Το 2022 συμπληρώνονται εκατό χρόνια από τη θλιβερή επέτειο της Μικρασιατικής Καταστροφής που έθαψε στην προκυμαία της Σμύρνης το όνειρο της Μεγάλης Ελλάδας «των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών». Όμως η τραγικότερη στιγμή της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας είναι για τους γείτονές μας Τούρκους στην άλλη πλευρά του Αιγαίου ο «μεγάλος πατριωτικός πόλεμος» ενάντια στους αποικιοκράτες Έλληνες και στις συμμαχικές δυνάμεις της Εγκάρδιας Συνεννόησης (Αντάντ). Το 1923 υπογράφηκε η Συνθήκη της Λωζάννης, η οποία μεταξύ των άλλων, αποτέλεσε τη ληξιαρχική πράξη γέννησης του σύγχρονου τουρκικού εθνικού κράτους υπό τον Μουσταφά Κεμάλ.
Έχει εξαιρετικό ενδιαφέρον να παρακολουθήσει κανείς τον τρόπο με την οποίο η Τουρκία θα γιορτάσει τη διετία 2022-2023 τα σημαντικότερα γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας της. Τέτοιες επέτειοι προσφέρονται σπάνια για αναστοχασμό, συνήθως αποτυπώνουν τον τρόπο με τον οποίο οι κυρίαρχες πολιτικές και ιδεολογικές ελίτ επιθυμούν να προσλάβουν το παρελθόν τους, αλλά κυρίως να σχεδιάσουν το μέλλον τους οριοθετώντας μια νέα εθνική αφήγηση.
Ο πρόεδρος Ταγίπ Ερντογάν αρκετά χρόνια πριν, την περίοδο 2010-2011, είχε θέσει τους κεντρικούς στόχους της εκατονταετηρίδας. Το αποκαλούμενο «τουρκικό όραμα» του 2023 προέβλεπε, ανάμεσα στα άλλα, την ανάδειξη της Τουρκίας στη 10η πιο ισχυρή οικονομία του κόσμου, την αύξηση του κατά κεφαλή εισοδήματος σε 25 χιλιάδες δολάρια, την πτώση της ανεργίας στο 5%.
Από τότε βέβαια κύλισε πολύ νερό στο αυλάκι. Η Τουρκία αντιμετωπίζει σοβαρά οικονομικά προβλήματα, οι σχέσεις της με τις ΗΠΑ, την Ευρωπαϊκή Ένωση και το Ισραήλ έχουν επιδεινωθεί, η αυτοκρατορική πολιτική στο χώρο της Μέσης Ανατολής και τη Βόρεια Αφρική έχει αποτύχει, ενώ και η βαλκανική διείσδυση δεν εξελίσσεται βάσει των αρχικών σχεδιασμών. Και σαν να μην έφθαναν όλα αυτά, το Πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016 οδήγησε σε έναν βαθύτατο εσωτερικό διχασμό με απρόβλεπτες ακόμη συνέπειες. Όλα αυτά είναι γνωστά.
Είναι ανεδαφικό, πιστεύω, να νομίζει κανείς ότι τα προβλήματα που μόλις περιγράφηκαν είναι αρκετά για να εξουδετερώσουν την τουρκική ισχύ και εξουσία στη γύρω περιοχή. Κατά την άποψή μου η Τουρκία θα εξακολουθήσει να παραμένει μια ισχυρή περιφερειακή δύναμη, σχεδόν σε όλα τα επίπεδα. Και όσο οι αντιθέσεις και οι συγκρούσεις στο εσωτερικό της θα διευρύνονται, η εξαγωγή τους με τρόπο αποσταθεροποιητικό θα είναι πάντοτε μία παράμετρος που θα ήταν λάθος να αγνοήσει κανείς.
Όμως μια προσεκτική ματιά στον τρόπο με τον οποίο η Τουρκία προσεγγίζει την επέτειο της σύστασής της είναι αποκαλυπτική των τάσεων και των διαστάσεων στο εσωτερικό της. Και δεν εννοώ τις εντυπωσιακές, επιβλητικές και αναμενόμενες παρελάσεις τον προσεχή Σεπτέμβριο, ούτε τις μεγαλόστομες, θριαμβικές διακηρύξεις από τα πολιτικά μπαλκόνια, ούτε καν τις αναπαραστάσεις των γεγονότων, στα όρια του κίτς και τις πολυαναμενόμενες τηλεοπτικές παραγωγές που αναμένεται να καθηλώσουν στους τηλεοπτικούς τους δέκτες εκατομμύρια γείτονές μας.
Εννοώ την αποκάλυψη των συστατικών στοιχείων της νέας εθνικής ιδεολογίας, με βάση την οποία θα πορευθεί η γειτονική χώρα τα επόμενα χρόνια, ίσως και δεκαετίες. Έως σήμερα το μόνο που γνωρίζουμε είναι η πρόθεση του Προέδρου Ταγίπ Ερντογάν να εισάγει προς ψήφιση ένα νέο Σύνταγμα το 2023, τέσσερις περίπου δεκαετίες μετά την ψήφιση του τελευταίου εν ισχύ συντάγματος.
Ίσως εκεί αποκρυσταλλωθεί και αναδυθεί η νέα κυοφορούμενη ισορροπία ανάμεσα στις παραδοσιακές τάσεις της τουρκικής κοινότητας, ιδίως μεταξύ των οπαδών του κοσμικού κράτους, εκείνων που αναπολούν το οθωμανικό παρελθόν και όσων θα επιθυμούσαν μια περαιτέρω ισλαμοποίηση της κοινωνίας. Θα πρόκειται για μια χρήσιμη διαδικασία την οποία η Ελλάδα θα πρέπει να διαβάσει και να αποκωδικοποιήσει προσεκτικά.
* Ο Ιάκωβος Δ. Μιχαηλίδης είναι καθηγητής Νεότερης και Σύγχρονης Ιστορίας στο ΑΠΘ
Με μια σειρά άρθρων το Liberal «ανοίγει» το κεφάλαιο Τουρκία επιχειρώντας να σκιαγραφήσει τις εξελίξεις στο εσωτερικό αλλά και τη θέση της γειτονικής χώρας στο διεθνές περιβάλλον. Ακαδημαϊκοί και αναλυτές φωτίζουν τα βασικά χαρακτηριστικά της τουρκικής οικονομίας, εξωτερικής πολιτικής αλλά και την εσωτερική κατάσταση στη γείτονα.
