Στις 27 Μαΐου 1963 δολοφονείται ο βουλευτής της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης στη Θεσσαλονίκη από μια συμμορία ακροδεξιών τραμπούκων, οι οποίοι θα συλληφθούν, θα οδηγηθούν στη δικαιοσύνη και θα καταδικασθούν όλοι: οι 4 κύριοι αυτουργοί με φυλακίσεις από 1 έως 11 έτη, και οι 5 συνεργοί σε μικρότερες ποινές.
Τρεις μήνες μετά, στις 28 Αυγούστου 1963, ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ ηγείται της «Πορείας προς την Ουάσιγκτον», επικεφαλής 250 χιλιάδων διαδηλωτών που ζητούσαν ισότητα για τις φυλετικές μειονότητες των ΗΠΑ, και δίνει την περίφημη ομιλία του “I Have a Dream”, στα σκαλιά του Μνημείου Λίνκολν, στο κέντρο της Αμερικανικής πρωτεύουσας.
Σε αντίδραση σε αυτήν την επίδειξη δύναμης του κινήματος για τα δικαιώματα των μαύρων Αμερικανών, λιγότερο από 3 εβδομάδες μετά, η Κου Κλουξ Κλαν βομβαρδίζει με 15 μασούρια δυναμίτη την εκκλησία 16th Street Baptist Church στο Μπέρμιγχαμ της Αλαμπάμα. Σκοτώνονται 4 μαύρα κοριτσάκια, από 11 έως 14 ετών, που ετοιμάζονταν για την απογευματινή λειτουργία. Τις επόμενες δύο μέρες, η αστυνομία πυροβόλησε και σκότωσε δύο μαύρους διαδηλωτές που διαμαρτύρονταν για το έγκλημα στην εκκλησία.
Κανείς, ποτέ, δεν συνελήφθη, κατηγορήθηκε ή καταδικάστηκε για τα εγκλήματα αυτά, τα οποία είχαν προφανή πολιτική χροιά.
Κι όμως, η Ελλάδα του 1963 θεωρείται «προβληματική δημοκρατία» ενώ οι Ηνωμένες Πολιτείες «ηγέτιδα του ελεύθερου κόσμου» και «φάρος της δημοκρατίας».
Παρ’ όλο που το 1963, όλοι οι Έλληνες ασκούσαν ελεύθερα το δικαίωμα ψήφου (πως αλλιώς έγινε η ΕΔΑ αξιωματική αντιπολίτευση το 1959 και κέρδισε τις εκλογές η Ένωση Κέντρου το 1963 και το 1964;) ενώ στις ΗΠΑ σχεδόν κανένας Αφροαμερικανός κάτοικος των πολιτειών του Νότου, δηλαδή πάνω από το 10% του πληθυσμού, δεν είχε δικαίωμα ψήφου, εκατό χρόνια μετά το τέλος του Εμφυλίου Πολέμου.
Έχει έρθει η ώρα να επανεξετάσουμε ό,τι έχουμε μάθει να πιστεύουμε για τον κόσμο από τον οποίο προερχόμαστε και στον οποίο ζούμε και να γκρεμίσουμε μερικούς από τους μύθους με τους οποίους μεγαλώσαμε. Και με τον τρόπο αυτό, να αλλάξουμε το πως βλέπουμε, κυρίως, τους εαυτούς μας και την πατρίδα μας.
Πιστεύω ότι εάν αρχίσουμε να θεωρούμε τους εαυτούς μας και τα επιτεύγματα μας των τελευταίων 200 ετών από οπτική γωνία διαφορετική από αυτή της “Ψωροκώσταινας” θα συντελεστεί μια αλλαγή νοοτροπίας και συμπεριφορών τέτοιου μεγέθους και έντασης που θα βάλει το αίτημα του εκσυγχρονισμού σε τελείως άλλη τροχιά υλοποίησης, όμοια της οποίας δεν έχουμε βιώσει ποτέ.
Και τα επιτεύγματα της σύγχρονης Ελλάδας δεν είναι ούτε λίγα ούτε ασήμαντα.
Πέρα από μερικά προφανή, τα οποία γνωρίζουν όλοι, αλλά δε φαίνεται να προκαλούν ιδιαίτερη ψυχική ευφορία στον μέσο Έλληνα, όπως η συμμετοχή μας στην Ευρωζώνη ή ο έλεγχος του 22% των παγκόσμιων θαλάσσιων μεταφορών από Έλληνες πλοιοκτήτες, η Ελλάδα βρίσκεται απροσδόκητα ψηλά σε παγκόσμιες κατατάξεις ευημερίας και κοινωνικών επιτευγμάτων που δεν τυχαίνουν συχνά της προβολής που αξίζουν.
Προσδόκιμο Ζωής
Ας αρχίσουμε με τον μοναδικό δείκτη ευημερίας μιας κοινωνίας που δεν επιδέχεται αμφισβήτησης ή εναλλακτικής ερμηνείας: το προσδόκιμο ζωής. Δηλαδή, το πόσα χρόνια αναμένεται να ζήσει ο πολίτης μιας χώρας.
Με βάση το προσδόκιμο ζωής, το 2019 η Ελλάδα, με 82,8 χρόνια, προηγείτο χωρών όπως το Λουξεμβούργο (82,79), η Ολλανδία (82,78), η Φινλανδία (82,48), η Γερμανία (81,88) και η Βρετανία (81,77), ενώ απολαμβάνουμε σχεδόν 4 χρόνια (για την ακρίβεια: 3,69) μακρύτερου βίου από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, των οποίων το προσδόκιμο ηλικίας είναι 79,11 έτη (Πηγή: Υπηρεσία Πληθυσμού Ηνωμένων Εθνών).
Για να αντιληφθεί κανείς τι σημαίνει μια διαφορά 3,69 ετών στο προσδόκιμο ζωής, είναι σχεδόν η διαφορά που έχουν οι ΗΠΑ (79,11) με το Μεξικό (75,41) και τη Νικαράγουα (75,23), χώρες που ανήκουν στην ομάδα χωρών του λεγόμενου τρίτου κόσμου. Η διαφορά που έχουν οι ΗΠΑ από τη Νικαράγουα στο προσδόκιμο ζωής είναι η ίδια διαφορά που έχει η Ελλάδα με τις ΗΠΑ.
Το προσδόκιμο ζωής απεικονίζει ολιστικά την ποιότητα ζωής μίας κοινωνίας γιατί ενσωματώνει, σε έναν αριθμό (το προσδόκιμο ζωής σε έτη), όλους τους παράγοντες που συμβάλουν στην ευημερία μίας κοινωνίας: σύστημα υγείας, διαθεσιμότητα και ποιότητα διατροφής, ποιότητα κατοικίας, παιδεία, ασφάλεια και εγκληματικότητα, κλπ. Είναι απλό: όσο πιο ειρηνική, αλληλέγγυα και ευημερούσα μια κοινωνία, τόσο μεγαλύτερο το προσδόκιμο ζωής. Για όλους, όχι μόνο για την ελίτ και τους έχοντες.
Η Ελλάδα έχει το 19ο υψηλότερο προσδόκιμο ζωής στον κόσμο και το 10ο υψηλότερο στην Ευρώπη.
Σύστημα υγείας
Ας αναλογισθούμε τώρα τα επιτεύγματα μας σε έναν από τους πλέον κρίσιμους τομείς μιας σύγχρονης κοινωνίας, η σημασία του οποίου αναδείχθηκε αδιαμφισβήτητα τα τελευταία δύο χρόνια: το σύστημα υγείας, με την έννοια των συνολικών δομών υγείας της χώρας, και όχι αποκλειστικά των δημόσιων δομών υγείας, δηλαδή του ΕΣΥ.
Το σύστημα υγείας της Ελλάδος, με βάση την κατάταξη του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (WHO), είναι το 14ο πιο επιτυχημένο σύστημα υγείας του κόσμου (Πηγή: https://www.who.int/healthinfo/paper30.pdf?ua=1) και το 8ο στην Ευρώπη.
Ναι, το ίδιο αυτό σύστημα που δεν κουραζόμαστε να κατηγορούμε για τις ουρές και τα ράντζα, είναι το 14ο καλύτερο σύστημα υγείας του κόσμου. Γιατί, με κόστος ίσο με μόλις το 9% του ΑΕΠ της χώρας, έχει συμβάλλει στην αύξηση του προσδόκιμου ζωής που ξεπερνάει μερικές από τις πλουσιότερες και πιο ισχυρές βιομηχανικές χώρες του κόσμου.
Να που κατατάσσονται μερικές από αυτές: Ολλανδία 17, Βρετανία 18, Ελβετία 20, Σουηδία 23, Γερμανία 25.
Οι, δε, Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής βρίσκονται στη θέση 37. Γιατί μπορεί να παράγουν την κορυφαία ιατροφαρμακευτική τεχνολογία του κόσμου, όμως είναι στη θέση 97 στον κόσμο στην πρόσβαση του μέσου Αμερικανού σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας.
Ελευθερία και Δημοκρατία
Το Freedom House (Οίκος Ελευθερίας) είναι ένας Αμερικανικός μη κερδοσκοπικός οργανισμός, ο οποίος από το 1941 δημιουργεί μια παγκόσμια κατάταξη χωρών με βάση τις προσωπικές και πολιτικές ελευθερίες των πολιτών τους και χρηματοδοτεί ενέργειες για την προώθηση των ελευθεριών σε όλον τον κόσμο.
Το 2021, η Ελλάδα κατατάσσεται ανάμεσα στις “Ελεύθερες” χώρες του κόσμου, με βαθμολογία 87 στα 100. Οι Ηνωμένες Πολιτείες κατατάσσονται 13 θέσεις κάτω από την Ελλάδα με βαθμολογία 83 στα 100.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ το εξής: η τελευταία φορά που αμφισβητήθηκε το εκλογικό αποτέλεσμα στην Ελλάδα ήταν το 1961. Σήμερα, έχουμε φτάσει σε σημείο δημοκρατικής ωριμότητας και διοικητικής αποτελεσματικότητας που δύο ώρες μετά το κλείσιμο της κάλπης γνωρίζουμε με μεγάλη σιγουριά τον νικητή και μέχρι την άλλη μέρα το μεσημέρι γνωρίζουμε την πλήρη σύνθεση του νέου κοινοβουλίου, δηλ. ποιοι εκλέχθηκαν βουλευτές.
Τα τελευταία 20 χρόνια δύο φορές οι εκλογές στις ΗΠΑ οδήγησαν σε συνταγματική κρίση. Την πρώτη φορά, το 2000, επενέβη το Ανώτατο Δικαστήριο και διέταξε τη διακοπή της καταμέτρησης των ψήφων στην πολιτεία της Φλόριντα - η οποία, πέντε εβδομάδες μετά τις εκλογές ακόμη δεν είχε καταφέρει να μετρήσει τις όλες τις ψήφους. Τη δεύτερη φορά, το 2020, ο νικητής αναδείχθηκε τέσσερις μέρες μετά τις εκλογές, και ο ηττημένος αποπειράθηκε να οργανώσει βίαιο πραξικόπημα για να παραμείνει στην εξουσία.
Επιπλέον, στις αρχές Δεκεμβρίου 2021, το Ίδρυμα Μπέρτελσμαν, ένας κοινωφελής οργανισμός με αποστολή την ενίσχυση των ευρωατλαντικών σχέσεων, που ίδρυσε στην Ουάσιγκτον ο ομώνυμος Γερμανικός όμιλος ΜΜΕ, ανακοίνωσε τα αποτελέσματα μιας μελέτης σχετικά με τους παράγοντες που συνέβαλαν στην επιτυχημένη ή όχι αντιμετώπιση της πανδημίας του κορωνοϊού στις χώρες του ΟΟΣΑ.
Η μελέτη κατέληξε ότι ο πιο σημαντικός παράγοντας επιτυχούς αντιμετώπισης της πανδημίας ήταν η ύπαρξη «εδραιωμένης δημοκρατίας και καλά οργανωμένου κράτους».
Η Ελλάδα, στην κατάταξη του Ιδρύματος Μπέρτελσμαν, βρέθηκε στην 9η θέση από όλες τις χώρες του ΟΟΣΑ.
Μεταξύ της Ελβετίας (8) και της Φινλανδίας (10).
Μπροστά από την Αυστρία (11), την Ιαπωνία (12), το Ηνωμένο Βασίλειο (13), την Ολλανδία (14), τη Γαλλία (18), την Ισπανία (19), το Ισραήλ (24) και την Ιταλία (26).
Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ανάμεσα σε 29 χώρες είναι στη θέση 23.
Αρχικές Συνθήκες
Στην επιστήμη υπάρχει η έννοια των “αρχικών συνθηκών”, δηλαδή της κατάστασης που επικρατεί σε ένα σύστημα (φυσικό, χημικό, βιολογικό, κοινωνικό, κλπ.) τη στιγμή που αρχίσει ένα πείραμα ή μια συστηματική παρατήρηση. Διαφορετικές αρχικές συνθήκες προκαλούν διαφορετικά αποτελέσματα.
Οι “αρχικές συνθήκες” μέσα στις οποίες γεννήθηκε το Ελληνικό κράτος το 1830 ήταν αποκαρδιωτικές.
Η Ελλάδα το 1830 δεν είχε ούτε ένα χιλιόμετρο δρόμων. Ούτε ένα λιμάνι. Ούτε ένα νοσοκομείο. Ούτε ένα πανεπιστήμιο. Η παραγωγική της βάση ήταν κατεστραμμένη ύστερα από 10 χρόνια πολέμου και το πέρασμα του Ιμπραήμ. Δεν είχε καμία πολιτική παράδοση αυτοδιάθεσης και δημοκρατικής διακυβέρνησης τα προηγούμενα δύο χιλιάδες χρόνια. Δεν είχε κυβερνητικά κτίρια. Σύστημα φορολογίας. Κτηματολόγιο. Εμπορικές σχέσεις με το εξωτερικό.
Η Ελλάδα το 1830 ήταν η πιο εξαθλιωμένη και απελπισμένη γωνιά της Ευρώπης.
Και όμως, εμείς, οι απόγονοι εκείνων που σε εκείνες τις συνθήκες ανέλαβαν να δημιουργήσουν μια σύγχρονη χώρα, αυτομαστιγωνόμαστε και συγκρίνουμε την Ελλάδα του 2021 με την Ολλανδία, τη Γαλλία ή και την Ισπανία του 2022 και αισθανόμαστε φτωχοί συγγενείς.
Αγνοούμε ή ξεχνάμε ότι η Μαδρίτη, το Λονδίνο, το Παρίσι, το Άμστερνταμ, ή οι Βρυξέλλες, που τόσο θαυμάζουμε και συγκρίνουμε με την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, χτίσθηκαν κυρίως με τις προσόδους αποικιοκρατικών αυτοκρατοριών, που επέτρεψαν στις μητροπόλεις να συσσωρεύσουν τον πλούτο που χρηματοδότησε τη δημιουργία αστικής τάξης, σε μια εποχή χωρίς τεχνολογία μαζικής παραγωγής και βιομηχανία.
Το Λονδίνο πριν από το 1750, όταν άρχισε η υποδούλωση της Ινδίας, ήταν μια βρωμερή πόλη, όπου θέριζαν οι μεταδοτικές ασθένειες και οι μολύνσεις, ενώ το προσδόκιμο ζωής ήταν τα 28 έτη. Χωρίς Ινδία δε θα υπήρχε Αγγλική βιομηχανική επανάσταση και Βρετανική αυτοκρατορία. Αφού κατέστρεψε με τη βία την Ινδική κλωστοϋφαντουργία και τον κλάδο μεταξωτών, στα οποία η Ινδία μέχρι τότε ήταν ηγέτιδα παγκοσμίως, για πάνω από 150 χρόνια η Εταιρία Ανατολικών Ινδιών, με τη συνδρομή του Βρετανικού στρατού, ήταν ο αποκλειστικός αγοραστής Ινδικού βαμβακιού, το οποίο έστελνε στις κλωστοϋφαντουργίες του Μάντσεστερ για επεξεργασία και μετά ήταν ο αποκλειστικός προμηθευτής βαμβακερών υφασμάτων στην Ινδική αγορά, των 400 εκατομμυρίων καταναλωτών. Έτσι χτίσθηκαν τα υπέροχα κτίρια του Σαιντ Τζέιμς και της Ρήτζεντ Στρητ, που τόσο θαυμάζουμε σήμερα.
Το 1800, όταν έγινε η επανάσταση στην Αϊτή, το 40% του κρατικού προϋπολογισμού της Γαλλίας προερχόταν από τα έσοδα από τις φυτείες ζαχαροκάλαμου (καλύτερα: «στρατόπεδα εργασίας») της Αϊτής.
Το 1860 η οικονομική αξία των μαύρων σκλάβων που δούλευαν χωρίς αμοιβή στα στρατόπεδα εργασίας του Αμερικανικού Νότου (τα οποία, κατ’ ευφημισμό τα αποκαλούμε «φυτείες») ξεπερνούσε την αξία όλων των άλλων κεφαλαιουχικών παραγωγικών παγίων της χώρας, δηλ. των εργοστασίων, εργαστηρίων, μηχανολογικού εξοπλισμού, λιμανιών, κλπ. Και μια ενδιαφέρουσα λεπτομέρεια που δε γνωρίζουν πολλοί: η Wall Street, δηλαδή οι χρηματαγορά της Νέας Υόρκης, δημιουργήθηκε το 1792 με αντικείμενο τη χρηματοδότηση του εμπορίου του βαμβακιού από τις νότιες πολιτείες προς την Ευρώπη και του εμπορίου Αφρικανών σκλάβων. Η χρηματοδότηση του εμπορίου βαμβακιού ήταν ο κύριος λόγος ύπαρξης της τα πρώτα 50-60 χρόνια λειτουργίας της. Με άλλα λόγια, η Wall Street δημιουργήθηκε και ανδρώθηκε ως μηχανισμός εξυπηρέτησης της δουλείας και των προϊόντων της.
Και ούτω καθεξής, για τις περισσότερες χώρες τις οποίες θαυμάζουμε και των οποίων η ευημερία, συγκρινόμενη με τη δικιά μας, τροφοδοτεί τον μύθο της «Ψωροκώσταινας».
Η Ελλάδα έχτισε ό,τι έχτισε στηριγμένη σε δικές μας δυνάμεις, στη δική μας δουλειά και με την ανεκτίμητη συμβολή της ομογένειας. Η συσσώρευση κεφαλαίου στη χώρας μας στα πρώτα χρόνια ύπαρξης του Ελληνικού κράτους στηρίχθηκε στην εργασία των αγροτών, στην εκμετάλλευση του ορυκτού πλούτου της χώρας και στο ναυτιλιακό εμπόριο.
Χρεωκοπήσαμε μερικές φορές και ακόμη προσπαθούμε να περιορίσουμε τις σπατάλες που, δυστυχώς, συνυπάρχουν με τη δημοκρατία. Αναμφισβήτητα.
Όμως, δεν υπάρχει τίποτε στα προηγούμενα 200 χρόνια για το οποίο πρέπει να σκύψουμε το κεφάλι και να ζητήσουμε συγγνώμη σε κάποιον λαό ή σε κάποια ομάδα ανθρώπων για τα εγκλήματα ή την εκμετάλλευση που διαπράξαμε εις βάρος τους. Και, σχεδόν αποκλειστικά με τις δικές μας δυνάμεις, ξεκινώντας από το μηδέν, έχουμε μπει στο κλαμπ των 20 ή 25 πιο ανεπτυγμένων χωρών του κόσμου και έχουμε ζηλευτή ευημερία, ακόμη και ύστερα από τη μεγαλύτερη χρεωκοπία της ιστορίας.
Βάζω στοίχημα ότι τα επόμενα 10 χρόνια θα είναι τα καλύτερα από το 1821 και θα βρεθούμε ακόμη πιο ψηλά. Ας μην αφήνουμε μικροπροβλήματα και ασήμαντες τριβές που συμβαίνουν σε όλους στην καθημερινή μας ζωή να θολώνουν την θετική εικόνα. Αντί να καταριόμαστε για τις ατέλειες και τα προβλήματα που έχει η κοινωνία μας (όπως έχουν όλες, εξάλλου), καλύτερα θα ήταν να μη ξεχνάμε το πόσο πρόοδο έχουμε κάνει και να μηχανευόμαστε τρόπους για να βελτιώσουμε τη ζωή όλων μας.
Σκεφτείτε το εξής: τώρα που ξέρετε ότι η Ελλάδα έχει 4 χρόνια μεγαλύτερο προσδόκιμο ζωής από τις ΗΠΑ, που θα θέλατε να κάνετε ή να έχετε κάνει τα παιδιά σας; Στην Ελλάδα των μνημονίων ή στις Ηνωμένες Πολιτείες;
* Ο Περικλής Κωνσταντινίδης είναι ο ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της επενδυτικής εταιρίας Syracuse Main, Inc. Έχει διδακτορικό στη χρηματοοικονομική από το University of Southern California
