Κάθε χρόνο τέτοια εποχή τιμούμε τους ήρωες και τα θύματα του Ολοκαυτώματος, επ' αφορμή της επετείου απελευθέρωσης του στρατοπέδου συγκέντρωσης και εξόντωσης Άουσβιτς - Μπίρκεναου από τον Ερυθρό Στρατό το 1945.
Θεσμικοί φορείς, δημοσιογράφοι αλλά και αρκετοί απλοί πολίτες φαίνεται να έχουν αντιληφθεί την ιστορική σημασία των γεγονότων της Ναζιστικής περιόδου και να επωμίζονται τον ρόλο τους στη διατήρηση της μνήμης. Πολύ συχνά, οι διάφορες παρεμβάσεις στον δημόσιο διάλογο γίνονται υπό τη μορφή σύντομων δημοσιεύσεων στα social media, με τη συνοδεία του συνθήματος «ποτέ ξανά».
Ενθαρρυντικό είναι το γεγονός ότι μεγάλος βαθμός ευαισθητοποίησης παρατηρείται ευρύτερα στην κοινωνία των πολιτών, σε ανθρώπους που δεν συνδέονται με το Ολοκαύτωμα οικογενειακά ή θρησκευτικά. Ιδιαίτερη σημασία, όμως, έχει και η προσέγγιση της ιστορικής μνήμης του Ολοκαυτώματος από τη σύγχρονη γενιά των νέων Ελλήνων Εβραίων, για τους οποίους το ζητούμενο του να κρατηθεί η μνήμη των προγόνων τους ζωντανή αποτελεί θεμελιώδες στοιχείο της ίδιας της Εβραϊκής τους ταυτότητας.
Κρίσιμο είναι να επισημανθεί εξ αρχής ότι το Ολοκαύτωμα αποτελεί ένα ιστορικό γεγονός που αφορά το σύνολο του σύγχρονου νεανικού ελληνικού εβραϊσμού, καθώς καμία οικογένεια δεν έμεινε ανεπηρέαστη και καμία δεν επιβίωσε αλώβητη. Όσοι λίγοι τα κατάφεραν, είτε επιβιώνοντας των στρατοπέδων είτε βρίσκοντας καταφύγιο στα σπίτια Χριστιανών συμπολιτών που τους προστάτεψαν με ρίσκο την ίδια τους τη ζωή, επέστρεψαν στις κατακερματισμένες κοινότητές τους, εγκαταστάθηκαν στο νεοσύστατο κράτος του Ισραήλ ή μετανάστευσαν στην Αμερική αντιλαμβανόμενοι ότι πλέον δεν ήταν ευπρόσδεκτοι στην Ευρώπη.
Η μνήμη του Ολοκαυτώματος συνιστά για τους Εβραίους της Ευρώπης, και δη για τους Έλληνες Εβραίους, ένα ευαίσθητο ζήτημα και μια διαχρονική πληγή. Σημειώνεται χαρακτηριστικά ότι σε πρόσφατη έρευνα για την καταγραφή και ανάλυση των στοιχείων που συνθέτουν την ταυτότητα του σύγχρονου νέου Έλληνα Εβραίου, τον σημαντικότερο ρόλο διαδραματίζει το θεμέλιο της συνύπαρξης σε ένα κοινοτικό και οικογενειακό περιβάλλον που ενστερνίζεται τόσο τις αξίες του Ιουδαϊσμού όσο και την πορεία του εβραϊκού λαού, με προεξάρχουσα θέση να κατέχει η ιστορία του Ολοκαυτώματος όπως αυτή μεταφέρεται από τους επιζώντες.
Θα έλεγε κανείς ότι η εμπειρία των προγόνων δημιουργεί τις συνθήκες για την επέλευση ενός διαγενεακού τραύματος στους απογόνους, οι οποίοι παρουσιάζονται ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένοι και συνδεδεμένοι με τα βιώματα της οικογένειάς τους. Μάλιστα, η έντονη διάθεση των νέων για την επιμόρφωση σχετικά με τις προσωπικές μαρτυρίες των επιζώντων, το ιστορικοκοινωνικό πλαίσιο εμφάνισης και επικράτησης μισαλλόδοξων φρονημάτων και την επίσκεψη των ίδιων των στρατοπέδων όπου μαρτύρησαν οι ομόθρησκοί τους, διάθεση η οποία συνεχώς ενθαρρύνεται από τα δρώμενα των ανά τόπους Ισραηλιτικών Κοινοτήτων, δεν αφορά μόνο την παιδεία για το Ολοκαύτωμα καθ’ εαυτή.
Έχει να κάνει ευρύτερα με τη διατήρηση και διαφύλαξη της μνήμης ως προσωπικό χρέος απέναντι στις εμπειρίες των παππούδων και γιαγιάδων τους και όλων εκείνων που δεν επιβίωσαν για να μοιραστούν την ιστορία τους, χάριν διάδοσης και επιβίωσης της ιστορίας στον ευρύτερο κοινωνικό τους κύκλο. Πρόκειται για ένα οικουμενικό χρέος να διασωθεί η μνήμη.
Μπορεί μεν τα εγκλήματα των Ναζί να τελέστηκαν εις βάρος συγκεκριμένων μειονοτικών ομάδων που δεν έβρισκαν θέση στη στενή τους ερμηνεία περί του τι θα πει άνθρωπος, ωστόσο η εμπειρία του Ολοκαυτώματος αναδεικνύει ορισμένα πανανθρώπινα αρχέτυπα. Αναδεικνύει τα άκρα της ανθρώπινης φύσης, το κακό που μπορεί να προκαλέσει ο φανατισμός και η μισαλλοδοξία, τη δύναμη της προπαγάνδας και, εν τέλει, την «κοινοτoπία» του κακού. Για τους λόγους αυτούς το Ολοκαύτωμα πρέπει να διαβάζεται από όλους τους ανθρώπους και η μνήμη του να διατηρείται πάντα ζωντανή. Και η νέα γενιά των Ελλήνων Εβραίων επωμίζεται το χρέος της αυτό, ευαισθητοποιημένη και ευρισκόμενη σε εγρήγορση.
Το Ολοκαύτωμα ως ιστορικό γεγονός παρουσιάζει την ιδιαιτερότητα να βασίζεται, ακόμα, στη ζωντανή αφήγηση και τη μαρτυρία. Ωστόσο, σε κάθε ετήσια επέτειο, οι λιγοστοί επιζώντες που διαψεύδουν τους κακοπροαίρετους αρνητές και αναθεωρητές της ιστορικής πραγματικότητας είναι ακόμα λιγότεροι. Μέσα στον τελευταίο χρόνο, μας άφησε ο Ισαάκ Μιζάν, ο τελευταίος επιζών της ανύπαρκτης πλέον Ισραηλιτικής Κοινότητας Άρτας. Ένας άνθρωπος που είχε θέσει σκοπό της ζωής του να πηγαίνει από σχολείο σε σχολείο για να αφηγηθεί την ιστορία του από τα στρατόπεδα του θανάτου, αδιαφορώντας για το ψυχολογικό κόστος που είχε για τον ίδιο η ανάσυρση από τη μνήμη των τραυματικών εμπειριών και των χαμένων του γονιών και αδελφών.
Ήταν για τον ίδιο αναγκαίο να μιλήσει, κυρίως όταν είδε τις πρώτες τάσεις αμφισβήτησης. Πλέον, επιβιώνει η παρακαταθήκη του βιβλίου του «Ισαάκ Μιζάν, Αριθμός Βραχίονα 182641» στο οποίο ο συγγραφέας Δημήτρης Βλαχοπάνος αποτυπώνει με μεγάλη ενάργεια και ακρίβεια τον αγώνα για επιβίωση στο Άουσβιτς και το Μπέργκεν - Μπέλζεν αλλά και την επιστροφή στην πατρίδα του για την ανασύσταση. Επιβιώνει, όμως, και η παρακαταθήκη που αφήνει στα παιδιά και τα εγγόνια του, που λαμβάνουν πλέον τη σκυτάλη για να διασώσουν την ιστορία.
Η περίπτωση του Ισαάκ Μιζάν εντοπίζεται στο σύνολο των ελληνικών εβραϊκών οικογενειών. Τόσο εκείνοι που επέστρεψαν από τα στρατόπεδα του θανάτου, όσο και οι πιο τυχεροί που κατάφεραν να διαφύγουν και να κρυφτούν, όλοι είδαν τους συνανθρώπους τους να χάνονται, ανασυγκρότησαν τις ζωές τους και με πολύ πόνο είπαν την ιστορία τους στα παιδιά και στα εγγόνια τους.
Τώρα πια, η λεγόμενη τρίτη γενιά από το Ολοκαύτωμα, η τελευταία γενιά που πρόλαβε να γνωρίσει τους αυτόπτες μάρτυρες, αναλαμβάνει το χρέος να θυμίζει τη σημασία του ανθρωπισμού και να αντιμάχεται όσους προσπαθούν άμεσα ή και υποδόρια να προσβάλουν και να αμφισβητήσουν την ανθρώπινη υπόσταση όχι μόνο των Εβραίων, αλλά και κάθε άλλης διωκόμενης κοινωνικής ομάδας. Εκεί έγκειται άλλωστε το μήνυμα του ανθρωπισμού και του πραγματικού φιλελευθερισμού, στον αντίποδα των οποίων προσφέρεται εύφορο έδαφος για την ανάπτυξη ρητορικής μίσους και την τέλεση εγκλημάτων που στρέφονται κατά της ίδιας της ανθρωπότητας στο σύνολό της.
* Ο Σαμ Ναμίας είναι απόφοιτος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Διαβάστε ακόμα:
Κατ. Σακελλαροπούλου: «Το Ολοκαύτωμα μας αφορά όλους, όχι μόνον τον εβραϊκό λαό»
Πρέσβης Ισραήλ για τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος: «Θυμόμαστε, δεν θα ξεχάσουμε ποτέ»
