Περιβαλλόμαστε από βαρβάρους, αγωνιζόμαστε, για να πατάξουμε τη βαρβαρότητα, αλλά και μερικοί μιλούν τα ελληνικά με δεινούς βαρβαρισμούς, όπως θα έλεγε και ο ποιητής, με πολλά γραμματικά λάθη ή με άκομψο τρόπο, θα λέγαμε εμείς.
Κάθε απολίτιστος και άξεστος είναι για εμάς βάρβαρος. Λερώνει τους εξωτερικούς χώρους, καταστρέφει το περιβάλλον, είναι αγενής, μιλά άσχημα, δε σέβεται τους γύρω του. Ο βάρβαρος, πολλές φορές, είναι απάνθρωπος, δεν αναγνωρίζει ότι οι άλλοι ενδεχομένως να βασανίζονται να υποφέρουν. Δε δείχνει διάθεση να προσφέρει χείραν βοηθείας. Βάρβαρος είναι και ο αγράμματος, εκείνος που ασχολείται πολύ λίγο με τα πνευματικά.
Ο βάρβαρος δεν ήταν ανέκαθεν τόσο κακός και βάρβαρος. Δεν έδειχνε βαρβαρότητα, διάθεση καταστροφής. Και αυτό γιατί η λέξη είναι ονοματοποιημένη, μιμείται τον ήχο βαρ – βαρ -, που νόμιζαν οι αρχαίοι Έλληνες ότι άκουγαν, όταν μιλούσαν οι ξένοι. ? βάρβαρος για τους αρχαίους μας συνεπώς δεν είχε μειωτική σημασία, δήλωνε τους ξένους γενικά, αλλά κυρίως τους Μήδους και τους Πέρσες, με τους οποίους οι Έλληνες βρίσκονταν σε συνεχή αντιπαράθεση.
Την πρωτοσυναντάμε στον Αλκμάνα που έζησε στη Σπάρτη, τον 7ο αιώνα π.Χ., και έγραψε χορική ποίηση, ποίηση, δηλαδή που τραγουδιόταν και χορευόταν από χορό νεαρών ανδρών.
Από τους περσικούς πολέμους και μετά, ο λεκτικός τύπος γίνεται δηλωτικός της αντίθεσης μεταξύ των Ελλήνων και των αλλογλώσσων. Ο φιλόσοφος χωρίζει το ανθρώπινο γένος σε ?λληνας κα? βαρβάρους (Πολιτεία 262 D). Η διάκριση αυτή φανερώνει την αίσθηση ανωτερότητας που είχε ο μαθητής του Σωκράτη για τους συμπατριώτες τους. Έγινε συνώνυμη η λέξη μας με τον άγριο, τον απολίτιστο.
Και οι Ρωμαίοι ονόμαζαν τους εαυτούς τους βαρβάρους, μέχρι τα χρόνια που η ελληνική γλώσσα, μετά τις ρωμαϊκές κατακτήσεις, έγινε η βασική στη ρωμαϊκή επικράτεια. Από τα χρόνια του Οκταβιανού Αυγούστου, όμως, βάρβαρο αποκαλούσαν όποιον δεν μετείχε στην ελληνική και ρωμαϊκή παιδεία, ήταν σαν να λέμε απολίτιστος. Κυρίως βαρβάρους θεωρούσαν τους Τεύτονες, τα αρχαία γερμανικά φύλα, τα οποία δεν περιλαμβάνονταν στην επικράτεια των Ρωμαίων.
Μια σειρά λέξεων, λοιπόν, δημιουργήθηκε από το επίθετο ?, ?, βάρβαρος, τ? βάρβαρον. Τέτοιες είναι βαρβαροστομία, βαρβαρόστομος, βαρβαρότροπος κ.ά.
Ενδιαφέρον είναι και το επίρρημα βαρβαριστί, που χρησιμοποιούνταν, για να δηλώσει τους τρόπους των βαρβάρων, αλλά και την ομιλία σε ξένη γλώσσα.
Πολλά μπορούμε να πούμε ακόμη για τους βαρβάρους. Τα αφήνουμε, όμως, για άλλη φορά, γιατί θα μας πάρουν τα μεσάνυχτα, θα καταλήξουμε να κοιμηθούμε σε βάρβαρες ώρες.
Εκτός από τα αντώνυμα του λήμματος, πολιτισμένος, ευγενικός, καλός, ήρεμος, πράος, εξευγενισμένος, σας χαρίζουμε και το ποίημα του Καβάφη, «Περιμένοντας τους Βαρβάρους», γιατί ξέρουμε ότι δεν μπορείτε χωρίς βαρβάρους. Πολλές φορές, η αναμονή έστω των βαρβάρων, αποτελεί μια έξοδο από την πλήξη της καθημερινότητας. Η έλευσή τους είναι σαν την είδηση που περιμένουν οι δημοσιογράφοι.
—Τι περιμένουμε στην αγορά συναθροισμένοι;
Είναι οι βάρβαροι να φθάσουν σήμερα.
— Γιατί μέσα στην Σύγκλητο μια τέτοια απραξία;
Τι κάθοντ' οι Συγκλητικοί και δεν νομοθετούνε;
Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Τι νόμους πια θα κάμουν οι Συγκλητικοί;
Οι βάρβαροι σαν έλθουν θα νομοθετήσουν.
—Γιατί ο αυτοκράτωρ μας τόσο πρωί σηκώθη,
και κάθεται στης πόλεως την πιο μεγάλη πύλη
στον θρόνο επάνω, επίσημος, φορώντας την κορώνα;
Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα.
Κι ο αυτοκράτωρ περιμένει να δεχθεί
τον αρχηγό τους. Μάλιστα ετοίμασε
για να τον δώσει μια περγαμηνή. Εκεί
τον έγραψε τίτλους πολλούς κι ονόματα.
— Γιατί οι δυο μας ύπατοι κ' οι πραίτορες εβγήκαν
σήμερα με τες κόκκινες, τες κεντημένες τόγες·
γιατί βραχιόλια φόρεσαν με τόσους αμεθύστους,
και δαχτυλίδια με λαμπρά, γυαλιστερά σμαράγδια·
γιατί να πιάσουν σήμερα πολύτιμα μπαστούνια
μ' ασήμια και μαλάματα έκτακτα σκαλιγμένα;
Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα·
και τέτοια πράγματα θαμπώνουν τους βαρβάρους.
—Γιατί κ' οι άξιοι ρήτορες δεν έρχονται σαν πάντα
να βγάλουνε τους λόγους τους, να πούνε τα δικά τους;
Γιατί οι βάρβαροι θα φθάσουν σήμερα·
κι αυτοί βαρυούντ' ευφράδειες και δημηγορίες.
— Γιατί ν' αρχίσει μονομιάς αυτή η ανησυχία
κ' η σύγχυσις. (Τα πρόσωπα τι σοβαρά που εγίναν).
Γιατί αδειάζουν γρήγορα οι δρόμοι κ' η πλατέες,
κι όλοι γυρνούν στα σπίτια τους πολύ συλλογισμένοι;
Γιατί ενύχτωσε κ' οι βάρβαροι δεν ήλθαν.
Και μερικοί έφθασαν απ' τα σύνορα,
και είπανε πως βάρβαροι πια δεν υπάρχουν.
Και τώρα τι θα γένουμε χωρίς βαρβάρους.
Οι άνθρωποι αυτοί ήσαν μια κάποια λύσις.
(Από τα Ποιήματα 1897-1933, Ίκαρος 1984)
