«Νομίζαμε ότι είχαμε αφήσει τον κορονοϊό πίσω μας αλλά κάναμε λάθος» λέει μια νέα κοπέλα από το Ισραήλ-την πρωταθλήτρια χώρα στους εμβολιασμούς- κλείνοντας μέσα σε μια φράση την σκέψη που όλοι κουβαλάμε μέσα στο μυαλό μας: Πώς θα αργήσουμε πολύ να απαλλαχθούμε από την πανδημία COVID και πως θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τις μεταλλάξεις του κορονοϊού.
«Αλήθεια θα τελειώσει ποτέ η πανδημία», διερωτώνται οι πολίτες που βλέπουν τη μετάλλαξη Δέλτα να παίρνει τη σκυτάλη από τη μετάλλαξη Άλφα (το βρετανικό στέλεχος) και να κάνει αληθινή επέλαση στην Ευρώπη, με τους επιστήμονες της εγχώριας και της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας να εικάζουν ότι μέχρι το τέλος του καλοκαιριού η μετάλλαξη Δέλτα θα έχει κυριαρχήσει στην Γηραιά ήπειρο.
Την ίδια ώρα μια άλλη μετάλλαξη, το στέλεχος «Λάμδα» σαρώνει την Λατινική Αμερική σε μια άλλη ήπειρο και οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι όσο ένα μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού παραμένει ανεμβολίαστο, τόσο ο κορονοϊός θα βρίσκει καταρχάς χρόνο και στη συνέχεια τόπο (δηλαδή ξενιστές- τους ανθρώπινους οργανισμούς που μολύνει) και τρόπο (με τον πολλαπλασιασμό του μέσα στον ανθρώπινο οργανισμό), για να μεταλλαχθεί ξανά και ξανά και ξανά.
Γιατί όπως χαρακτηριστικά λέει η καθηγήτρια παιδιατρικής-λοιμωξιολογίας, Μαρία Θεοδωρίδου, πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών, που ξέρει τους ιούς όσοι λίγοι άνθρωποι, «αυτό κάνουν οι ιοί, μεταλλάσσονται για να αντεπιτεθούν στις δικές μας προσπάθειες να τους εξολοθρεύσουμε».
Τι μας διδάσκουν οι πανδημίες της γρίπης
Για να διαπιστώσουμε αν θα τελειώσει ποτέ η πανδημία COVID και αν θα χρειαστεί να μάθουμε να ζούμε με τις μεταλλάξεις ας δούμε τι μας διδάσκει η ίδια η ιστορία με έναν άλλο ιό που στην διάρκεια των αιώνων έχει αποδειχθεί πολύ φονικότερος του κορονοϊού, τον ιό της γρίπης.
Η Ισπανική γρίπη στην διάρκεια ενός χρόνου (από το 1918 έως το 1919) προκάλεσε τον θάνατο του 2,4% του παγκόσμιου πληθυσμού, όταν ο ιός Sars Cov2 από το 2019 έως και σήμερα έχει σκοτώσει μόλις το 0,03% του παγκόσμιου πληθυσμού.
Στην Ευρώπη παρεμπιπτόντως, την μεγαλύτερη θνησιμότητα είχε η πανώλη του μαύρου θανάτου στα χρόνια του Μεσαίωνα (1347-1351) που προκάλεσε τον θάνατο του 39% του πληθυσμού. Ο ιός της γρίπης A, έχει διάφορα στελέχη σε κυκλοφορία σε όλο τον κόσμο και εμφανίστηκε για πρώτη φορά στους ανθρώπινους πληθυσμούς στα τέλη του 1500.
Αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα μιας ασθένειας που «έπιασε» επιδημικές και πανδημικές διαστάσεις προτού υποχωρήσει για να επανέλθει σε κύματα, όπως ήταν η επέλαση του ιού της γρίπης Η1Ν1 το 2009, για να γίνει τελικά ενδημικός ιός και να σταματήσει να μας απασχολεί ως υγειονομική απειλή.
Ακόμα και σήμερα, οι ιστορικοί διαφωνούν για το πώς τελείωσε η ισπανική γρίπη που έμεινε στην Ιστορία ως η πιο μολυσματική γρίπη. Μερικοί υποστηρίζουν ότι μόλυνε αρκετό μέρος του πληθυσμού δημιουργώντας τελικά τη φυσική ανοσία. Άλλοι λένε ότι μεταλλάχθηκε παίρνοντας λιγότερο θανατηφόρο μορφή με την πάροδο του χρόνου.
Πάντως το πρώτο εμβόλιο έφτασε τη δεκαετία του 1940, ενώ τα «ξαδέλφια» του ιού της ισπανικής γρίπης προκάλεσαν το ξέσπασμα της ασιατικής γρίπης το 1957 και την πανδημία της γρίπης του Χονγκ Κονγκ το 1968, με τους ανθρώπους που σαν παιδιά νόσησαν από αυτές τις γρίπες να παρουσιάζουν ένα είδος ανοσίας ακόμα και στην πανδημική γρίπη του 2009, από το στέλεχος Η1Ν1.
Από πανδημικός σε ενδημικός ο κορονοϊός
Έτσι πιθανολογούν οι ειδικοί πως θα εξελιχθεί και ο κορονοϊός με τις μεταλλάξεις του. Από πανδημικός κι επικίνδυνος θα γίνει ενδημικός «Το τέλος της πανδημίας δεν είναι το τέλος του ιού» με τον επικεφαλής της ομάδας εμβολίων του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης Άντριου Πόλαρντ να ορίζει ως το τέλος της πανδημίας το χρόνο κατά τον οποίο ο κορονοϊός θα σταματήσει να προκαλεί ασφυκτική πίεση στα συστήματα υγείας.
Οι μεταλλάξεις του, άραγε θα μας φέρουν πιο κοντά ή πιο μακριά από αυτόν τον στόχο; Κανείς δεν ξέρει. Οι μεταλλάξεις δεν είναι απαραίτητα κάτι κακό, μπορεί τα στελέχη που θα προκύψουν να είναι ασθενέστερα, όπως υπογραμμίζει η πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Εμβολιασμών Μαρία Θεοδωρίδου, αφήνοντας ανοιχτό ένα παράθυρο αισιοδοξίας.
Η μετάλλαξη Δέλτα ωστόσο προβληματίζει τους ειδικούς γιατί ενώ είναι πολύ μολυσματική και διαθέτει χαρακτηριστικά ανοσιακής διαφυγής, (δηλαδή μπορεί να μολύνει ανθρώπους που έχουν ήδη νοσήσει-άρα έχουν φυσική ανοσία) δεν έχει γονιδιακά κοινά χαρακτηριστικά με τις άλλες μεταλλάξεις που μας προβλημάτισαν πριν από αυτή και δεν φέρει αλλαγές στις θέσεις 484 και 501, εκεί όπου ήδη γνωρίζουμε πως οι γενετικές μεταβολές σχετίζονται με την ανοσιακή διαφυγή.
Αυτό σημαίνει πως ο κορονοϊός βρήκε μια νέα εξελικτική οδό για να αποκτήσει την ιδιότητα της ανοσιακής διαφυγής, εκτιμά ο καθηγητής επιδημιολογίας ΕΚΠΑ Γκίκας Μαγιορκίνης, ανησυχώντας για το τι μπορεί να συμβεί αν η μετάλλαξη Δέλτα συνδυαστεί με άλλες μεταλλάξεις και προκύψει ένα νέο στέλεχος με άλλα χαρακτηριστικά.
Στα μισά του δρόμου για τον στόχο του εμβολιασμού
Στην πράξη το μόνο όπλο που έχουμε ενάντια στις μεταλλάξεις είναι ο γρήγορος και όσο το δυνατόν πιο ευρύς εμβολιασμός. Ήδη από την άλλη όχθη του Ατλαντικού ο Γιώργος Παυλάκης, Επικεφαλής του Εθνικού Ινστιτούτου Έρευνας για τον Καρκίνο των ΗΠΑ εκτιμά πως θα πρέπει να εμβολιαστεί το 80% του πληθυσμού (αντί για το αρχικά εκτιμώμενο 60%) για να χτιστεί το περίφημο τείχος ανοσίας.
Με 3.590.937 συμπολίτες μας να έχουν κάνει και τις δύο δόσεις του εμβολίου απέχουμε ακόμα από τον στόχο καθώς είμαστε στο 35% του πληθυσμού. Αν υποθέσουμε ότι το 12%-15% του πληθυσμού έχει αποκτήσει φυσική ανοσία, τότε πρέπει να φτάσουμε περίπου στο 65%, άρα υπολείπεται ο εμβολιασμός ενός επιπλέον 30%.
Από την Κρήτη, το νησί όπου εντοπίστηκαν τα περισσότερα κρούσματα της μετάλλαξης Δ, ο καθηγητής πνευμονολογίας Νίκος Τζανάκης, ο επιστήμονας που «τρέχει» τα προβλεπτικά μοντέλα για την επιδημιολογία της COVID στέλνει το δικό του μήνυμα, λέγοντας: Ο κορονοϊός με τις μεταλλάξεις έχει καταφέρει να ξεκλειδώσει το ανοσοποιητικό σύστημα των νέων και προσβάλλει πλέον και τους νέους και τα παιδιά κάτι που στην αρχή δεν το βλέπαμε.
Με το στέλεχος Δ κινδυνεύουν περισσότερο οι ανεμβολίαστοι που θα κολλήσουν και θα φέρουν τον ιό στο σπίτι και θα κινδυνέψουμε μαζί τους όλοι εκείνοι οι εμβολιασμένοι οι οποίοι για διάφορους λόγους ο οργανισμός τους δεν ανταποκρίθηκε όπως θα έπρεπε στο εμβόλιο.
Αυτό για παράδειγμα συμβαίνει σε ανθρώπους οι οποίοι παίρνουν ανοσοκατασταλτικά φάρμακα και σε άλλες καταστάσεις όπου το ανοσοποιητικό σύστημα είναι πολύ πεσμένο και δεν μπορεί να παράγει τον αναμενόμενο τίτλο εξουδετερωτικών αντισωμάτων».
Ο καθηγητής προβλέπει ότι εάν δεν καταφέρουμε να πιάσουμε το στόχο που έχουμε βάλει για το τείχος ανοσίας θα χρειαστεί να εφαρμόσουμε τοπικά lockdown (όχι μόνο στην Ελλάδα, κι αλλού όπως ήδη συμβαίνει στο Σίδνεϊ της Αυστραλίας) και κάνει έκκληση στους εκπαιδευτικούς και σε όλους τους ενήλικες να εμβολιαστούν γιατί είναι αδύνατον τα παιδιά να αντέξουν μια 2η χρονιά με κλειστά σχολεία, πίσω από τις οθόνες.
Για να μη συμβεί αυτό, για να μην μας πιάνουν στα πράσα απροετοίμαστους οι μεταλλάξεις αυτής της πανδημίας αλλά και της επόμενης που σύμφωνα με τον καθηγητή παθολογίας-λοιμωξιολογίας Σωτήρη Τσιόδρα θα έρθει σε 10 χρόνια, μια λύση υπάρχει: Ο εμβολιασμός εφόσον υπάρχουν εμβόλια και τα μέτρα προστασίας που συνιστούν το «εμβόλιο» μέχρι να βρεθεί το εμβόλιο.
Η τεχνολογία πάντως, ειδικά με τις προηγμένες πλατφόρμες των mRNA εμβολίων ανοίγει ένα ακόμα μεγαλύτερο παράθυρο αισιοδοξίας αποδεικνύοντας ότι τα εμβόλια μπορούν εύκολα να τροποποιηθούν ώστε να «πιάνουν» τις νέες μεταλλάξεις.
