Ίσως την ωραιότερη εντύπωση από τις εκδηλώσεις για την επέτειο των διακοσίων χρόνων από την Επανάσταση την έκαναν τα δάκρια του Πρίγκιπα Καρόλου στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη. Ποια ήταν η αιτία των δακρίων δεν το ξέρουμε, αυτό όμως που ξέρουμε είναι ότι η συγκίνηση που προκάλεσαν στον Ελληνικό λαό θα αποτελούν στο μέλλον σημείο αναφοράς- ένα αρκετά μικρό έστω- στις Ελληνοβρετανικές σχέσεις.
Οι Ελληνοβρετανικές σχέσεις δεν αποτελούν μια υπόθεση των τελευταίων διακοσίων χρόνων. Φέρουν από πίσω τους μια προϊστορία επικοινωνίας των δύο λαών που ανάγεται στον ύστερο μεσαίωνα και πιο συγκεκριμένα το 1400 όταν ο Μανουήλ Β’ Παλαιολόγος ταξίδεψε στο Λονδίνο, για να ζητήσει βοήθεια για την προστασία της Πόλης που απειλούνταν από τους Οθωμανούς. Οι χρονογράφοι της εποχής έχουν περιγράψει την βασιλική υποδοχή του Μανουήλ από τον βασιλιά της Αγγλίας Ερρίκο Δ’ στο Blaheath όπου συνεόρτασαν μαζί και τα Χριστούγεννα. Αργότερα στα χρόνια της δουλείας η επικοινωνία των δύο λαών υπήρχε αν και σε μικρότερο βαθμό. Αξιοσημείωτη είναι από εκείνα τα χρόνια η βοήθεια που προσέφερε ο αρχιεπίσκοπος του Καντερμπέρυ William Laud το 1627 στον Πατριάρχη Κύριλλο Λούκαρη για να δημιουργήσει το πρώτο Ελληνικό τυπογραφείο στην Κωνσταντινούπολη.
Στις αρχές του 19ου αιώνα η εξασφάλιση του δρόμου για τις Ινδίες έφερε την Αν. Μεσόγειο και τον Ελλαδικό χώρο στο επίκεντρο του διεθνούς ανταγωνισμού. Η εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο είχε αποτύχει ενώ την ίδια ώρα ο Άγγλος ναύαρχος Οράτιος Νέλσον ήταν κυρίαρχος στην περιοχή. Αργότερα τα Επτάνησα αυτονομούνται και οι Άγγλοι τα διεκδικούν γιατί τα θέλουν ως ένα προκεχωρημένο θύλακα κυριαρχίας τους στην Αν. Μεσόγειο που μαζί με την Μάλτα θα τους εξασφάλιζε τον δρόμο για την Αίγυπτο και κατ’ επέκταση της Ινδίας. Σε λίγο όμως η Επανάσταση ξεκινάει και η Αγγλία που ήταν ψυχρή στην αρχή διαβλέπει τον κίνδυνο ότι το νέο κράτος που θα σχηματιστεί θα αποτελεί προτεκτοράτο της Ρωσίας και για αυτό ένα μεγάλο εμπόδιο στην Αν. Μεσόγειο. Το 1822 ο Κάσλρεϊ αυτοκτονεί και την θέση του αναλαμβάνει ο διορατικός Κάνιγκ που διαβλέπει αυτόν τον κίνδυνο και ευνοεί τις Ελληνικές θέσεις προσπαθώντας να θέσει το νέο κράτος στην Βρετανική σφαίρα επιρροής.
Τα δάνεια και ο ρομαντικός υπερήρωας Λόρδος Βύρων στάθηκαν οι δύο μεγαλύτεροι μοχλοί της Αγγλικής πολιτικής. Ο θάνατος του Βύρωνα στο Μεσολόγγι στάθηκε πραγματικά η ωραιότερη παγκόσμια διαφήμιση που είχε ανάγκη η Ελληνική Επανάσταση για την επιβίωση της. Το Ναβαρίνο, η ανεξαρτησία, το αβυσσαλέο μίσος για τον Καποδίστρια που τον θεωρούσαν πράκτορα της Ρωσίας και η αρχική υποστήριξη στον Όθωνα είναι τα μεγάλα ορόσημα που συνθέτουν την Βρετανική πολιτική έναντι του νέου Ελληνικού κράτους. Μιας πολιτικής που κατέστησε από τότε κιόλας την θαλασσοκράτορα ως τον κύριο εγγυητή του δόγματος: «Η Ελλάδα ανήκει στην Δύση».
Στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα στην πολιτική σκηνή του Ηνωμένου Βασιλείου κυριαρχούσαν δύο σπουδαίες προσωπικότητες ο φιλελεύθερος Γλάδστων και ο συντηρητικός Μπέντζαμιν Ντισραέλι. Ο μεν πρώτος έμεινε στην ιστορία ως ένας φιλελεύθερος φιλέλληνας ενώ ο δεύτερος σαν ένας ευφυέστατος σκληρός αποικιοκράτης που με την φιλότουρκο πολιτική του κατάφερε να κάνει την Κύπρο Βρετανική αποικία και το Σουέζ Αγγλική διώρυγα. Επόμενο ήταν οι Έλληνες να στήσουν στον Γλάδστων άγαλμα έξω από το Πανεπιστήμιο στην Αθήνα ενώ για τον Ντισραέλι που ήταν Εβραϊκής καταγωγής εξάντλησαν όλη την αντισημιτική τους ρητορική.
Ο 20ος αιώνας ξεκίνησε ταραγμένος με την τρομερή προσωπικότητα του Ελ. Βενιζέλου να κυριαρχεί στα πολιτικά πράγματα. Θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε την εξωτερική πολιτική του Βενιζέλου ως εξαιρετικά φιλοβρετανική. Όχι γιατί έτρεφε κάποιον θαυμασμό για την Αγγλία σαν χώρα αλλά γιατί είχε δει ότι με την πλήρη ταύτιση των συμφερόντων της πολυνησιακής Ελλάδας με την Θαλασσοκράτειρα θα καταφέρει η Ελλάδα να εκπληρώσει τους τότε εθνικούς της στόχους. Αυτό το δόγμα δεν το αμφισβήτησε κανένας ούτε και ο οργισμένος αντίπαλος του Βενιζέλου Ιωάννης Μεταξάς που αν και γερμανόφιλος συνέχισε την φιλοβρετανική πολιτική του.
Έτσι η Ελλάδα με βάση αυτό το δόγμα κατάφερε στους δύο παγκοσμίους πολέμους να βρεθεί στην σωστή πλευρά της ιστορίας. Ήταν τόσο μεγάλη η ακτινοβολία της προσωπικότητας του Ελ. Βενιζέλου στην Βρετάνια που το 1942, έξι χρόνια μετά τον θάνατο του, ο Ουινστόν Τσώρτσιλ ξεκινούσε την ομιλία του μετά την μάχη του Ελ Αλαμέιν « Το τέλος της αρχής» με την φράση : « The late E. Venizelos observed that in all her wars England always wins one battle – the last».
Ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος αποτελεί εκείνο το ιστορικό γεγονός το οποίο σηματοδοτεί την πλήρη πολιτική και, μετά τον Απρίλιο του ’41, στρατιωτική ταύτιση Ελληνικών και Βρετανικών συμφερόντων. Η μάχη της Κρήτης, το Ελ Αλαμέιν, το Ρίμινι, το συνέδριο του Λιβάνου, οι διαπραγματεύσεις Τσώρτσιλ-Στάλιν για την παραμονή της Ελλάδας στον Δυτικό κόσμο, τα Δεκεμβριανά… Όλα υπήρξαν αποτελέσματα αυτής της ταύτισης.
Το 1947 η Ινδία ανεξαρτητοποιήθηκε. Έτσι χάθηκε το αποικιακό πετράδι του στέμματος και μαζί του σιγά σιγά όλες οι υπερπόντιες κτίσεις η μία μετά την άλλη. Η θαλασσοκράτειρα δεν υπήρχε πλέον και τον ρόλο της προστάτιδας δύναμης και του εγγυητή της παραμονής της Ελλάδας στον Δυτικό κόσμο τον ανέλαβαν οι ΗΠΑ. Ήταν η εποχή του ψυχρού πολέμου τότε που ο Γεώργιος Βλάχος έγραφε στην «Καθημερινή» : « Μοιραίος ο τόπος αυτός επάνω εις τον οποίον έστησαν οι αρχαίοι τους Παρθενώνας και τα αγάλματα των θεών, θα γίνει αμερικανικόν αεροπλανοφόρον».
Το Κυπριακό πρόβλημα, αυτή η μεγάλη ιστορία χαμένων ευκαιριών για την Ελληνική διπλωματία καταβαράθρωσε τις Ελληνοβρετανικές σχέσεις θέτοντας τες σε μια νέα ψυχρή βάση από την οποία δεν μπορούν να ξεφύγουν ακόμα και σήμερα, εξήντα χρόνια μετά. Παρ’ όλα αυτά το Ηνωμένο Βασίλειο μέσα σε αυτήν την περίοδο αποτέλεσε μεγάλο πόλο έλξης για τους Έλληνες φοιτητές, νομικούς, οικονομολόγους, εργαζόμενους στην ναυτιλία και γιατρούς που πάνε εκεί είτε για μετεκπαίδευση είτε για μόνιμη εγκατάσταση, με τις εκεί Ελληνικές κοινότητες να γνωρίζουν μεγάλη άνθηση. Σήμερα όμως η χώρα μας όπως και η ΕΕ βρίσκεται αντιμέτωπη με τον Αγγλοσαξονικό λαϊκισμό και το μεγαλύτερο επακόλουθο του που είναι το Brexit.
Το παρόν μπορεί να βασίζεται στο παρελθόν αλλά είναι κάτι εντελώς διαφορετικό για αυτό θα ολοκληρώσουμε το περιληπτικό αφιέρωμα μας στο μεγάλο κεφάλαιο των Ελληνοβρετανικών σχέσεων στο επόμενο κείμενο.
* Ο Παύλος Ι. Αλεξιάδης είναι Ιατρός, Ιστορικός Ερευνητής
