Στην Ελλάδα τα τα τελευταία 10 – 15 χρόνια μάθαμε να θεωρούμε φυσιολογικό ότι το εισόδημα των πολιτών θα μειώνεται σταθερά, ότι οι μεσαίοι θα φτωχοποιούνται και οι «άνετοι» θα ζορίζονται. Έχουμε σχεδόν αποδεχθεί ότι η μεγάλη φορολογία είναι κάτι το λογικό, σταθερά δαιμονοποιούμε την επιχειρηματικότητα και προτάσσουμε την ακινησία, μιας και η πλειοψηφία του ιδιωτικού τομέα φαίνεται ότι... πάσχει από το Σύνδρομο της Στοκχόλμης.
Την ώρα που υποχωρούμε πέφτοντας και όταν κάποιος μας το λέει απαντούμε ότι «ακόμη περνάμε κάποιους, άρα καλά είμαστε», άλλες χώρες έχουν άλματα την ίδια χρονική περίοδο. Μόλις το 2016 είχα γράψει για τη Ρουμανία και τη διαστρωμάτωση του πληθυσμού της, με τίτλο «Οι 50 αποχρώσεις της Ρουμανίας». Σε εκείνο το άρθρο ανέλυα τις «3 Ρουμανίες» που υπήρχαν, με τους «Ευρωπαίους» κατοίκους να είναι 6 – 8 εκ., τους «Βαλκάνιους» να είναι 12 – 14 εκ. και 5 εκ. να είναι οι μετανάστες της Ρουμανίας στο εξωτερικό.
5 μόλις χρόνια μετά, τίποτε από όλα αυτά δεν ισχύει πια...
2016 – 2021: Σχεδόν διπλασιάστηκαν οι «αστοί»
- Το ΑΕΠ της Ρουμανίας το 2016 έκλεισε στα 160 δις Ευρώ. Φέτος θα κλείσει στα 227 και το 2025 ο στόχος είναι τα 280. (Εμείς από τα 180, πέρσι υποχωρήσαμε στα 165 και μακάρι να φτάσουμε τα 200 το 2025)
- Με βάση το μέσο διαθέσιμο εισόδημα και την αγοραστική δύναμη των κατοίκων της, η Ρουμανία πέρασε την Ελλάδα το 2019, φτάνοντας το 70% του Ευρωπαϊκού μέσου όρου, ενώ η Ελλάδα έμεινε στο 67%. Η διαφορά είναι ότι η Ελλάδα είναι «κολλημένη στο 66 – 67% επί χρόνια ενώ η Ρουμανία ανέβηκε από το 53% στο 70%...
- Όλοι σχεδόν οι οικονομικοί δείκτες έχουν ανέβει σαρωτικά στη Ρουμανία τα τελευταία 5 χρόνια. Δεκάδες χιλιάδες νέα διαμερίσματα πωλούνται κάθε χρόνο, η πλειοψηφία τους χωρίς καν δάνειο. Η κατανάλωση έχει ανέβει πάρα πολύ, οι μισθοί έχουν περάσει τους αντίστοιχους Ελληνικούς στις περισσότερες ομάδες πληθυσμού, στο δημόσιο έχουν σχεδόν διπλασιαστεί κλπ. Ο μέσος «Ευρωπαίος» Ρουμάνος το 2019 ταξίδεψε πολύ περισσότερο από όσο μπορεί να ονειρευτεί ο μέσος Έλληνας...
Οι «Ευρωπαίοι» Ρουμάνοι πλέον είναι η πλειοψηφία του πληθυσμού, ανέρχονται σε τουλάχιστον 11 – 12 εκ. κατοίκους.
Οικονομία
- Τους βρίσκουμε στο Βουκουρέστι, τις μεγάλες πόλεις αλλά πλέον και τις μεσαίες πόλεις, ακόμη και αυτές με 20.000 – 30.000 κατοίκους.
- Έχουν χαμηλό δανεισμό, σχεδόν όλοι δεν χρωστάνε φόρους κλπ, έχουν σημαντικό διαθέσιμο εισόδημα και καταναλώνουν με αυξήσεις ρεκόρ κάθε χρόνο.
- Αποταμιεύουν χρήματα σταθερά, για αυτό και οι τράπεζες έχουν πλέον περίπου 50% παραπάνω καταθέσεις από δάνεια!
- Σχεδόν 1 στους 3 επενδύει σε μετοχές Ρουμανίας και (κυρίως) εξωτερικού, φυσικά και σε κρυπτονομίσματα. Πλέον και σε δεκάδες διαφορετικές Startups, που πετυχαίνουν στόχους crowdfunding αδιανόητους για εμάς.
Υγεία - Εκπαίδευση
- Έχουν υψηλές ιατρικές απαιτήσεις (τεράστια η αγορά της ιδιωτικής Υγείας στη χώρα, με σημαντική και πετυχημένη Ελληνική παρουσία), αλλά και στην Εκπαίδευση, όπου τα ιδιωτικά σχολεία είναι γεμάτα και τα δίδακτρα πολύ ψηλά.
- Χωρίς φροντιστήρια, περίπου το 90% των παιδιών στη Ρουμανία μαθαίνει «τουλάχιστον 2 ξένες γλώσσες». (Στη σχετική λίστα της Eurostat η Ελλάδα είναι στην τελευταία θέση με 1%).
- Το ότι στη Ρουμανία υπάρχουν ιδιωτικά πανεπιστήμια δεν χρειάζεται καν να αναφερθεί. Το ότι τα δημόσια πανεπιστήμια δεν υποβαθμίστηκαν από την παρουσία ιδιωτικών είναι επίσης ένα γεγονός. Το ότι δεκάδες χιλιάδες Ρουμάνοι θα παρακαλούσαν να έρθουν στην Ελλάδα και να σπουδάσουν εδώ, αν είχαν τη δυνατότητα, επίσης είναι μία πραγματικότητα. Ίσως τα εγγόνια μας το καταλάβουν και ενεργήσουν ανάλογα. Εμείς και τα παιδιά μας μάλλον δεν το θέλουμε ακόμη...
Ανεργία - μισθοί
- Οι μισθοί είναι πλέον πολύ πιο μεγάλοι από ότι πριν 5 χρόνια σε δεκάδες κλάδους της οιξονομίας και η ανεργία προ κορωνοϊού ήταν στο 0,5 – 1% στις μεγάλες πόλεις.
- Στην Ελλάδα της ανεργίας και των 3.000 βιογραφικών για μία θέση ημιαπασχόλησης σε σούπερ μάρκετ, πώς να σε καταλάβουν αν τους πεις ότι στη Ρουμανία τα σούπερ μάρκετ πληρώνουν τους ίδιους και μεγαλύτερους μισθούς και... διαφημίζουν τα προνόμια που δίνουν, πληρώνοντας διαφήμισεις για να προσλάβουν υπαλλήλους; Πως σε κάποιους κλάδους της αγοράς η κατάσταση θυμίζει Ελλάδα του 70, όταν «το παιδί τελείωνε το Πανεπιστήμιο και έβρικε αμέσως δουλειά»;
Επενδύσεις
- Οι μεγάλες πολυεθνικές συνεχίζουν να ανακοινώνουν ωραία λόγια στην Ελλάδα, τη Βουλγαρία κλπ και να επενδύουν προσλαμβάνοντας χιλιάδες ανθρώπους στη Ρουμανία.
- Οι επενδύσεις παραμένουν μεγάλες και συνεχώς αυξάνονται, μιας και είναι εύκολο να υλοποιηθούν, η εσωτερική αγορά της Ρουμανίας είναι πλέον δυνατή και υπάρχουν πολλά άλλα πλεονεκτήματα.
- Στον χώρο των ακινήτων η απόσταση πλέον της Ρουμανίας από την Ελλάδα δεν νομίζω ότι μπορεί εύκολα να κατανοηθεί από κάποιον μη ειδικό... Μας πέρασαν στο θέμα του αριθμού των συναλλαγών, των πωλήσεων νέων διαμερισμάτων, των γραφείων A Class, των χώρων logistics, των Εμπορικών Κέντρων κλπ. Τους περνάμε μόνο σε θέματα ξενοδοχείων, ίσως και τουριστικών ακινήτων.
- Το ότι η προστασία της ιδιοκτησίας στη Ρουμανία καταγράφεται ως καλύτερη από την αντίστοιχη στην Ελλάδα σε όλες τις διεθνείς έρευνες μάλλον δεν είναι τυχαίο...
Πώς και γιατί συμβαίνει όλο αυτό;
Δεν υπάρχουν μαγικές συνταγές στη ζωή. Επιλογές είναι όλα...
- Οι πολίτες είναι υπέρ της ιδιωτικής οικονομίας, η κοινωνία είναι ανοιχτή σε όποιον θέλει να επενδύσει και να δημιουργήσει υπεραξίες. Δεν είναι κάποιος «ένοχος» επειδή θέλει να δημιουργήσει και να κερδίσει από αυτό. (Αυτοί έχουν περάσει από κομμουνισμό και ξέρουν τι σημαίνει στην πράξη...)
- Η φορολογία των υπαλλήλων είναι χαμηλή, 10% για όλους. Ο Έλληνας δεν μπορεί ούτε να καταλάβει τι σημαίνει ότι ο Ρουμάνος παίρνει τον μισθό του ήδη φορολογημένο και δεν χρειάζεται να πληρώσει κάτι άλλο (πήρε 1.000 Ευρώ; Δεν θα πληρώσει άλλους φόρους για αυτά, δεν υπάρχουν κλίμακες κλπ). Ο εργοδότης του παρακρατά τους φόρους και τις ασφαλιστικές εισφορές, με ποινική ευθύνη αν δεν τους αποδώσει, και ο υπάλληλος ξέρει ότι τα λεφτά είναι δικά του.
- Αυτός που ξεκινά μία νέα εταιρεία δεν έχει με το καλημέρα «βραχνά» υποχρεώσεων. Δεν υπάρχουν υποχρεωτικές ασφαλιστικές εισφορές για όσους είναι μέτοχοι, δεν έχουν να πληρώσουν χρήματα πριν καλά καλά δουν αν θα βγάλουν κάτι. Η φορολογία των εταιρειών για τζίρο ως 1.000.000 Ευρώ είναι 1% αν έχουν υπάλληλο ή 3% αν δεν έχουν. Όχι τυχαία, αυτό το μέτρο έχει δημιουργήσει και γιγαντώσει τη μεσαία τάξη στη χώρα...
- Οι εταιρείες υλοποιούν επενδύσεις εύκολα και γρήγορα. Κανείς δεν τους μπλοκάρει για 5 – 10 – 20 χρόνια. Όλα όσα βρίζουν ως άσχημα οι Ρουμάνοι, θα ήταν άπιαστο όνειρο για να τα φτάσουμε στην Ελλάδα...
- (Την ώρα που στη Ρουμανία η πλειοψηφία των φτωχών έχει εδώ και χρόνια ελάχιστο εγγυημένο εισόδημα) η ανάπτυξη της οικονομίας δημιούργησε εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας, κάτι που βοήθησε και τους πιο αδύναμους να βρουν δουλειά. Οι μισθοί ανέβηκαν, συμπτωματικά παράλληλα και με τη μεγάλη διείσδυση των ξένων στη Ρουμανική αγορά. Όχι τυχαία, οι μισθοί αυξήθηκαν κάθετα όταν η εργασία ελαστικοποιήθηκε και οι εταιρείες μπόρεσαν να προσλάβουν και να απολύσουν όσους και όποτε χρειάζονταν...
- Ένα απλό παράδειγμα: Στη Ρουμανία επιτρέπεται κάθε πολίτης να βάλει το αμάξι του και να δουλέψει με την Uber (αποτέλεσμα: μερικές δεκάδες χιλιάδες άνθρωποι που κερδίζουν 1.000 – 1.500 Ευρώ / μήνα κάνοντας τον οδηγό). Στην Ελλάδα στην αρχή ήταν υποχρεωμένοι να είναι υπάλληλοι και μετά καταργήθηκε και αυτό. Συμπτωματικά, από την εμφάνιση του Uber ως σήμερα, ο «παλιός» ταξιτζής στη Ρουμανία έχει αυξημένα κόμιστρα κατά 40 – 50% = μάλλον δεν υποφέρει ούτε αυτός...
2016 – 2021: Πλέον εκτός αγοράς μένει κάποιος είτε από επιλογή, είτε λόγω ηλικίας ή έλλειψης εκπαίδευσης
- Την ίδια ώρα υπάρχουν και άλλα 8 – 9 εκ. ανθρώπων που τους ονομάζω «Βαλκάνιους» και δεν ζουν καλά. Έχοντας όμως γνώση από εκατοντάδες πλέον περιστατικά, τείνω να πιστέψω ότι για την πλειοψηφία αυτών των ανθρώπων το πρόβλημα δεν είναι η έλλειψη ευκαιριών:
- Για πολλούς είναι απλά... επιλογή. Όπως στην Ελλάδα έχουμε πολλούς ανθρώπους που επιλέγουν συνειδητά να ζουν από τα επιδόματα (και έχουν ντύσει και με ιδεολογικό «μανδύα» την επιλογή τους αυτή), έτσι στη Ρουμανία συναντούμε και εκεί άπειρους ανθρώπους που δεν θέλουν να δουλέψουν, έτσι απλά. Τα παραδείγματα αυτών που προτιμούν να έρθουν στην Ελλάδα για εργάτες στα χωράφια με 600 – 800 Ευρώ / μήνα ενώ αρνούνται να δουλέψουν για το ίδιο ή μεγαλύτερο ποσό στην πόλη / χωριό τους είναι χιλιάδες και είναι καθαρά θέμα νοοτροπίας.
- Επίσης υπάρχουν εκατομμύρια άνθρωποι που πλησιάζουν τη σύνταξη ή την έχουν φτάσει και παραμένουν με την «παλιά» νοοτροπία. Αυτοί δυστυχώς ούτε λύσεις θα βρουν, ούτε μπορεί κάποιος να τους βοηθήσει ουσιαστικά. Οι ασφαλιστικές εισφορές που πλήρωσαν επί κομμουνισμού και τα χρόνια ως το 2004 ουσιαστικά μηδενίστηκαν, μιας και το εθνικό νόμισμα της Ρουμανίας από το 1990 ως το 2004 υποτιμήθηκε... χιλιάδες φορές. Φανταστείτε κάποιον που κάθε μήνα πλήρωνε 200 Ευρώ για ασφαλιστικές εισφορές και όταν έφτασε η ώρα για να βγει στη σύνταξη τα 200 Ευρώ που πλήρωνε είχαν γίνει... 0,30. Έχει δίκιο σε ό,τι και να πει, όμως ρεαλιστικά δύσκολα θα υπάρξει λύση. Οι κυβερνήσεις έχουν αυξήσει τις συντάξεις τα τελευταία χρόνια, όμως ακόμη και σήμερα 900.000 άνθρωποι έχουν σύνταξη 200 Ευρώ τον μήνα ή και λιγότερα. Πολλοί από αυτούς έχουν δικό τους ακίνητο, μιας και οι Ρουμάνοι έχουν ποσοστό ιδιοκατοίκησης 96%, αλλά και πάλι πολλοί υποφέρουν. Άλυτη εξίσωση...
- Κάτι που αρκετοί υποτιμούν είναι η έλλειψη εκπαίδευσης για ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού που σημάδεψε μία ολόκληρη γενιά στη Ρουμανία και συναντάται και σήμερα σε κάποιες κυρίως αγροτικές περιοχές. Είναι δύσκολο να αλλάξεις τη μοίρα ενός ανθρώπου, όταν αυτός έχει στερηθεί την πρόσβαση σε καλή εκπαίδευση, για να κατανοήσει τον κόσμο καλύτερα. Τα πράγματα βελτιώνονται με αργό ρυθμό...
Βέβαια παρά το ότι όλα αυτά τα προβλήματα υπήρχαν και πριν 5 χρόνια, οι «Βαλκάνιοι» Ρουμάνοι μειώθηκαν από τα 12 – 14 εκ. στα 8 – 9 εκ. Σήμερα όσοι εξ’ αυτών θέλουν να κάνουν «το βήμα παραπάνω» μπορούν με γρήγορα βήματα να το πετύχουν και συχνά βλέπουμε να το αποδεικνύουν αυτό τα παιδιά τους. Πάντως δύσκολα θα λυθεί το πρόβλημα για όλους...
Οι μετανάστες και η έκπληξη του 2020
Περίπου 5 εκ. Ρουμάνοι ζούσαν εκτός της χώρας τους το 2019, στέλνοντας πίσω 3 – 4 δις Ευρώ τον χρόνο. Στην Ελλάδα συναντάμε συνήθως αυτούς που έρχονται για δουλειές όχι υψηλής προστιθέμενης αξίας (μιας και δεν υπάρχουν αρκετές ούτε για τους Έλληνες), όμως σε πολλές άλλες χώρες βλέπουμε τους Ρουμάνους να διαπρέπουν σε κλάδους όπως η πληροφορική, οι υπηρεσίες και το εμπόριο, ακολουθώντας περίπου τον δρόμο των δικών μας μεταναστών τη δεκαετία του 60 – 70. (Το 1% των Ρουμάνων που παρανομούν στο εξωτερικό ενώ στη χώρα τους όχι, απλά επιβεβαιώνει τον κανόνα για το υπόλοιπο 99%).
Η μεγάλη έκπληξη έγινε το 2020: Περίπου 1.300.000 μετανάστες Ρουμάνοι επέστρεψαν πίσω στη χώρα τους, σύμφωνα με τον Economist. Αυτό έδειξε πως «δεν έχουν ρίξει μαύρη πέτρα πίσω τους». Όμως το πιο ενδιαφέρον είναι ότι η μεγάλη τους πλειοψηφία βρήκε δουλειά πίσω στη Ρουμανία, χωρίς να πιεστούν οι μισθοί προς τα κάτω!
Η Ρουμανία δεν είναι τέλεια, όμως με χαμηλή φορολογία και φιλικό επιχειρηματικό περιβάλλον θα συνεχίσει να «τρέχει»
Η Ρουμανία έχει φυσικά και αυτή τα προβλήματά της, όπως κάθε χώρα που «τρέχει με τα φρένα σπασμένα». Υπάρχουν ακόμη πολλά που πρέπει να διορθωθούν. Όμως η πρόοδός της και η ωφέλεια εκατομμυρίων πολιτών της είναι ξεκάθαρη και αδιαμφισβήτητη. Οι λόγοι είναι πολιτικές επιλογές που έκανε η χώρα, με την υποστήριξη προς τον ιδιωτικό τομέα, τη χαμηλή φορολογία και την ευελιξία της αγοράς εργασίας και της υποδοχής επενδύσεων.
Συχνά ένας Έλληνας που ήρθε στη Ρουμανία το 1997, το 2002, το 2007, ακόμη και το 2012 – 2014 δεν μπορεί να «χωνέψει» το άλμα που έχει κάνει η χώρα αυτή το 2021. Κάτι λογικό, μιας και το ίδιο συμβαίνει και με πολλούς Ρουμάνους μετανάστες που έφυγαν παλιά, ενώ το συναντάμε και με μεγάλο τμήμα των ίδιων των Ρουμάνων, που είναι «επαγγελματίες κλαψιάρηδες».
Με δεκάδες δις Ευρωπαϊκών κονδυλίων και πολλά άλλα πλεονεκτήματα να μην έχουν ακόμη αξιοποιηθεί στο έπακρο (πχ μόλις αυτή τη δεκαετία θα γίνουν οι μεγάλοι αυτοκινητόδρομοι), η Ρουμανία φαίνεται ότι βαδίζει στον σωστό δρόμο και σε 5 χρόνια οι «Βαλκάνιοι» πολίτες της θα έχουν μειωθεί ακόμη περισσότερο.
Η Ελλάδα θα αλλάξει δρόμο; Ή θα συνεχίσει στην ίδια σταθερότητα / αδράνεια / ακινησία, που μας επιτρέπει να μην ξεβολευόμαστε και να συνεχίζουμε να πιστεύουμε σε ξεπερασμένες ιδεοληψίες του παρελθόντος; Πόσοι ακόμη Έλληνες θα πρέπει να πάθουν οικονομική ζημιά για να καταλάβουμε ως πλειοψηφία πως το σημερινό μοντέλο απλά δεν βγαίνει;
* Ο κ. Ηλίας Π. Παπαγεωργιάδης είναι διευθύνων σύμβουλος της MORE στη Ρουμανία, που περιλαμβάνει και τη MORE Consulting, επί χρόνια μία εκ των κορυφαίων συμβουλευτικών εταιριών στη Ρουμανία
