Της Αγγελικής Κώττη
Ο Μαραθώνιος Δρόμος είναι αγώνας αντοχής δρόμου κάλυψης επίσημης απόστασης 42,195 χιλιομέτρων (26,219 μίλια), που περιλαμβάνεται στα σύγχρονα ολυμπιακά αθλήματα. Ο αγώνας ονομάζεται έτσι από την ιστορική διαδρομή του Αθηναίου στρατιώτη ημεροδρόμου Φειδιππίδη που μετά τη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ) έτρεξε από το πεδίο της μάχης στην Αθήνα για να μεταφέρει τα νικητήρια νέα με τη λέξη «νενικήκαμεν».
Καθώς ήταν εξαντλημένος από την προετοιμασία της μάχης, την ίδια τη μάχη και σε πλήρη εξάρτυση, μόλις ανήγγειλε τη νίκη, πέθανε. Οι ιστορικοί της αρχαιότητας συμφωνούν ως προς το γεγονός διαφωνούν, όμως, ως προς το όνομα. Εν πάση περιπτώσει, αυτός ήταν ο πρώτος και μόνος μαραθώνιος κατά την αρχαιότητα.
Όταν οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί Αγώνες έγιναν πραγματικότητα στο τέλος του 19ου αιώνα, οι ιδρυτές και οι διοργανωτές έψαχναν ένα μεγάλο γεγονός, που να υπενθυμίζει την αρχαία δόξα της Ελλάδας. Η ιδέα της οργάνωσης του αγώνα του μαραθωνίου προήλθε από τον Γάλλο γλωσσολόγο και ελληνιστή Μισέλ Μπρεάλ (Michel Breal), ο οποίος πρότεινε κατά την αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων του 1896 στην Αθήνα «την επανάληψη του διάσημου εκείνου δρόμου που εξετέλεσε ο στρατιώτης του Μαραθώνος».
Μάλιστα λέγεται για τον Μπρεάλ, πως αν και είχε ασχοληθεί με τη συγγραφή βιβλίων με θέματα από την Ελληνική Μυθολογία και την αρχαία ελληνική ιστορία, αρχικά όταν έκανε την παραπάνω πρόταση δεν γνώριζε πόση ήταν στην πραγματικότητα η απόσταση αυτή. Όταν όμως ενημερώθηκε ότι αυτή ήταν περίπου 40 χλμ. προσπάθησε να υπαναχωρήσει πλην όμως ήταν αργά, καθώς το αγώνισμα είχε ήδη συμπεριληφθεί στο επίσημο πρόγραμμα των αγώνων και είχε σταλεί σε διάφορες χώρες. Τελικά προσφέρθηκε να αθλοθετήσει ο ίδιος το νέο αυτό αγώνισμα, για το οποίο και ο εθνικός ευεργέτης Γεώργιος Αβέρωφ αθλοθέτησε κύπελλο.
Αυτή η ιδέα υποστηρίχθηκε και από τον Πιερ ντε Κουμπερτέν (Pierre de Coubertin), τον ιδρυτή των σύγχρονων Ολυμπιακών Αγώνων, καθώς επίσης και τους Έλληνες. Ο νικητής του πρώτου ολυμπιακού μαραθωνίου το 1896 (μόνο για άνδρες) ήταν ο Σπύρος Λούης, Έλληνας μεταφορέας νερού. Νίκησε στους Ολυμπιακούς Αγώνες με χρόνο 2 ώρες 58 λεπτά και 50 δευτερόλεπτα.
Ο μαραθώνιος των γυναικών εισήχθη στους Θερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 1984 (Λος Άντζελες, ΗΠΑ) και κερδήθηκε από την Joan Benoit των Ηνωμένων Πολιτειών με χρόνο 2 ωρών 24 λεπτά και 52 δευτερόλεπτα. Έχει γίνει παράδοση ο μαραθώνιος των ανδρών να είναι το τελευταίο αγώνισμα με τερματισμό στο Ολυμπιακό Στάδιο, και συχνά ώρες αργότερα, η τελετή λήξης. Ο μαραθώνιος των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων του 2004 αναβίωσε στην παραδοσιακή διαδρομή από τον Μαραθώνα στην Αθήνα που τερματίζει στο Παναθηναϊκό στάδιο.
Οι αρχαίοι δεν έτρεχαν, λοιπόν, μαραθωνίους, είχαν όμως πάμπολλους αθλητικούς αγώνες, στενά συνδεδεμένους όπως όλη η άθλησή τους, με θρησκευτικά δρώμενα και εορτές. Η Ιδέα της ύψιστης αγωνιστικής προσπάθειας του ανθρώπου να καταστήσει το σώμα του ικανότερο και να επινοήσει τεχνικές με τη βοήθεια του νου αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό της άθλησης, λέει το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Δεν είναι τυχαίο ότι στην αρχαία Ελλάδα ο αθλητισμός και τα διάφορα αγωνίσματα είναι συνυφασμένα με τη ζωή, τους μύθους, τη θρησκεία και την συνείδηση του αρχαίου Έλληνα. Οι αθλητές είναι πρόσωπα εξειδικευμένα σε ένα η περισσότερα αθλήματα και μέλη μιας κοινωνίας που μπορεί να μετατρέψει στο πέρασμα του χρόνου την άμιλλα σε αρετή.
Το Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο τιμώντας τη διεξαγωγή του Αυθεντικού Μαραθωνίου στην Αθήνα την επόμενη Κυριακή 11 Νοεμβρίου 2018 και την ιδέα της αθλητικής αγωνιστικής προσπάθειας, έχει οργανώσει διαδρομή με θέμα τον αθλητισμό στην αρχαιότητα. Με τη βοήθεια ειδικού εκπαιδευτικού εντύπου στα ελληνικά και τα αγγλικά, που θα είναι διαθέσιμο στην είσοδο του μουσείου από τις 5 έως τις 12 Νοεμβρίου, οι συμμετέχοντες αθλητές του αυθεντικού μαραθωνίου θα μπορούν να περιηγηθούν στο μουσείο και να γνωρίσουν μια σειρά εκθεμάτων που σχετίζονται με τον αθλητισμό (π.χ. προετοιμασία αθλητών, αγώνες, έπαθλα).
Η είσοδος στο μουσείο είναι ελεύθερη για τους 100 πρώτους αθλητές, οι οποίοι θα πρέπει να προμηθευτούν το έντυπο στις Πληροφορίες του Μουσείου, με την επίδειξη του αριθμού συμμετοχής τους στον μαραθώνιο.
Στο ειδικό έντυπο, διαβάζουμε με πολύ ενδιαφέρον πως ο αθλητισμός «ήταν πολύ σημαντικός στην αρχαία Ελλάδα και πλαισίωνε τις καθημερινές ασχολίες των πολιτών, καθώς και πολλές θρησκευτικές τελετές.» Όπως αναφέρεται, η πρώτη «συνάντηση» του κοινού με κάποιον αθλητή σε έργο αρχαίας τέχνης μπορεί να γίνει στη Συλλογή Γλυπτών – Αίθουσα 13. Εκεί βρίσκεται Επιτύμβιο ανάγλυφο με παράσταση οπλίτη (αρ. 1959):
Ένας γυμνός οπλίτης στο συμβατικό σχήμα του δρομέα έχει ερμηνευτεί ως οπλιτοδρόμος ή χορευτής ενός πολεμικού χορού, του πυρρίχιου. Η οπλιτοδρομία ήταν αγώνισμα δρόμου ταχύτητας, μήκους συνήθως δύο σταδίων (περίπου 365 μ.), στον οποίο οι συμμετέχοντες έτρεχαν φορώντας κράνος, κνημίδες και κρατώντας την ασπίδα τους. Γύρω στο 510 π.Χ
Στην ίδια αίθουσα υπάρχει Βάση επιτύμβιου αγάλματος Κούρου με σκηνές παλαίστρας (αρ. 3476):
Οι εξαίσιες ανάγλυφες παραστάσεις μας δίνουν με πολύ παραστατικό τρόπο τις στιγμές άσκησης, παιχνιδιού και ανάπαυσης στον χώρο του γυμνασίου, στο οποίο καλλιεργούνταν όχι μόνο το σώμα αλλά και το ιδανικό του αθλούμενου ελεύθερου ανθρώπου. Στην αριστερή πλαϊνή όψη, απεικονίζεται παιχνίδι με μπάλα, ενώ σύμφωνα με άλλη ερμηνεία, στο κέντρο απεικονίζονται ένας σταδιοδρόμος (στάδιο: περ. 192 μ.) -με ανοιχτές παλάμες- και ένας δολιχοδρόμος (δόλιχος: περ. 4000 μ. συνήθως) -με κλειστές παλάμες. Γύρω στο 510 π.Χ.
Στη Συλλογή Γλυπτών – Αίθουσα 15 βλέπουμε Αττικό αναθηματικό ανάγλυφο αθλητή (αρ. 3344):
Νεαρός αθλητής αγγίζει ένα μετάλλινο στεφάνι που θα έμπαινε ένθετο στην κεφαλή του. Ασφαλώς νικητής, είτε αυτοστεφανώνεται είτε ετοιμάζεται να αφιερώσει το νικητήριο έπαθλό του στη θεά Αθηνά, για να την ευχαριστήσει για τη νίκη του. Γύρω στο 460 π.Χ.
Αλλά και στην Περιοδική έκθεση «Οι αμέτρητες όψεις του Ωραίου» - Δεύτερη Αίθουσα (44) υπάρχει ένα αριστούργημα:
Άγαλμα διαδούμενου νέου (αρ. 1826):
Νεαρός γυμνός άνδρας δένει στο κεφάλι του ταινία, μια κίνηση που χαρακτηρίζει τους νικητές αθλητές. Η φαρέτρα στον κορμό δέντρου πλάι του και τα θεϊκά χαρακτηριστικά του προσώπου απηχούν την Απολλώνια θεώρηση του αθλητικού προτύπου, σύμφωνα με την οποία ο νικητής εξισώνεται με τον θεό. 100 π.Χ.
Στη Συλλογή Χαλκών – Αίθουσα 36
Χάλκινο ειδώλιο δρομάδας (Καρ. 24) – Μεγάλη προθήκη ιερού Δωδώνης αρ. 5
Παριστάνει νέα που συμμετείχε σε αγώνα δρόμου προς τιμή της θεάς Ήρας στην Ολυμπία. Τα Ηραία, ήταν πανελλήνιοι αγώνες δρόμου νεαρών παρθένων, που πραγματοποιούνταν κάθε τέσσερα χρόνια. Η νικήτρια είχε ως έπαθλο στεφάνι ελιάς και κομμάτια από το θυσιαζόμενο ζώο. 550-540 π.Χ
Στη Συλλογή Αγγείων – Αίθουσα 56 σας περιμένουν:
Αττικός μελανόμορφος σκύφος με παράσταση δρομέων (Προθήκη 144 – αρ. 14)
Ο έντονος διασκελισμός των τριών αθλητών στο κέντρο, η κλίση των σωμάτων τους προς τα μπροστά και το μεγάλο άνοιγμα των χεριών τους, υποδηλώνουν ότι μάλλον αγωνίζονται στο «στάδιο», τον κατεξοχήν δρόμο ταχύτητας και το παλαιότερο αγώνισμα των Ολυμπιακών Αγώνων. Γύρω στο 540 π.Χ.
Θραύσμα παναθηναϊκού αμφορέα (Προθήκη 144 – αρ. 11)
Δρομέας που συμμετέχει σε αγώνα διαύλου σύμφωνα με την επιγραφή, τον δεύτερο δρόμο ταχύτητας μετά το στάδιο, μήκους 365 μ. περίπου. Οι νικητές στα Παναθήναια, τη σημαντικότερη θρησκευτική γιορτή της Αθήνας προς τιμή της προστάτιδας θεάς της πόλης, κέρδιζαν ως έπαθλο παναθηναϊκούς αμφορείς γεμάτους λάδι από τις ιερές ελιές της Αθηνάς. Ο νικητής του δρόμου σταδίου κέρδιζε 70 τέτοιους αμφορείς, δηλαδή 2,5 τόνους λάδι! Στην προθήκη 130, θα δείτε πολλούς παναθηναϊκούς αμφορείς, με τις φτερωτές Νίκες να προσφέρουν τα σύμβολα της νίκης στους νικητές.
Ερυθρόμορφος καλυκωτός κρατήρας με παράσταση αποβάτη δρόμου (Προθήκη 145, αρ. 2)
Στο αγώνισμα αυτό ο ηνίοχος έλεγχε τα άλογα, ενώ ο αποβάτης, κρατώντας ασπίδα, έπρεπε να ανεβαίνει και να κατεβαίνει από το άρμα, καθώς αυτό έτρεχε με μεγάλη ταχύτητα. Το επικίνδυνο και θεαματικό αυτό αγώνισμα καθιερώθηκε στα Παναθήναια από τον μυθικό ήρωα Εριχθόνιο, ο οποίος και πιθανότατα εικονίζεται ως αποβάτης στον κρατήρα. Στη θέση του ηνίοχου η θεά Νίκη οδηγεί το νικηφόρο άρμα. 360-350 π.Χ.
Στην Περιοδική έκθεση «Αδριανός και Αθήνα» - Αίθουσα 31α βρίσκεται η Αττική ερυθρόμορφη κύλικα με σκηνές από παλαίστρα (αρ. 17302)
Η παλαίστρα ήταν χώρος προπόνησης για αθλήματα στίβου και πάλης. Αποτελούσε αναπόσπαστο κομμάτι των γυμνασίων, αλλά και των ιερών για την προπόνηση των αθλητών. Ο χαρακτήρας της γυμνασιακής εκπαίδευσης στην κλασική αρχαιότητα είναι γνήσια αθλητικός, με στόχο να προετοιμαστούν άριστοι πολίτες, με άρτιο σώμα και πνεύμα, έτοιμοι να προασπιστούν την πόλη τους ενάντια σε κάθε κίνδυνο. Στο τέλος της χρονιάς γίνονταν αθλητικοί αγώνες, στους οποίους οι νικητές λάμβαναν κλαδί φοίνικα και στεφάνι ελιάς, όπως φαίνεται και στις στήλες με τους καταλόγους των εφήβων από το Διογένειο Γυμνάσιο (αρ. 1465, αρ. 1468).
Τέλος, στη Συλλογή Γλυπτών – Αίθουσα 32 μπορούμε να θαυμάσουμε
Επιτύμβιο άγαλμα εφήβου (αρ.1662)
Νέος αθλητής τοποθετεί ο ίδιος το στεφάνι της νίκης του στο κεφάλι του, κρατώντας κλαδί φοίνικα ως ένα ακόμη σύμβολο νίκης στο άλλο χέρι. Γύρω στο 150 π.Χ.
Οι άνθρωποι του μουσείου επιμένουν πως αν ψάξουμε στις προθήκες, θα βρούμε πολλά ακόμη εκθέματα εμπνευσμένα από αθλητές.
