Η μελέτη του χάρτη είναι πάντοτε χρήσιμη και ενίοτε κρίσιμη. Κοιτώντας τον χάρτη της Ουκρανίας στον οποίο αποτυπώνονται τα ρωσικά «κέρδη» δύο μήνες μετά την έναρξη της εισβολής είναι σαφές μια από τις πλέον βασικές επιχειρησιακές επιδιώξεις της Μόσχας έχει μάλλον επιτευχθεί. Αντίθετα με τον πολιτικό στόχο του Κρεμλίνου – τον πολιτικό έλεγχο της Ουκρανίας που η προσδοκία ήταν ότι θα ερχόταν με την κατάρρευση τις πρώτες ημέρες της εισβολής της νόμιμης και δημοκρατικά εκλεγμένης κυβέρνησης Ζελένσκυ – στον οποίο η αποτυχία είναι εκκωφαντική, στο πεδίο της μάχης έστω με μεγάλες απώλειες και αφού ασκήθηκε πρωτοφανής βία και κατά αμάχων που ξεπέρασε κατά πολύ τα όρια της βαρβαρότητας, η Μόσχα κατάφερε να ενοποιήσει τις περιοχές που ελέγχει ήδη από το 2014, δηλαδή το Ντονμπάς και την Κριμαία.
Τις τελευταίες ημέρες η συζήτηση έχει εστιάσει στην Υπερδνειστερία. Μια ξεχασμένη από όλους και όλες υπόθεση – πλην ίσως των Μολδαβών που βιώνουν τον ακρωτηριασμό της χώρας τους από την πρώτη σχεδόν μέρα της ανεξαρτησίας τους με τη κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Η Υπερδνειστερία είναι περιοχή που ανήκει στην Μολδαβία – η οποία είναι συνταγματικά ουδέτερη και δεν πρόκειται να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ - αλλά αυτοανακηρύχθηκε ανεξάρτητο κράτος το 1992 μετά από μία σύντομη εμφύλια σύγκρουση. Κανένα κράτος δεν την αναγνωρίζει, ούτε η Ρωσία, η οποία διατηρεί μια μικρή στρατιωτική δύναμη ως δήθεν ειρηνευτική. Και όλα αυτά όταν δεν υπήρχε ούτε ως σκέψη η διεύρυνση του ΝΑΤΟ! Το Συμβούλιο της Ευρώπης την έχει πρόσφατα προσδιορίσει ως «περιοχή υπό ρωσική κατοχή».
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Μόσχα πάντοτε είχε στους σχεδιασμούς της την προσάρτηση της περιοχής στην ρωσική επικράτεια. Είναι τώρα η κατάλληλη συγκυρία; Μόλις πριν λίγες ημέρες Ρώσος ανώτατος αξιωματικός δήλωσε ότι η Μόσχα σκοπεύει να δημιουργήσει έναν χερσαίο διάδρομο από την Νότια Ουκρανία στην Υπερδνειστερία «όπου ο ρωσόφωνος πληθυσμός υφίσταται καταπίεση». Δεν ένιωσε φυσικά την ανάγκη να διευκρινίσει ποιος καταπιέζει τον πληθυσμό εκεί. Η Μολδαβία δεν ασκεί κανέναν έλεγχο. Ο μόνος που θα μπορούσε να καταπιέζει είναι οι ρωσικές ένοπλες δυνάμεις και το ρωσόφωνο/ρωσικό καθεστώς. Και όντως έτσι είναι. Το καθεστώς της Τίρασπολ είναι απολύτως ανελεύθερο και αυταρχικό. Αλλά προφανώς δεν έχει καμία σημασία για την Μόσχα παρά μόνο ως πρόσχημα.
Αυτό που έχει σημασία είναι αν μία ρωσική στρατιωτική επιχείρηση είναι πιθανή. Κάτι που επίσης έχει σημασία είναι ότι η ιδέα μιας γεωγραφικής διασύνδεσης της Υπερδνειστερίας με την Ρωσία υπάρχει στην ρωσική συζήτηση ήδη από την δεκαετία του 1990. Το ζήτημα λοιπόν δεν είναι αν η Μόσχα θα ήθελε να ελέγξει όλη την νότια Ουκρανία και να την ενώσει με την υπό ρωσική κατοχή Υπερδνειστερία. Το ζήτημα είναι αν μπορεί και αν θεωρεί τώρα είναι η στιγμή να προχωρήσει. Μία ερμηνεία είναι ότι η δήλωση είχε σκοπό να εκφοβίσει την Μολδαβία αλλά και τα όμορα κράτη μέλη του ΝΑΤΟ, αλλά μετά την αποτυχία των πρώτων εβδομάδων να προωθηθούν οι ρωσικές δυνάμεις στην νοτιοδυτική Ουκρανία πέρα από το Μικολάεβ και να αποκόψουν την Οδησσό δεν είναι εύκολο να δούμε μια ρωσική επιχείρηση εκεί.
Ένα άλλο δυσμενές – και ίσως πιο πιθανό - σενάριο είναι ότι η δεύτερη φάση της εισβολής μετά την κατοχύρωση της ρωσικής κατοχής σε όλο το Ντονμπάς και την εκκαθάριση κάθε θύλακα αντίστασης θα είναι μια επίθεση στην νοτιοδυτική Ουκρανία και την Οδησσό. Η ενίσχυση των ρωσικών δυνάμεων στην Υπερνειστερία και η «ανατροπή» του καθεστώτος εκεί αν δεν συμμορφωθεί με την εμπλοκή της επαρχίας στον πόλεμο – μέχρι τώρα δεν έχει ούτε υποστηρίξει ούτε αποδοκιμάσει την ρωσική εισβολή - θα επιτρέψει στην Μόσχα να εισβάλει και από εκεί στην Ουκρανία. Πολιτικά κάτι τέτοιο ίσως είναι μονόδρομος για το καθεστώς Πούτιν υπό την έννοια ότι η Ρωσία έχει υποστεί έτσι κι αλλιώς το κόστος της εισβολής και έχει στρατηγική λογική να ολοκληρωθεί η κατάκτηση όλης της νότιας Ουκρανίας και φυσικά η προσάρτησή της στην Ρωσία.
Οι δηλώσεις Λαβρόφ ότι η Ρωσία δεν πρόκειται να διαπραγματευτεί με την Ουκρανία παρά μόνο με τους όρους που έχει θέσει η Μόσχα, αλλά και το ενδεχόμενο χρήσης πυρηνικών όπλων είναι μάλλον ενδεικτική ότι το καθεστώς Πούτιν δεν έχει σκοπό να ολοκληρώσει την επιχείρηση κατάκτησης (μέρους;) της Ουκρανίας πριν πετύχει το ελάχιστο των στόχων που είναι ο έλεγχος όλης της ακτής της Μαύρης Θάλασσας και η μετατροπή της Μολδαβίας σε μια νέα Λευκορωσία.
Μια τελευταία παρατήρηση: Η απειλή χρήσης τακτικών πυρηνικών όπλων είναι πέρα από κάθε λογική και φαντασία. Κυρίως γιατί κανείς δεν απειλεί την Ρωσία με πυρηνική επίθεση. Θα είναι μια κίνηση απελπισίας αλλά και μια επιβεβαίωση ότι πρόκειται για μια ηγεσία χωρίς καμία αναστολή και πέρα από κάθε στρατηγική λογική και στρατηγική «ηθική». Ίσως στο μυαλό των μελών του ρωσικού καθεστώτος να είναι η ιδέα ότι ένα τέτοιο χτύπημα θα αναγκάσει το Κίεβο να συνθηκολογήσει.
Αν αυτό ισχύει τότε οι συνέπειες θα είναι δραματικές σε στρατηγικό επίπεδο. Ποιος θα αμφισβητήσει το δικαίωμα του οποιουδήποτε κράτους στην Ευρώπη να αποκτήσει πυρηνική ικανότητα για να εξισορροπήσει την ρωσική απειλή;
* Ο Κώστας Υφαντής είναι Καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, Πάντειο Πανεπιστήμιο και Διευθυντής του ΙΔΙΣ
