Της Αγγελικής Κώττη
Οι αρχαιοκάπηλοι «πλήγωσαν» βαριά το μυκηναϊκό νεκροταφείο στα Αηδόνια Νεμέας. Τώρα, η αρχαιολογική σκαπάνη προσπαθεί με επιστημονικό τρόπο να εντοπίσει ό,τι η βία των αρχαιοκαπήλων σύλησε και διέλυσε. Στις ανασκαφές που διεξάγονται εκεί, φέτος, αποκαλύφθηκαν το στόμιο και ο δρόμος ενός μνημείου καθώς και δύο νέους θαλαμοειδείς τάφοι.
Το νεκροταφείο έχει τρεις τομείς. Κατά τη φετινή ανασκαφική περίοδο στον δεύτερο από αυτούς, στο μεσαίο νεκροταφείο, όπου το 2016 είχε ερευνηθεί ο θάλαμος ενός επιπλέον τάφου, η έρευνα αποκάλυψε το στόμιο και το δρόμο του μνημείου.
Στο κατώτερο νεκροταφείο η πρόσφατη έρευνα έφερε στο φως δύο νέους θαλαμοειδείς τάφους. Παρά το γεγονός ότι ο ένας τάφος είχε εξ ολοκλήρου συληθεί στο πρόσφατο παρελθόν, η επιστημονική ανασκαφή του τεκμηρίωσε τη χρονολόγησή του στην ύστερη μυκηναϊκή περίοδο (π. 1350 - 1200 π.Χ.), καθώς και την περιορισμένη διάρκεια χρήσης του μνημείου, ενώ αναδείχθηκε ολοκληρωμένη η εξαιρετικά ενδιαφέρουσα αρχιτεκτονική του μορφή.
Κατώτερο νεκροταφείο. O δρόμος, το στόμιο και στο βάθος ο θάλαμος του συλημένου θαλαμοειδούς τάφου.
Ο δεύτερος τάφος κατασκευάστηκε στην πρώιμη μυκηναϊκή εποχή, χρησιμοποιήθηκε ως τα τέλη της περιόδου και βρέθηκε κάτω από παχύτατες επιχώσεις με κατάλοιπα της αρχαϊκής περιόδου, των ύστερων ρωμαϊκών και των μεσοβυζαντινών χρόνων. Πρόκειται για ένα σημαντικότατο μνημείο που μαρτυρεί την ιστορική αλληλουχία των εποχών στον αρχαιολογικό χώρο των Αηδονιών και η συστηματική ανασκαφή του έρχεται με αυτό τον τρόπο να αποκαταστήσει σημαντικά κενά στην ιστορική έρευνα που έχουν χαθεί οριστικά με τη χρόνια λαθρανασκαφική δραστηριότητα που έπληξε άλλα μνημεία των Αηδονιών.
Μεσαίο νεκροταφείο. H παράλληλη ανασκαφή στο στόμιο και το δρόμο του θαλαμοειδούς τάφου.
Οι ενταφιασμοί των νεκρών εντοπίστηκαν σε τρεις λάκκους και στο δάπεδο του θαλάμου. Ο ένας λάκκος είναι μνημειώδης, με μήκος σχεδόν 4 μ. και κάλυψη από ευμεγέθεις πλακοειδείς λίθους, και περιλάμβανε τρεις ταφές. Στο δεύτερο λάκκο βρέθηκαν δύο ακόμη ταφές, η μία κτερισμένη με χάλκινες αιχμές βελών και πέντε εγχειρίδια και μαχαίρια, δύο από τα οποία διέθεταν λαβές επενδεδυμένες με λεπτότατα φύλλα χρυσού, ενώ στο γέμισμα του τρίτου λάκκου βρέθηκαν θραύσματα από δύο ανακτορικούς πιθαμφορείς, δύο μνημειώδη αγγεία με φυτική διακόσμηση, που πιθανώς θα αποκατασταθούν ολόκληρα. Οι ταφές στο δάπεδο ήταν απλούστερα κτερισμένες με πήλινα αγγεία και λίθινα κομβία.
Τα νέα δεδομένα τεκμαίρουν τις περιόδους χρήσης της θέσης στα Αηδόνια και θέτουν τις βάσεις για τη μελέτη των ρόλων που οι ανά διαστήματα κοινότητες διαδραμάτισαν κατά την ανάδυση και την αποσύνθεση διαφορετικών κεντρικών οργανισμών, από τις μυκηναϊκές τοπαρχίες και εν συνεχεία πολιτείες, στην πόλη-κράτος του Φλιούντα, τις εξελίξεις στη ρωμαϊκή επαρχία της Αχαΐας και τον πολιτικό κατακερματισμό της μεσοβυζαντινής περιόδου.
Κατά τη φετινή, δεύτερη περίοδο της συστηματικής ανασκαφικής έρευνας, διερευνήθηκαν και τάφοι που ήταν ήδη γνωστοί από πέρσι. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν, όπως και το 2016, εργασίες προστασίας των μνημείων και διαμόρφωσης του αρχαιολογικού χώρου, έχοντας πάντοτε ως γνώμονα τον κύριο στόχο του προγράμματος που είναι η συνολική προστασία και ανάδειξη της αρχαίας θέσης.
Η ανασκαφική έρευνα διενεργείται από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κορινθίας υπό τη διεύθυνση του Δρος Κωνσταντίνου Κίσσα με τη συνέργεια του Nemea Center for Classical Archaeology (University of California at Berkeley), διά της Διευθύντριας του και κύριας συνεργάτιδας του προγράμματος, Δρος Kim Shelton. (Το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο έχει γνωμοδοτήσει υπέρ του να είναι διευθυντής ο δρ Κίσσας μόνο για φέτος και θα εξετάσει εκ νέου το ζήτημα του χρόνου. Πρακτική τουλάχιστον παράδοξη, να αλλάζει ο ανασκαφέας, κάτι που δεν συμβαίνει- και σωστά- ούτε με συνταξιούχους αρχαιολόγους).
Το μυκηναϊκό νεκροταφείο των Αηδονιών είχε ανακαλυφθεί και λεηλατηθεί από αρχαιοκάπηλους στις δεκαετίες του 1970 και 1980 και κτερίσματα των ταφών κατέληξαν στα δίκτυα του διεθνούς παράνομου εμπορίου αρχαιοτήτων. Το 1993 η Ελλάδα πέτυχε μια σημαντική νίκη στον αγώνα κατά της αρχαιοκαπηλίας με τον επαναπατρισμό του Θησαυρού των Αηδονιών, ενός μοναδικού αρχαιολογικού συνόλου, που εκτίθεται σήμερα μαζί με τα ανασκαφικά ευρήματα του νεκροταφείου στο Αρχαιολογικό Μουσείο Νεμέας. Το πρόγραμμα συστηματικής ανασκαφικής έρευνας και ανάδειξης στα Αηδόνια φιλοδοξεί όχι μόνο στην αποτελεσματική προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της περιοχής, αλλά και στην συμπλήρωση των πληροφοριών που χάθηκαν από την παράνομη ανασκαφική δραστηριότητα.
Στο βιβλίο «Αρχαία Κορινθία» (επιμέλεια Κ. Κίσσα, 2013, εκδόσεις του Φοίνικα, σελ. 105-107) διαβάζουμε για τα Αηδόνια: Ανατολικά του ομώνυμου χωριού απλώνεται το Μυκηναϊκό Νεκροταφείο των Αηδονίων. Πρόκειται για ένα από τα πλουσιότερα Μυκηναϊκά Νεκροταφεία, που άνηκε σε έναν πολύ σημαντικό οικισμό, εφάμιλλο των γνωστών αργολικών κέντρων της εποχής, ο οποίος όμως δεν έχει ακόμη εντοπιστεί.
Οι θαλαμωτοί τάφοι που ερευνήθηκαν από την αρμόδια Εφορεία Αρχαιοτήτων από το 1978 έως το 1986, έχουν οργανωθεί στην πλαγιά του λόφου κατά συστάδες με κατεύθυνση ΝΑ-ΒΔ. Από τους 20 τάφους που ανασκάφηκαν οι 16 είναι θαλαμωτοί, δύο είναι δρόμοι χωρίς θάλαμο, ένας μικρός αδιαμόρφωτος θάλαμος ως κόγχη χωρίς δρόμο και ένας κάθετος λακκοειδής. Οι τάφοι των Αηδονίων έχουν μακρείς δρόμους με έντονη κλίση και μνημειώδεις προσόψεις με συγκλίνον μέτωπο προς τα πάνω.
Η αρχιτεκτονικά διαμορφωμένη θύρα πλαισιώνεται περιμετρικά από λεπτή λαξευτή ταινία και παραστάδες εκατέρωθεν διαμορφωμένες στο βράχο. Η είσοδος σφραγιζόταν με ξερολιθιά. Οι θάλαμοι είναι μεγάλοι, ορθογωνίου κυρίως σχήματος, με δίρριχτη οροφή και σε περιπτώσεις που ο φυσικός βράχος δεν το επέτρεπε, η οροφή είχε θολωτό σχήμα Σε αρκετούς τάφους, στον κατά μήκος άξονα της οροφής, έχει λαξευτεί πλατειά αύλακα, διακοσμητικού χαρακτήρα, πιθανόν απομίμηση του κεντρικού δοκαριού της στέγης των σπιτιών της εποχής.
Πλευρικά δωμάτια, τα οποία διεύρυναν τον διαθέσιμο ταφικό χώρο, έχουν διαμορφωθεί στους θαλάμους ορισμένων τάφων. Σε άλλους τάφους έχουν λαξευτεί χαμηλά θρανία κοντά στα τοιχώματα. Ταφές εντοπίστηκαν κατά χώρα στο φυσικό έδαφος, στα θρανία, εντός λάκκων λαξευμένων στο δάπεδο των θαλάμων, των δρόμων και των πλευρικών δωματίων, κοντά στα τοιχώματα των θαλάμων και μέσα στους λάκκους ανακομιδής που είχαν διανοιχτεί στα δάπεδα. Δεδομένου ότι οι θαλαμωτοί τάφοι ήταν οικογενειακοί πολλαπλών χρήσεων, για κάθε νέα ταφή παραμερίζονταν, σύμφωνα με το έθιμο της εποχής, τα κατάλοιπα των ταφών που είχαν προηγηθεί.
Η ανασκαφή των τάφων απέδωσε πλήθος αγγείων που χρονολογούνται από τον 15ο έως τον 13ο αιώνα π.Χ. καθώς επίσης σημαντικό αριθμό πήλινων ειδωλίων του τύπου της όρθιας γυναικείας μορφής. Βρέθηκαν επίσης σφραγίδες και χρυσά κοσμήματα, χάντρες από υαλόμαζα, φαγεντιανή, ημιπολύτιμους λίθους, ελεφάντινα ανθέμια, λίγα όπλα και αρκετά μπρούτζινα εργαλεία.
Οι διαμορφωμένες αρχιτεκτονικά προσόψεις των τάφων, οι θάλαμοι καθώς και η ανεύρεση πολλών χρυσών δακτυλιδιών και άλλων μικροτεχνημάτων, αποτελούν ένδειξη της υψηλής κοινωνικής τάξης στην οποία ανήκαν οι νεκροί των τάφων.
