κουράσει όλους ψυχικά και σωματικά, αλλά κι επειδή κάθε ιός και κάθε νόσημα που αρχίζει να συμπεριφέρεται διαφορετικά ξαφνιάζει και προβληματίζει και θέλουμε να προλάβουμε τις εξελίξεις
Θα μπορούσε να έχει κακή επίδραση στον τουρισμό-από τον οποίο περιμένουμε τόσο πολλά;
Όχι, είναι μία νόσος σπάνια ήπια και αυτοπεριοριζόμενη και δεν αποτελεί τέτοιου είδους υγειονομική απειλή. Το βασικό στοιχείο που πρέπει να ξέρουμε είναι ότι όταν υπάρχει ένα κρούσμα, το κρούσμα πρέπει να απομονώνεται για όσο έχει συμπτώματα και είναι μεταδοτικό, ώστε να αφαιρούμε την πηγή μετάδοσης από το κοινωνικό σύνολο.
Η ευλογιά των πιθήκων συγχέεται με την ανεμοβλογιά;
Ναι τα συμπτώματα συγχέονται με τα συμπτώματα της ανεμοβλογιάς καθώς είναι κοινά και μόνο ένας κλινικός γιατρός μπορεί να ξεχωρίσει περί τίνος πρόκειται. Άρα το μήνυμα για την κοινωνία είναι πως όταν έχουμε πονοκέφαλο, ρίγη, πυρετό, πρήξιμο λεμφαδένων και εξάνθημα δεν πάμε στη δουλειά μας, δεν ερχόμαστε σε επαφή με άλλους ανθρώπους και αναζητούμε αμέσως ιατρική συμβουλή.
Υπάρχει ειδική θεραπεία για την ευλογιά των πιθήκων;
Ειδική στοχευμένη θεραπεία δεν υπάρχει αλλά διερευνάται η ανάπτυξη τέτοιων φαρμάκων. Για την ώρα δίνεται θεραπεία για την υποχώρηση των συμπτωμάτων όπως παρακεταμόλη για τον πυρετό.
Η θεραπεία έχει μικρή ή μεγάλη διάρκεια; Ξεμπερδεύουμε εύκολα;
Τα περισσότερα κρούσματα δεν χρειάστηκαν μέχρι στιγμής νοσηλεία, πήγαν στο γιατρό και έμειναν σπίτι τους. Η θεραπεία δεν είναι μακράς διαρκείας γιατί ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων «φεύγει», ο οργανισμός καθαρίζει.
Γίνεται το ίδιο και με τον ιό της ανεμοβλογιάς;
Όχι, στην περίπτωση της ανεμοβλογιάς, ο ιός δε φεύγει ποτέ από τον οργανισμό- δεν υπάρχει δυνατότητα εκρίζωσης. Ο ιός της ανεμοβλογιάς μένει σε ύπνωση στα γάγγλια και όταν το ανοσοποιητικό σύστημα εξασθενήσει μπορεί να ξυπνήσει και να επανεμφανισθεί σαν ιός του έρπητα ζωστήρα.
Ο ιός της ευλογιάς έχει άλλες διαφορές με τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων, πέραν της αυξημένης θνητότητας του πρώτου;
Ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων έχει τη δυνατότητα να κρυφτεί μέσα στα ζώα, σε πιθήκους ή τρωκτικά και να επανεμφανιστεί ενώ η ευλογιά μπορεί να διασπαρεί μόνο μεταξύ ανθρώπων. Όταν ένας πληθυσμός είναι εμβολιασμένος όπως ισχύει για την ευλογιά για όσους έχουν γεννηθεί πριν το 1980 τόσο μικρότερο κίνδυνο έχει ο ιός να μεταλλαχθεί γιατί είναι αποδυναμωμένος μέσα στον άνθρωπο.
Επίσης ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων όπως και το «ξαδερφάκι» του ο γιος της ευλογιάς είναι DNA ιοί ή όχι RNA ιοί όπως ο κορονοϊός και το καλό με τους ιούς DNA είναι ότι έχουν καλά διορθωτικά συστήματα όταν αναπαράγονται. Γι’ αυτό και οι ιοί αυτοί δεν μεταλλάσσονται εύκολα, με συνέπεια τα παιδιατρικά εμβόλια που προστατεύουν από τέτοιες ασθένειες ( DNA ιών) έχουν πολύ υψηλή αποτελεσματικότητα.
