Η πρώτη σημασία της λέξης ήταν η ακολασία, η ζωή χωρίς φραγμούς και όρια. Ταυτόχρονα, από πολύ παλιά ο λεκτικός τύπος δήλωνε την ασωτία και υπερβολική δαπάνη. Εμφανίζεται στα ελληνιστικά χρόνια, τότε που ο ελληνισμός εξαπλώθηκε μέχρι τον Ινδό ποταμό. Οι Μακεδόνες και οι υπόλοιποι μετρημένοι Έλληνες ήλθαν σε επαφή με τον πλούτο της Ανατολής και δημιούργησαν λέξη, για να περιγράψουν την τρυφηλότητα που συνάντησαν εκεί.
Σπατάλαι χαρακτηρίζονταν τα συμπόσια που ήταν γεμάτα από κάθε λογής εδέσματα, χρυσόδεται σπατάλαι ονομάζονταν τα βραχιόλια. Είχαν οι αρχαίοι μας και στολίδια των ποδιών, που κάποιες φορές ήταν χρυσά και καλούνταν χρυσοφόροι σπατάλαι ταρσ?ν. Τα σπατάλια ή αλλιώς ψελλία ήταν τα βραχιόλια, αλλά και η περιτεχνη κόμμωση των γυναικών, ο κότσος ή σινιόν θα λέγαμε σήμερα. Με αυτόν τον τρόπο συνήθιζαν να χτενίζουν τα μαλλιά τους οι γυναίκες της ανώτερης κοινωνικής τάξης και οι εταίρες, ενώ οι δούλες έκοβαν τα μαλλιά τους πιο κοντά.
Μία σπατάλη (συμπόσιο) και άλλη μία (το χτένισμα της εταίρας) - Πηγή: Wikimedia Commons
Σπαταλός και σπάταλος ήταν ο φιλήδονος, ο άσωτος. Ο λεκτικός τύπος σπάταλος διατηρήθηκε μέχρι τις μέρες μας και αποτελεί ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά των Νεοελλήνων τα τελευταία χρόνια. Σπαταλάω – σπαταλώ, το ρήμα, είχε την έννοια του ξοδεύω το χρόνο μου ζώντας μέσα στην ακολασία.
Η λέξη είναι αβέβαιης ετυμολογίας. Οι γλωσσολόγοι προτείνουν την σύνδεση της λέξης με την ετυμολογική οικογένεια του ρήματος σπάω – σπ?, που έχει να κάνει με το ρουφώ, καταπίνω. Σε αυτό το σπ? προσθέσαμε και την παραγωγική κατάληξη -άλη και πήραμε την σπατάλη. Όποιος σπαταλά συνεπώς απορροφά χωρίς μέτρο.
Από τις σπατάλες των διαδόχων του Μεγάλου Αλεξάνδρου φθάσαμε στην σπατάλη χρόνου στην περίφημη διαπραγμάτευση, στην σπατάλη του δημοσίου χρήματος με τους αλόγιστους διορισμούς των ημετέρων, τις πρόωρες συντάξεις, τα λογής επιδόματα, στην σπατάλη ενέργειας με τη ανάλωση του ηλεκτρικού ρεύματος χωρίς φειδώ.
Έχουμε ακόμη και την σπατάλη του ανθρωπίνου δυναμικού, ένα ξόδεμα των εργαζομένων δίχως αποτέλεσμα και χωρίς ουσιαστικές απολαβές.
Η υπερβολική σπατάλη είναι κατασπατάληση, και αυτή με την σειρά της προκαλεί εθισμό. Θέλουμε να δαπανούμε όλο και περισσότερα και δεν αρκούμαστε στα λίγα. Πορευόμαστε σπάταλα.
Οι σπατάλες δημιουργούν υποχρεώσεις και οδηγούν στον δανεισμό. Οι σπάταλοι στο πιο καθημερινό λεξιλόγιο είναι οι σκορποχέρηδες, τρυπιοχέρηδες ή πιο κόσμια πολυδάπανοι, πολυέξοδοι.
Για να θεραπευτούμε από την σπατάλη συνιστούμε σύνεση, λιτότητα, αυτοσυγκράτηση, οικονομία.
Είθε!
