Με αφορμή πρόσφατη άκομψη ενέργεια μεγάλης πλατφόρμας “delivery”, εκφράζονται απόψεις σχετικά με τους όρους απασχόλησης των διανομέων. Μία εξ αυτών υποστηρίζει ότι θα έπρεπε οι συμβάσεις τους να είναι υποχρεωτικώς εξαρτημένης εργασίας, μάλιστα 7ωρης ημερησίας και 5θήμερης εβδομαδιαίας. Το αξιώνει το ΚΚΕ με πρόταση νόμου που ήδη κατέθεσε στη Βουλή, ενώ ο αρχηγός του ΣΥΡΙΖΑ δήλωσε στη ΔΕΘ ότι σκοπεύει να το μιμηθεί.
Πρόκειται για ακραίο σφάλμα, με ολέθριες συνέπειες. Το αποδεικνύει η εμπειρία από τη μοναδική χώρα παγκοσμίως που το νομοθέτησε: την Ισπανία. Στις 21/7 το Κοινοβούλιό της ψήφισε σχετικό νόμο. Στις 30/7 η Deliveroo ανακοίνωσε την αποχώρησή της από τη χώρα και την κατάργηση 3.000 θέσεων “free-lancers”. Η Glovo διατήρησε ως μισθωτούς μόλις 2.000 από 12.000 “free-lancers”. Η Uber Eat κατάργησε όλες τις θέσεις απασχόλησης, προτιμώντας εις το εξής να ανατρέχει αποκλειστικώς στην εργασία εξωτερικών εργολαβικών εταιριών (“outsourcing”).
Όμως, θα ήταν εγκληματικό, αν εξορίζαμε τις πλατφόρμες από τη διανομή, ακόμη και όσες καταφεύγουν μόνο σε “free lancers”. Όχι τόσο γιατί βελτιώνουν το επίπεδο των υπηρεσιών που παρέχονται στον καταναλωτή ή επειδή η απόπειρα παρεμπόδισης της τεχνολογικής προόδου είναι ανώφελη, όσο διότι, πριν από την εμφάνισή τους, κατά κανόνα ο διανομέας ήταν «το αποπαίδι της ταβέρνας»: Συνήθως εκτελούσε τις διανομές επιπλέον της κανονικής εργασίας του, οδηγώντας ασυντήρητο «παπάκι» με χαλασμένο φως, ανάποδα σε μονόδρομο, χωρίς κράνος και προστατευτικά ρούχα, δίχως να δηλώνεται και να ασφαλίζεται, περιορισμένος να αμείβεται μόνο με φιλοδωρήματα.
Οι πλατφόρμες τα διόρθωσαν όλα αυτά: Πληρώνουν σωστά τους διανομείς, πολύ περισσότερο από συγκρίσιμες μισθωτές εργασίες. Τους παρέχουν προστατευτικό εξοπλισμό. Ως ψηφιακές, ελέγχουν σε πραγματικό χρόνο την τήρηση του ΚΟΚ και των κανόνων ασφαλείας, εξαλείφουν την φοροδιαφυγή και την εισφοροδιαφυγή και εξασφαλίζουν ότι καμία ώρα εργασίας δεν είναι «μαύρη» και απλήρωτη. Είναι σαν να έχουν ενεργοποιήσει την ψηφιακή κάρτα εργασίας πριν από την υπόλοιπη χώρα. Γι’ αυτό δέχονται πλήθος αιτήσεων από υποψηφίους. Πρέπει να είναι κανείς ανενημέρωτος ή κακοπροαίρετος, για να θέλει να εξορίσει τις πλατφόρμες από τη διανομή.
Επιμέρους προβλήματα (π.χ. ποσοστό ασφαλιστικών εισφορών) μπορούν να επιλυθούν εύκολα, με στοχευμένες παρεμβάσεις. Το σημαντικό, όμως, είναι να καταλάβουμε ότι οι πλατφόρμες, από την ίδια τη σύλληψή τους, εμφανίστηκαν και αναπτύσσονται σε ένα περιβάλλον που προάγει τη διαφάνεια και τη λογοδοσία και παρέχει ευκαιρίες τόσο σε μισθωτούς όσο και σε “free-lancers”.
Αυτό δεν είναι πρωτοφανές. Στην Ελλάδα, ήδη από τη θέση σε ισχύ του Αστικού Κώδικα, 70 περίπου χρόνια πριν από τον «νόμο Χατζηδάκη», τα δικαστήριά μας δέχονταν -και εξακολουθούν σήμερα- ότι, ανάλογα με τις συνθήκες παροχής της, η εργασία μπορεί να είναι εξαρτημένη (μισθωτή) ή ανεξάρτητη (“free lancing”).
Ρωτήστε όποιον εργατολόγο θέλετε: Όχι μόνο σήμερα, αλλά ανέκαθεν, για να πρόκειται για εξαρτημένη εργασία, έπρεπε ο εργοδότης να καθορίζει, μεταξύ άλλων, τον χρόνο παροχής της, ήτοι το ωράριο. Αν δεν καθόριζε το ωράριο η επιχείρηση, αν δηλαδή ο διανομέας πράγματι εργαζόταν μόνον εφόσον, όποτε και όταν ο ίδιος ήθελε, άνευ δέσμευσης, τότε πολύ δύσκολα κρινόταν ως μισθωτός. Διότι στην πραγματικότητα ήταν “free-lancer”.
Αυτά που ίσχυσαν στη χώρα μας επί δεκαετίες, ισχύουν κατά βάση ακόμη σε όλη την Ε.Ε., πλην Ισπανίας. Όπως δέχθηκε το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, στην απόφαση C‑692/19, Yodel Delivery Network Ltd, της 22/4/2020, η σύμβαση μεταξύ πλατφόρμας και διανομέα μπορεί να είναι “free lancing” (και όχι μισθωτή), αν ο “free lancer” δικαιούται να απασχοληθεί (1) εφόσον θέλει και (2) τις ώρες που θέλει, (3) ακόμη κι αν την προηγούμενη ή επόμενη ημέρα παρέχει τις υπηρεσίες του σε ανταγωνιστή, καθώς και (4) χρησιμοποιώντας ενδεχομένως άλλους (π.χ. ένα συμφοιτητή του) για να παρέχει υπηρεσίες. Κατά το ΔΕΕ, αν αυτές οι προϋποθέσεις πληρούνται, πρόκειται για “free lancer”. Αν όχι, πρόκειται για μισθωτό.
Τα ίδια ακριβώς προβλέπει στο σημείο αυτό ο «νόμος Χατζηδάκη». Το άρθρο 69 του Ν. 4808/2021 επαναλαμβάνει λέξη προς λέξη τα κριτήρια της Yodel, τα οποία αυστηροποιούν την ελληνική νομολογία δεκαετιών, έτι περαιτέρω υπέρ της εξαρτημένης εργασίας (π.χ. η ελληνική νομολογία δεν αξίωνε δικαίωμα υποκατάστασης για να δεχθεί κάποιον ως “free lancer”). Ρυθμίζοντας τις πλατφόρμες ένα μόλις χρόνο μετά από την έκδοση της Yodel, η οποία συνάδει με τις αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων, είναι λογικό ότι δεν την αγνόησε. Όμως, όποιος ισχυρίζεται ότι ο «νόμος Χατζηδάκη» επέτρεψε το “free lancing” στις πλατφόρμες και ότι πριν αυτό απαγορευόταν, είναι είτε παντελώς άσχετος είτε συνειδητώς ψεύτης.
Ο λόγος, που η Ε.Ε. και όλες οι χώρες του κόσμου (εκτός από την Ισπανία) αναγνωρίζουν στις πλατφόρμες, όχι μόνον το μοντέλο μισθωτής εργασίας, αλλά και το μοντέλο “free lancing”, είναι ότι συχνά το προτιμούν οι ίδιοι οι “free lancers”. Άνω του 50% των διανομέων σε πλατφόρμες είναι φοιτητές ή παρέχουν τις υπηρεσίες τους ως δευτερεύουσα πηγή βιοπορισμού, συμπληρωματικώς προς τον μισθό από την κύρια απασχόλησή τους.
Όλοι αυτοί οι δεκάδες χιλιάδες απασχολούμενοι έχουν άλλες προτεραιότητες και χρειάζονται τις πλατφόρμες, όχι ως κύρια ενασχόληση, αλλά ως ευκαιριακό πάρεργο, προς ενίσχυση του χαμηλού εισοδήματός τους και βιοπορισμό. Τις επιλέγουν ελεύθερα και συνειδητώς, μεταξύ άλλων επειδή τους επιτρέπουν να παρέχουν τις υπηρεσίες τους όσες και όποιες ημέρες και ώρες εκάστοτε τους βολεύουν.
Διαφορετικά δεν θα τις επέλεγαν, αν δεν ίσχυε αυτή η ευελιξία στις ημέρες και ώρες απασχόλησης, που τους επιτρέπει να συνδυάζουν τη διανομή με τις σπουδές και τη μελέτη τους, ή με την κύρια εργασία και τις λοιπές υποχρεώσεις τους. Όπως δεν θα τις επέλεγαν πολλοί, αν δεν μπορούσαν να εκτελέσουν την πρώτη διανομή τους κυριολεκτικώς εντός 30 λεπτών της ώρας από την πρώτη ψηφιακή επικοινωνία τους με την πλατφόρμα.
Όμως, η σύμβαση εξαρτημένης εργασίας, από τη φύση της, καταργεί την ευελιξία αυτή, διότι ακόμη κι όταν πρόκειται για μερική απασχόληση, προϋποθέτει βαριά γραφειοκρατία και πάντως σταθερό (οσοδήποτε βραχύ ή μακρό) ωράριο εργασίας, με συγκεκριμένες και προδηλωμένες ημέρες, ώρες, διάρκεια, έναρξη και λήξη.
Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι δεν υπάρχουν χιλιάδες διανομείς που παρέχουν εξαρτημένη εργασία - αναμφισβήτητα υπάρχουν (π.χ. όσοι εργάζονται καθημερινώς, ιδίως επί 8ωρης βάσης και με συγκεκριμένη ώρα έναρξης και λήξης). Υπάρχουν, όμως, και πολλές περιπτώσεις διανομέων που ούτε παρέχουν, ούτε θέλουν να παρέχουν εξαρτημένη εργασία στις πλατφόρμες, αλλά προτιμούν το “free lancing”, διότι τους εξυπηρετεί περισσότερο. Θα ήταν άστοχο, άδικο και ανόητο ο νόμος να απαγόρευε σε όλες αυτές τις χιλιάδες των φοιτητών και των χαμηλομίσθων να βιοπορίζονται, μόνο και μόνο για να ικανοποιηθούν οι παρωχημένες ιδεοληψίες ορισμένων.
Χωρίς ιδεοληψίες, αλλά με πρακτικό πνεύμα, ο «νόμος Χατζηδάκη» απέφυγε την κακοτοπιά της Ισπανίας και δεν άλλαξε τα κριτήρια νομικού χαρακτηρισμού της σύμβασης που ίσχυαν προγενέστερα στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Αλλά προέβη σε δύο σημαντικές παρεμβάσεις, για να μεγιστοποιήσει την προστασία των “free lancers”, τις οποίες οι επικριτές του αντιπαρέρχονται ή αδυνατούν να κατανοήσουν: Ακολουθώντας τις δημοσιευμένες προτάσεις «βέλτιστων πρακτικών» της Ε.Ε., του Διεθνούς Γραφείου Εργασίας και του Ο.Ο.Σ.Α., θεσμοθέτησε για όλους τους “free lancers” – διανομείς πλατφορμών αφενός επακριβώς όμοια προστασία υγείας και ασφάλειας όπως και των μισθωτών - διανομέων, αφετέρου δικαιώματα σύστασης συνδικαλιστικών οργανώσεων, απεργίας και υπογραφής συλλογικών συμβάσεων εργασίας (επομένως, και καθορισμού ελάχιστων αποδοχών και παροχών κλπ). Πρόκειται για την πρώτη φορά στην ιστορία του εργατικού μας δικαίου που αναγνωρίζονται συνδικαλιστικά δικαιώματα σε κατηγορία μη μισθωτών!
Το συμπέρασμα είναι ότι τα «πιασάρικα συνθήματα» εξ ευωνύμων μπορεί να προσφέρουν βραχυπρόθεσμη δημοσιότητα, ακόμη και να ξεγελάσουν τους αφελείς. Αλλά είναι ολέθρια για την απασχόληση και τυχόν πραγματοποίησή τους θα βλάψει ιδίως τους χαμηλόμισθους και τους φοιτητές, του οποίους επιχειρούν να σαγηνεύσουν. Η επιμονή, δε, σε αυτά, σε τελική ανάλυση δεν αντιπολιτεύεται την κυβέρνηση. Αντιπολιτεύεται τους χαμηλόμισθους και τους φοιτητές, που εξυπηρετούνται από το “free lancing” και έχουν ανάγκη το εισόδημά τους από αυτό.
Αντιθέτως, η πραγματιστική προσέγγιση του φαινομένου, με την διατήρηση της ελληνικής νομολογίας 70 ετών και του ευρωπαϊκού κεκτημένου και την επαναστατική ενίσχυση της προστασίας των “free lancers”, συμβάλλουν στην ανάπτυξη της απασχόλησης και τη διασφάλιση κάθε εμπλεκομένου, είτε πρόκειται για μισθωτό είτε για “free lancer”.
*Ο Αλέξιος Δημ. Παπασταύρος είναι Δικηγόρος - Εταίρος PotamitisVekris.
