Τις πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την αντιμετώπιση των φαινομένων της παραπληροφόρησης και των ψευδών ειδήσεων, παρουσίασε η Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκης Επιτροπής στην Αθήνα.
Την Τρίτη 27 Μαρτίου διοργανώθηκε ενημερωτική εκδήλωση ανοικτού διαλόγου για το φαινόμενο των ψευδών ειδήσεων και της παραπληροφόρησης, με κεντρικό ομιλητή τον κ. Mikko Salο, μέλος της ομάδας υψηλού επιπέδου για τα fake news της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αφορμή, στάθηκε η έκθεση που παρέδωσε στις 12 Μαρτίου η ομάδα εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου της Ε.Ε. για τα fake news online, στην Επίτροπο Ψηφιακής Οικονομίας και Κοινωνίας κ. Μαρίγια Γκαμπριέλ.
Στην εκδήλωση που συμμετείχαν δημοσιογράφοι του έντυπου και ηλεκτρονικού τύπου και διαδικτυακών μέσων, δεκάδες φοιτητές από πανεπιστημιακά τμήματα Δημοσιογραφίας και ΜΜΕ και πολίτες που βρίσκονται αντιμέτωποι με το φαινόμενο μέσω της χρήσης των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, χαιρέτισε εκ μέρους της Αντιπροσωπείας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο Eπικεφαλής κ. Γ. Μαρκοπουλιώτης.
Ο κ. Γ. Μαρκοπουλιώτης τόνισε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αντιλαμβανόμενη τη δυναμική των πραγμάτων έγκαιρα έχει αρχίσει να σχεδιάζει δράσεις αντιμετώπισης του φαινομένου της παραπληροφόρησης που αναπτύσσονται στο χώρο του διαδικτύου και επεσήμανε την ανάγκη το σχέδιο της Επιτροπής να βρει ανταπόκριση από τις μεγάλες διαδικτυακές πλατφόρμες, όπως η Google, το Facebook, το twitter και άλλες, οι οποίες απαρτίζουν το πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το φαινόμενο. Τόνισε ότι ο ρόλος τους «δεν είναι απλώς να είναι "ταχυδρόμοι", αλλά να είναι σε θέση να γνωρίζουν το περιεχόμενο και άρα είναι συνυπεύθυνοι στη διάδοση ψευδών γεγονότων». Αναφέρθηκε δε στην πρόσφατη είδηση για την Cambridge Analytica που φέρεται να χρησιμοποίησε προσωπικά δεδομένα 50 εκατομμυρίων χρηστών του FB για την προεκλογική εκστρατεία Τραμπ, και τόνισε τα μέτρα και τις ρυθμίσεις που η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προωθεί για τη θωράκιση και προστασία των προσωπικών δεδομένων των ομιλητών.
Ο κεντρικό ομιλητής κ. Mikko Salο, αναφέρθηκε στους βασικούς άξονες της έκθεσης της ομάδας εμπειρογνωμόνων υψηλού επιπέδου και επεσήμανε ότι η στόχευση της έκθεσης είναι ευρύτερα στην ηλεκτρονική παραπληροφόρηση. Όπως είπε «ο όρος παραπληροφόρηση είναι πιο ευρύς και πλήρης για να περιγράψει τις πρακτικές και μεθοδεύσεις που εμφανίζονται στις διάφορες πλατφόρμες, καθώς όλες οι μορφές ψευδών, ανακριβών ή παραπλανητικών πληροφοριών σχεδιάζονται, παρουσιάζονται και προωθούνται για να προκαλέσουν σκόπιμα δημόσια βλάβη ή για κέρδος. Αντιθέτως ο όρος «ψεύτικες ειδήσεις» έχει χρησιμοποιηθεί παραπλανητικά πολλές φορές από ισχυρούς παράγοντες για να απορρίψουν την ειδησεογραφική κάλυψη που απλώς διαπιστώνεται ότι είναι δυσάρεστη και σε βάρος τους».
Παρουσίασε προσέγγιση των βασικών κατευθύνσεων που προκύπτουν από την έκθεση που συνίσταται στην εμπλοκή πολλών ενδιαφερομένων κοινωνικών εταίρων και φορέων, στην ενίσχυση της διαφάνειας των διαδικασιών και τεχνικών εφαρμογών που υιοθετούν οι διαδικτυακές πλατφόρμες, στον ψηφιακό εγγραμματισμό στα μέσα μαζικής ενημέρωσης και στους χρήστες του διαδικτύου για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης, την ανάπτυξη εργαλείων που δίνουν στους χρήστες και στους δημοσιογράφους τη δυνατότητα να αντιμετωπίζουν την παραπληροφόρηση, τη διασφάλιση της πολυμορφίας και της βιωσιμότητας των ευρωπαϊκών μέσων ενημέρωσης και τη συνέχιση των ερευνών σχετικά με τον αντίκτυπο της παραπληροφόρησης στην Ευρώπη καθώς και στη κατάρτιση κώδικα αρχών τον οποίο θα πρέπει να δεσμευτούν ότι θα τηρούν οι διαδικτυακές πλατφόρμες και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ο κ. Salo, επεσήμανε ότι για την ομάδα εμπειρογνωμόνων είναι σημαντική η δημιουργία πολυμερούς συνασπισμού με στόχο να εξασφαλιστεί η υλοποίηση, η παρακολούθηση και η τακτική αναθεώρηση των συμφωνηθέντων μέτρων και να αποτραπούν τάσεις και φαινόμενα λογοκρισίας και επεσήμανε ότι καταλύτης για την ευρωπαϊκής συνεργασία στο θέμα αυτό θα είναι οι Ευρωεκλογές του 2019.
Στη συζήτηση που έγινε επισημάνθηκαν οι δυσκολίες που έχει η αντιμετώπιση του φαινομένου, καθώς το διαδίκτυο τρέχει με ιλιγγιώδη ταχύτητα και «τα clicks και virals αντικαθιστούν την έρευνα και την επιχειρηματολογία» και επηρεάζουν τη δημοσιογραφική δουλειά. Ο καθηγητής του ΕΚΠΑ και μέλος του ΕΣΡ κ. Γ. Πλειός επικεντρώθηκε στο διαχωρισμό μεταξύ false news (εντελώς ψευδείς ειδήσεις) και fake news (ψευδεπίγραφες) που μπορεί να έχουν και μια αληθινή διάσταση, καθώς και στην πολυσημία των ψευδεπίγραφων ειδήσεων που μπορεί να υφίστανται ετεροτοπισμό ή ετεροχρονισμό ή να περιβάλλονται από άλλο πλαίσιο ή να συνοδεύονται από ένα παραπλανητικό σχόλιο. Για την αντιμετώπιση του φαινομένου που επιστρέφει την πληροφόρηση στον Μεσαίωνα, όπως είπε, υπάρχουν «φάρμακα», όπως λογισμικά, δορυφόροι, διασταυρώσεις, συμπράξεις έγκυρων ΜΜΕ, συμπληρώνοντας ωστόσο, ότι απαιτούν οικονομικούς πόρους. Επεσήμανε όμως ότι χρειάζεται κυρίως πολιτική συμμετοχή και περισσότερη δημοκρατία στη λειτουργία των μέσων επικοινωνίας, όπως επίσης και ενίσχυση και πολλαπλασιασμό των φωνών και του πλουραλισμού.
Ο κ. Ν. Παναγιώτου, επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα ΜΜΕ του ΑΠΘ και Google Research Scholar επεσήμανε ότι οι ψευδείς/ψευδεπίγραφες ειδήσεις είναι απειλή για τη δημοκρατία γιατί συμβάλλουν στην απομείωση της εμπιστοσύνης και δημιουργούν συνθήκες για προληπτική λογοκρισία που είναι ένας υπαρκτός κίνδυνος. Παρουσίασε με στοιχεία ερευνών την εικόνα που έχουν οι πολίτες για τις πηγές παροχής ενημέρωσης όπου τόνισε τον υψηλό βαθμό εμπιστοσύνης που έχουν σε ένα παραδοσιακό μέσο όπως είναι το ραδιόφωνο σε αντίθεση με την έλλειψη εμπιστοσύνης που δείχνουν στα διαδικτυακά μέσα ενημέρωσης και στις ειδήσεις που προέρχονται από τις διαδικτυακές πλατφόρμες. Παρουσίασε επίσης τρόπους και τεχνικές αντιμετώπισης και διαχείρισης από το κοινό και τους επαγγελματίες δημοσιογράφους.
Την ευρωπαϊκή διάσταση του φαινομένου έδωσε ο αναπληρωτής καθηγητής ΜΜΕ στο ΑΠΘ Χ. Φραγκονικολόπουλος, επισημαίνοντας ότι η προσήλωση της ΕΕ στην προσαρμογή της στην οικονομική και χρηματιστική παγκοσμιοποίηση δεν της επιτρέπει να ακούει τις φωνές αυτών που ζουν στον φόβο και την ανασφάλεια. Ακούγεται ως μοναδική λύση είτε ο «ορθός λόγος» από τους τεχνοκράτες, είτε «η φωνή του λαού» από τους λαϊκιστές, αλλά ο λαός δεν συμμετέχει στην ουσία, τόνισε.
Η δημοσιογράφος Α. Κουλούρη έδωσε συγκεκριμένα παραδείγματα και υπογράμμισε ότι τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης αναπαρήγαγαν εκατοντάδες χιλιάδες φορές τα fake news που ήθελαν τον Πάπα να υποστηρίζει την υποψηφιότητα Τραμπ και την Χίλαρι να δίνει όπλα στον ISIS. Έκανε επίσης το διαχωρισμό μεταξύ των fake news κατασκευασμένων με σκοπιμότητα που συνδέεται με την προπαγάνδα και μιας αθώας εκδοχής τους στην οποία μπορεί να πέσει θύμα ο δημοσιογράφος, όντας στην αρχή ενός γεγονότος και μη έχοντας ακριβή εικόνα.
Ο δημοσιογράφος Θ. Σιώμος παρουσίασε αναλυτικά παραδείγματα της τυπολογίας του φαινομένου των ψευδών ειδήσεων και ψευδεπίγραφων νέων και ανέλυσε τα διάφορα σύγχρονα φαινόμενα παραπληροφόρησης και εξέλιξης τους μέσα από τις δυνατότητες που παρέχει η σύγχρονη τεχνολογία στην επικοινωνία. Αναφέρθηκε τόσο στις κλασικές πρακτικές της προπαγάνδας, της διαδεδομένης μεθόδου δημιουργίας στημένων media events, όσο και στο το ρόλο που διεκδικούν τα internet trolls, και ανέφερε συγκεκριμένα παραδείγματα από την τρέχουσα επικαιρότητα. Επίσης τόνισε το κρίσιμο ρόλο που έχει η πολιτική οικονομία στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ και την επίδραση που έχει η ευρύτερη οικονομική κρίση και η κρίση στο χώρο των ΜΜΕ στην ανάπτυξη φαινομένων και πρακτικών παραπληροφόρησης.
Τέλος ο κ. Β. Ζώτος στέλεχος της FightHoax παρουσίασε την εξειδικευμένη μεθοδολογία που έχει αναπτύξει η ομάδα για τον εντοπισμό και αντιμετώπιση των fake news.
