Το Ολοκαύτωμα αντιπροσωπεύει τη μεγαλύτερη αποτυχία που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα. Χαρακτηρίστηκε από τον συνδυασμό της τεχνικής αρτιότητας και της γραφειοκρατικής αποτελεσματικότητας που στόχο είχε την επίτευξη του απόλυτου κακού. Την εξόντωση του Εβραϊκού πληθυσμού της Ευρώπης, των Τσιγγάνων Ρομά και των «διαφορετικών» ανθρώπων. Αυτή είναι πραγματικά η μεγαλύτερη αποτυχία της ανθρωπότητας που μπορώ να σκεφτώ.
Μπορούμε άραγε να εμπιστευθούμε την ανθρωπότητα;
Υπάρχει αυτή η πολύ αξιόλογη Λεωφόρος των Δικαίων Εθνών, στο Γιαντ Βασέμ, στην Ιερουσαλήμ. Εκεί τιμώνται 14.000 άνθρωποι, άνθρωποι τους οποίους θα εμπιστευόταν ο κάθε ένας από εμάς, γιατί έθεσαν τη ζωή τους σε κίνδυνο για να σώσουν τις ζωές των γειτόνων τους και σε ορισμένες περιπτώσεις αγνώστων συμπατριωτών τους.
Έξι εκατομμύρια Εβραίοι, ανάμεσα τους 67.000 Έλληνες Εβραίοι, το 86% του Ελληνικού Εβραϊσμού εξοντώθηκε στα ναζιστικά στρατόπεδα θανάτου, με την Κοινότητα της Θεσσαλονίκης, αλλά και άλλες Εβραϊκές Κοινότητες, να αφανίζονται σχεδόν ολοκληρωτικά. Είναι εκεί όπου ο αντισημιτισμός ήταν διάχυτος, εκεί όπου οι τοπικές Αρχές συνεργάστηκαν με τους κατακτητές, εκεί όπου η εκκλησία και η κοινωνία αδιαφόρησαν επιδεικτικά στην εκδίωξη των Εβραίων συμπολιτών τους.
Έχω ξαναπεί ότι εάν υπήρχαν περισσότεροι Δήμαρχοι όπως ο Καρρέρ της Ζακύνθου, Αρχιεπίσκοποι Δαμασκηνοί και Μητροπολίτες Χρυσόστομοι, περισσότεροι Άγγελοι Έβερτ, περισσότεροι αντιστασιακοί του ΕΑΜ, περισσότεροι Σίντλερ και περισσότεροι Βάλενμπεργκ, τότε πολύ λιγότεροι Εβραίοι στην Ελλάδα και σε όλη την Ευρώπη θα ακολουθούσαν τον δρόμο του μαρτυρίου, στα στρατόπεδα του θανάτου.
Αυτοί ήταν φάροι φωτός στη μέση του πιο εφιαλτικού σκότους που γνώρισε ποτέ η ανθρωπότητα, και επομένως, ναι, μπορούμε να εμπιστευτούμε την ανθρωπότητα όταν δείξει ότι είναι ικανή να ενεργεί για να σώσει άλλους ανθρώπους από το θάνατο.
Το 1995, για την 50ή επέτειο από την απελευθέρωση του Άουσβιτς και το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, το BBC ζήτησε από τον αείμνηστο Ραβίνο λόρδο Τζοναταν Σακς να κάνει μια ταινία για το Άουσβιτς. Η απάντηση του ήταν: «Θα το κάνω μόνο αν μπορώ να πω την ιστορία με τον εβραϊκό τρόπο». Τον ρώτησαν λοιπόν «Ποιος είναι ο εβραϊκός τρόπος;» Και απάντησε, «Μια εβραϊκή ιστορία μπορεί να ξεκινά με δάκρυα, αλλά πάντα τελειώνει με ελπίδα».
Έτσι, σε αυτό το μισάωρο πρόγραμμα, τα 25 λεπτά ήταν από το Άουσβιτς, αλλά τα τελευταία 5 λεπτά έδειχναν πεντάχρονα Εβραιόπουλα να τραγουδούν σε ένα εβραϊκό ημερήσιο σχολείο και με την Ιερουσαλήμ να ξαναχτίζεται. Και αυτός, νομίζω, είναι ο τρόπος με τον οποίο οικοδομείται στο Ολοκαύτωμα στην εβραϊκή ταυτότητα. Χωρίς να στέκεται μόνη της, αυτή η βαθιά θλίψη που καταπίνει λέξεις και σε αφήνει μουδιασμένο, είναι η ιστορία που ξεκινά από αυτή την κόλαση και τελειώνει με αυτό το εκπληκτικό φαινόμενο της εβραϊκής ζωής. Είναι ο ίδιος τρόπος που λέμε την ιστορία το Πάσχα. Ξεκινάμε τη διήγηση του Πέσαχ με το άζυμο της θλίψης και τα πικρά χόρτα της σκλαβιάς, αλλά τελειώνουμε έχοντας πιει τέσσερα ποτήρια κρασί, χαρούμενοι για τη γιορτή της ελευθερίας.
Και αυτό συμβαίνει σε όλη την εβραϊκή ιστορία. Κουβαλάμε μαζί μας όλα τα τραύματα του παρελθόντος των ανθρώπων μας, τις ραγισμένες ζωές, τους φρικτούς θανάτους. Γιατί αρνούμαστε να αφήσουμε τον θάνατό τους να είναι μάταιος. Αυτοί οι άνθρωποι, είναι το ίδιο το παρελθόν μας, ζουν μέσα μας καθώς συνεχίζουμε το ταξίδι προς το μέλλον, την ελπίδα και τη ζωή. Και έτσι συμβαίνει με τα θύματα της Shoah, τις χαμένες ζωές, τις διαλυμένες κοινότητες, τις συναγωγές που βεβηλώθηκαν και πυρπολήθηκαν, τα ιερά κειμήλια που κάηκαν και έγιναν στάχτη, τα παιδιά, ενάμιση εκατομμύριο παιδιά, μια ολόκληρη δολοφονημένη γενιά.
Ό,τι σκότωσαν οι εχθροί μας το κρατάμε ζωντανό με τον μόνο τρόπο που μπορούμε, στη συνείδησή μας, στις αναμνήσεις μας και στις επιμνημόσυνες προσευχές μας. Κουβαλάμε το παρελθόν μαζί μας, όπως κουβαλάμε μαζί μας τη μνήμη της Σσοά, για να μη γνωρίσει ξανά ο κόσμος την απανθρωπιά του ανθρώπου. Έτσι, την Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος και 77 χρόνια από το μεγαλύτερο έγκλημα της ιστορίας που διέπραξε ο άνθρωπος εναντίον του ανθρώπου, λέμε στις ψυχές εκείνων που εξοντώθηκαν στη διάρκεια της πιο σκοτεινής περιόδου της Ευρώπης ότι δεν θα σας ξεχάσουμε ποτέ, δεν θα σταματήσουμε ποτέ να σας θρηνούμε, και θα περπατάμε χωρίς φόβο, γιατί ενάντια σε αυτούς που επιλέγουν το μίσος και το θάνατο, εμείς επιλέγουμε την αξία της ζωής.
* Ο Βίκτωρ Ισαάκ Ελιέζερ είναι Γενικός Γραμματέας Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου.
** Το κείμενο εκφωνήθηκε στη Θεσσαλονίκη στις 30/1/2022 για την Ημέρα Μνήμης Θυμάτων του Ολοκαυτώματος.
