Οι αμερικανικές εκλογές του φετινού Νοεμβρίου ίσως είναι το σπουδαιότερο -μαζί με τον... κορονοϊό- ορόσημο για το μέλλον του πλανήτη. Η «επιβίωση» του Ντόναλντ Τραμπ ως προέδρου ή η αποπομπή του θεωρείται από πολλούς ότι θα επιδράσει στην παγκόσμια πολιτική περισσότερο από κάθε άλλη εξέλιξη.
Καθώς όλο και περισσότερες αποκαλύψεις φτάνουν αποσπασματικά στη δημοσιότητα σε μια προσπάθεια να «φωτίσουν» περισσότερο τον χαρακτήρα, τα μέσα επικοινωνίας και τις μεθόδους άσκησης επιρροής εκ μέρους του απερχόμενου προέδρου των ΗΠΑ, αυτό που απουσιάζει είναι μια περισσότερο συγκροτημένη απόπειρα ανάλυσης της ρητορικής του.
Ή τουλάχιστον έλειπε, καθώς αυτό ακριβώς επιχειρεί η δημοσιογράφος και υποψήφια διδάκτωρ Αλεξία Κουλούρη με το βιβλίο της «Fake news: Ρητορική και ερμηνείες - Πολιτική και πολιτικοί μέσω Twitter», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σιδέρη. Το βιβλίο αυτό επιχειρεί να αποτιμήσει τη θητεία του Τραμπ με σημείο αναφοράς την αμφιλεγόμενη ρητορική του, όπως αυτή διατυπώνεται στον προσωπικό του λογαριασμό στο μέσο κοινωνικής δικτύωσης Twitter.
Στο επίκεντρο της ανάλυσης της Αλεξίας Κουλούρη βρίσκεται το σκηνικό ακραίας πόλωσης που διαμορφώνεται στη σχέση του Τραμπ με τα ΜΜΕ και τους δημοσιογράφους, ο τρόπος με τον οποίο αξιοποιείται ο όρος «fake news» (με τον οποίο «στολίζει» κάθε μη αρεστό μέσο, δημοσίευμα ή δημοσιογράφο) και η χρήση ρατσιστικών και σεξιστικών σχολίων μέσω της κοινωνικής δικτύωσης.
Η αφήγηση βασίζεται σε πανεπιστημιακή έρευνα, η οποία αρχίζει το 2016, κατά την πρώτη διεκδίκηση της Προεδρίας των ΗΠΑ από τον Τραμπ και καταλήγει στη διαχείριση της κρίσης του κορoνοϊού και της πανδημίας της Covid-19. Επιπλέον, με σημείο αναφοράς τις θεωρίες του λαϊκισμού και της προπαγάνδας, αναλύει τους σύγχρονους επικοινωνιακούς μηχανισμούς τους οποίους επιστρατεύουν ηγέτες και κομματικά επιτελεία.
Η έρευνα επεκτείνεται όμως και στη Μεγάλη Βρετανία και αναδεικνύει τη συμβολή του λαϊκισμού και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης στο δημοψήφισμα που οδήγησε στο Brexit, με έμφαση στους πρωταγωνιστές του δημοψηφίσματος Μπόρις Τζόνσον και Νάιτζελ Φάρατζ.
Ακόμη πιο ενδιαφέρον για τον Έλληνα αναγνώστη είναι πως το βιβλίο φτάνει και στην ελληνική περίπτωση, με έμφαση στην επιρροή που άσκησαν τα ελληνικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατά τη διάρκεια του δημοψηφίσματος του καλοκαιριού 2015. Εξετάζει όμως και τον τρόπο με τον οποίο Έλληνες πολιτικοί, μεταξύ των οποίων ο νυν πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης και ο τέως πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, δανείστηκαν και ανέδειξαν στον δημόσιο λόγο τους τον -προσφιλή στον Ντόναλντ Τραμπ- όρο «fake news».
«Τα τελευταία χρόνια φαίνεται ότι βρισκόμαστε στη μέση μιας κρίσης πληροφόρησης, ή μάλλον μιας κρίσης παραπληροφόρησης, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως 'ψευδείς ειδήσεις'» σημειώνει η Αλεξία Κουλούρη στο βιβλίο. «Πρόκειται για έναν όρο που αρχικά δημιουργήθηκε από τα μέσα ενημέρωσης, αλλά και από πολιτικούς, προκειμένου να περιγράψει ιστορίες στο διαδίκτυο που δημοσιεύονται από ιστότοπους αμφισβητήσιμης ακεραιότητας. Ωστόσο, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι ο κίνδυνος έγκειται στο γεγονός ότι οι ψευδείς ειδήσεις, καθώς και οι θεωρίες συνωμοσίας, μπορούν να γίνουν ιογενείς μέσα σε λίγες μόνο ώρες, δημιουργώντας εναλλασσόμενες πραγματικότητες και εξυπηρετώντας σκοπούς προπαγάνδας. Πρόκειται για την εποχή της μετα-αλήθειας. Ενός όρου, τον οποίο στην εποχή του Tραμπ και του Brexit το λεξικό της Οξφόρδης ανακήρυξε ως τη διεθνή λέξη της χρονιάς».
Ο ορισμός που δίνει στη «μετα-αλήθεια» «υποδηλώνει τις συνθήκες σύμφωνα με τις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα έχουν μικρότερη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης, αφού κυριαρχούν η συγκίνηση και οι προσωπικές πεποιθήσεις». Το περιοδικό Economist ορίζει την πολιτική μετά την αλήθεια ως «εξάρτηση από ισχυρισμούς που δείχνουν αληθείς, στην πραγματικότητα όμως δεν έχουν καμία βάση στην πραγματικότητα», ενώ η νευροεπιστημονική έρευνα, αναζητώντας απαντήσεις σχετικά με τους λόγους που οι ψευδείς ειδήσεις μπορούν να φαίνονται τόσο δελεαστικές και να εξαπλώνονται εύκολα, αναφέρεται στον ρόλο που παίζουν τα συναισθήματα στη σκέψη μας, καθώς είναι πολύ πιο σημαντικά από το «ορθολογικό» τμήμα της λήψης αποφάσεών μας.
Διαβάστε το, προσφέρει τροφή για σκέψη και μάλιστα με έναν απολύτως επιστημονικό τρόπο.
Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο του σαββατοκύριακου 11-12 Ιουλίου.
