Μία από τις σημαντικότερες ιατρικές επιθεωρήσεις του κόσμου, το Lancet, αναδιαμόρφωσε την συντακτική και εκδοτική πολιτική του στον απόηχο της ανάκλησης της μελέτης για την υδροξυχλωροκίνη ως θεραπεία για τον Covid-19, η οποία αποδείχθηκε ότι δεν ήταν αξιόπιστη.
Τον Μάιο, το Lancet δημοσίευσε μία μελέτη, που είχε περάσει από αξιολόγηση ομοτίμων, σχετικά με την χρήση του αμφιλεγόμενου φαρμάκου υδροξυχλωροκίνη, η οποία κατέληγε στο συμπέρασμα ότι οι ασθενείς με Covid-19 που λάμβαναν το φάρμακο ίσως και να κινδύνευαν περισσότερο από άλλους.
Η μεγάλης έκτασης μελέτη υποστήριζε ότι ανέλυε τα δεδομένα από σχεδόν 15.000 ασθενείς που είχαν λάβει το φάρμακο μόνο του ή σε συνδυασμό με αντιβιοτικά, και συνέκρινε τα αποτελέσματα με 81.000 ασθενείς που δεν λάμβαναν το φάρμακο.
Τα δεδομένα αυτά είχαν καταγραφεί από νοσοκομεία σε όλον τον κόσμο σε μία αμερικανική βάση δεδομένων με το όνομα Surgisphere. Τα ευρήματα της μελέτης οδήγησαν τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας να διακόψει τις κλινικές δοκιμές για την υδροξυχλωροκίνη κατά του Covid-19.
Ωστόσο, μερικές μέρες μετά τη δημοσίευση της μελέτης, η εφημερίδα Guardian της Αυστραλίας αποκάλυψε ότι υπήρχαν προβλήματα. Οι αριθμοί των θανάτων και των ασθενών με Covid-19 που ανέφεραν οι συγγραφείς δεν ταίριαζαν με τα επίσημα στοιχεία των κυβερνήσεων και των υπηρεσιών υγείας. Πολλοί ειδικοί ανέφεραν ότι δεν είχαν ακούσει ποτέ να γίνεται λόγος για την βάση δεδομένων Surgisphere.
Ερευνητές από άλλες χώρες εντόπισαν παρόμοια προβλήματα με τα δεδομένα από τα δικά τους νοσοκομεία, και έπειτα από περαιτέρω έρευνα του Guardian της Αυστραλίας δημιουργήθηκαν υποψίες ότι η βάση δεδομένων που χρησιμοποίησε η μελέτη δεν υπήρχε καν. Ένας από τους συντάκτες της μελέτης, ο Σαπάν Ντεσάι, φερόταν και ως διευθυντής της Surgisphere. Έπειτα από αυτές τις αποκαλύψεις, όλες οι πληροφορίες σχετικά με την Surgisphere διαγράφτηκαν από το διαδίκτυο.
Η έρευνα αποκάλυψε επίσης ότι κανένας από τους άλλους συντάκτες της μελέτης δεν είχε δει τα δεδομένα της Surgisphere, και δήλωσαν μάλιστα ότι ο Ντεσάι δεν τους επέτρεψε την πλήρη πρόσβαση στη βάση δεδομένων ακόμη και όταν άρχισαν να εκφράζονται αμφιβολίες ως προς την αξιοπιστία τους. Οι συντάκτες τάχθηκαν υπέρ της απόσυρσης της μελέτης και πήραν τις αποστάσεις τους από αυτήν.
Ενώ τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία δείχνουν ότι η υδροξυχλωροκίνη δεν μειώνει το ποσοστό θανάτων μεταξύ όσων νοσούν με σοβαρά συμπτώματα Covid-19, ούτε ότι μετριάζει τα συμπτώματα όσων περνούν ήπια την ασθένεια, τα υψηλότερα ποσοστά θανάτου μεταξύ όσων λαμβάνουν το φάρμακο που καταγράφει η μελέτη της Surgisphere δεν έχουν επαναληφθεί σε άλλη έρευνα.
Η δημοσίευση της εν λόγω μελέτης στο Lancet σήμαινε ότι άλλες μελέτες, πολύ καλύτερα ελεγχόμενες, που διεξάγονταν προκειμένου να διαπιστωθεί η αποτελεσματικότητα του φαρμάκου, σταμάτησαν αμέσως. Δεδομένου ότι το φάρμακο είχε χρησιμοποιηθεί από πολιτικούς όπως ο Ντόναλντ Τραμπ, που εξήρε χωρίς στοιχεία τη χρησιμότητά του, οι αυστηρές μελέτες σχετικά μ’ αυτό παραμένουν απαραίτητες.
Οι μελέτες του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας για την υδροξυχλωροκίνη ξανάρχισαν έπειτα από αυτές τις αποκαλύψεις, και το Lancet απέσυρε το δημοσίευμα. Τόσο γρήγορες αντιδράσεις είναι σπάνιες, και ακολούθησαν την πίεση της διεθνούς ερευνητικής κοινότητας που αναρωτιόταν με ποιον τρόπο η μελέτη πέρασε τη διαδικασία ελέγχου ποιότητας.
Τρεις μήνες μετά την απόσυρση της μελέτης, το Lancet ανακοίνωσε τη νέα στρατηγική της συντακτικής του ομάδας, που απαιτεί πλέον να έχουν άμεση και πλήρη πρόσβαση στα δεδομένα τουλάχιστον δύο από τους συντάκτες μιας μελέτης και να αναλάβουν την ευθύνη της δημοσίευσης.
Η επιθεώρηση Lancet αναγκάστηκε επίσης να αναθεωρήσει και τις τακτικές της ως προς την εξωτερική αξιολόγηση, δηλώνοντας: «Η συντακτική ομάδα της επιθεώρησης οφείλει να εξασφαλίζει ότι τουλάχιστον ένας εκ των αξιολογητών γνωρίζει λεπτομέρειες σχετικά με τα στοιχεία που αναφέρονται και μπορεί να καταλάβει και να αναφέρει τα ισχυρά σημεία και τις αδυναμίες μιας μελέτης σε σχέση με το ερώτημα της έκθεσης».
Για μελέτες που χρησιμοποιούν εξαιρετικά διευρυμένες βάσεις δεδομένων, όπως αυτή της Surgisphere, η συντακτική ομάδα θα διασφαλίζει ότι εκτός από έναν αξιολογητή με ειδίκευση στη στατιστική, η μελέτη θα αξιολογείται και από εμπειρογνώμονα στην επιστήμη δεδομένων.
«Τέλος, θα απευθύνουμε στους αξιολογητές με σαφήνεια το ερώτημα για τυχόν αμφιβολίες τους σχετικά με την αξιοπιστία ή τη μεθοδολογία των χειρογράφων που αξιολογούν», δηλώνεται στις νέες κατευθυντήριες γραμμές.
Η νέα προσέγγιση της συντακτικής ομάδας είχε άμεση εφαρμογή.
