Της Αγγελικής Κώττη
Τον Ιούνιο του 323 π.Χ. ο Αλέξανδρος ο Μακεδών, που αργότερα αποκλήθηκε Μέγας, κλείνει για πάντα τα μάτια του, στην μακρινή Βαβυλώνα. Η ημερομηνία θανάτου του κυμαίνεται σε υπολογισμούς κυρίως μεταξύ 10ης και 13ης Ιουνίου του 323 π.Χ. Ωστόσο η ακριβέστερη προσέγγιση ως υπολογισμός της ημέρας του θανάτου του, είναι η 30η Δαισίου, με βάση τα στοιχεία του Πλουτάρχου. Αντιστοιχεί, όπως όλα δείχνουν, στην 10η Ιουνίου του 323 π.Χ. Αυτά τα στοιχεία παραθέτει ο θεολόγος Κωνσταντίνος Κόττης (απλή συνωνυμία με την υπογράφουσα) στο εξαιρετικά ενδιαφέρον κείμενό του με τίτλο «Περί του θανάτου του Μεγάλου Αλεξάνδρου: Μύθοι, υποψίες και πραγματικότητες» το οποίο μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Ο μελετητής έχει ερευνήσει όλες τις αρχαίες πηγές και παραθέτει συμπεράσματα που εξήγαγε ύστερα από αυτή τη μελέτη. Στην αρχή εξετάζει όλους τους «ψιθύρους» που έχουν ακουστεί και έφτασαν ως εμάς από την αρχαιότητα, σχετικά με το αν κάποιος δηλητηρίασε ή έβαλε να δηλητηριάσουν τον στρατηλάτη. Ξεκινά από τη διαμάχη του Αντιπάτρου, τον οποίο ο Αλέξανδρος είχε αφήσει ως αντιβασιλέα ο Αλέξανδρος στη Μακεδονία, με την Ολυμπιάδα.
«Ο ίδιος ο Αντίπατρος είχε διασπείρει συγγενείς αυτού σε διάφορες κομβικές θέσεις ανά την ελληνική νεότευκτη αυτοκρατορία» σημειώνει. «Ένας από αυτούς, ο νεότερος υιός του Ιόλ(λ)ας ήταν παρά το πλευρό του Αλεξάνδρου. Περί το 317 π.Χ., φαίνεται πως αναδύεται το θέμα του θανάτου του ως δηλητηρίασης και της απόδοσης αυτής της ενέργειας στον Ιόλα, από την Ολυμπιάδα. Έτσι προχώρησε σε βεβήλωση των λειψάνων του Ιόλα ως προδότη, ο οποίος έχει στον μεταξύ πεθάνει και έχει φυσικά συντελεσθεί η εκφορά του στην Ελλάδα.
Μια αποδεκτή τιμωρία σε κάθε ελληνική πόλη για τέτοιες περιπτώσεις. Μην λησμονούμε πως ο Αλέξανδρος με μονομερή πράξη το 327 και με εθνική αναγνώριση το 324, ήταν εν ζωή εκθεωμένος. Εδώ πρέπει να πούμε πως το μνημείο της Αμφιπόλεως, φέρει στοιχεία, τα οποία θα μπορούσαν να αποδοθούν σε τελετουργική βεβήλωση, ως αντίποινα για τον Ιόλα.»
Η δεύτερη περίπτωση που εξετάζει είναι του Αριστοτέλη, που υπήρξε δάσκαλος του νεαρού βασιλιά. «Ήταν γνωστό στις αρχαίες πηγές, το ότι ο φιλόσοφος είχε κατηγορηθεί, τότε, πως έστειλε μέσω του Κασσάνδρου, υιού και διαδόχου του Αντιπάτρου, δηλητήριο για τον Αλέξανδρο, εξαιτίας της εκτέλεσης του συγγενούς αυτού Καλλισθένους» γράφει ο Κ. Κόττης. 'Για τον Αριστοτέλη μπορούμε να πούμε τα εξής: τιμήθηκε, ήδη, εν ζωή, ως πνευματικός 2ος οικιστής των Σταγείρων. Μετά την φιλίππεια καταστροφή, είχε πετύχει την ανοικοδόμησή της πόλης του, είτε από τον Φίλιππό Β΄, είτε από τον Αλέξανδρο τον Γ΄ (και μάλλον αυτό είναι το πιθανότερο).
Ένα χρόνο μετά τον θάνατό του στη Χαλκίδα το 322, τελέσθηκε η ανακομιδή των λειψάνων του, όπου και ετέθη ως ο ήρως της 2ης οίκησης των Σταγείρων. Επίσης είναι, μάλλον, άγνωστο στο ευρύ κοινό, πως άφησε διαχειριστή της διαθήκης του, τον μισητό στην αλεξανδρινή οικογένεια Αντίπατρο. Αυτά τα θέματα αναδείχθηκαν τα τελευταία χρόνια, από τις μελέτες του αρχαιολόγου Κ. Σισμανίδη. Ωστόσο αν και στον Πλούταρχο αυτά αναγνωρίζονται ως υπαρκτές από τότε κατηγορίες, όχι, όμως, αποδεκτές, στις ρωμαϊκές πηγές, η δηλητηρίαση του Αλεξάνδρου είναι δεδομένη, προερχόμενη από τον Αντίπατρο και χωρίς να εμπλέκεται, πάντως, ο Αριστοτέλης».
Τέλος σχολιάζει ένα θέμα το οποίο ανακινήθηκε τα τελευταία χρόνια. «Υποστηρίζεται» λέει, «στο πλαίσιο των υποθέσεων δολοφονίας του Αλεξάνδρου, ότι οι αυτουργοί προέρχονταν από το ιερατείο των Χαλδαίων, το οποίο χαρακτηρίζεται αυθαίρετα 'ιουδαϊκό'. Βασική επίκληση αυτών, είναι ότι ο Αλέξανδρος σχεδίαζε να καταστήσει περίλαμπρη την Βαβυλώνα, ενώ υπήρχε παλαιότατη βιβλική προφητεία, για την ερήμωση της Βαβυλώνος. Έτσι η προφητεία θα ακυρωνόταν και οι ίδιοι θα απαξιώνονταν.»
Υπάρχουν, ωστόσο, και «τα ιστορικώς μαρτυρούμενα του γεγονότος». Ο Ιουστίνος στην «Επιτομή» του αναφέρει σε γενικές γραμμές τα διαδραματισθέντα ως εξής: Ο Αλέξανδρος έμαθε πως πρέσβεις από πολλά έθνη της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αφρικής τον ανέμεναν στην Βαβυλώνα. Σπεύδοντας, λοιπόν, στην βασιλεύουσα εξαιτίας αυτού, συνάντησε έναν Μάγο. Ο τελευταίος τον παρότρυνε να μην εισέλθει στην Βαβυλώνα, γιατί ο δρόμος αυτός θα αποβεί γι΄αυτόν ολέθριος (Κατά τον Διόδωρο τον Σικελιώτη, ο οποίος έχει ορισμένα κοινά στοιχεία με τον Ιουστίνο, αυτό έλαβε χώρα σε απόσταση 300 σταδίων από την πόλη).
Ο Αλέξανδρος ακολούθησε τα λόγια του Μάγου και πήγε στη υπερευφράτια πόλη Βαρσίππη. Όμως εκεί τον συμβούλεψε ο φιλόσοφος του Ανάξαρχος να καταφρονεί τις προφητείες των μάγων. Γιατί αν υπάρχουν θεία μελλούμενα να πραγματοποιηθούν, αυτά είναι άγνωστα στους θνητούς. Αλλά και αν είναι φυσικά αναγκαία να γίνουν κάποια πράγματα, τότε είναι αμετάβλητα και δεν μπορεί κανείς να τα αποφύγει. Έτσι ο Αλέξανδρος, άλλαξε γνώμη και πορεύθηκε, τελικά, προς την Βαβυλώνα.
«Εδώ να σημειώσουμε» τονίζει ο μελετητής «πως οι Τημενίδες, (η οικογένεια του Αλεξάνδρου) είχαν, ήδη, από τα χρόνια του Τημένου, ως προϋπόθεση για την θετική έκβαση της εκστρατείας, τον σεβασμό προς τους μάντεις. Αυτό είχε ως αφετηρία, τον φόνο του μάντη Κάρνου, από τον ηρακλείδη Ιππότη. Μια βασική διαφοροποίηση του Ιουστίνου – Τρώγου από τις άλλες πηγές, είναι πως καταγράφει μόνο ένα Μάγο (ο οποίος ως μέλος αυτής της ένδοξης φυλής, ήταν και ιερέας και αστρονόμος - μάντης). Οι υποστηρικτές της υπόθεσης της «χαλδαϊκής τρομοκράτησης», αναφέρονται, κυρίως, στους Χαλδαίους μάντεις και άρα στις λοιπές πηγές, που μιλούν για πολλούς και όχι για ένα Μάντη.
Επικαλούνται την βιβλική προφητεία του Ησαΐου (μεγάλου βιβλικού προφήτη του 8ου αιώνα π.Χ.), την οποία ισχυρίζονται πως οι μάντεις είχαν σχεδιάσει να αυτοεκπληρώσουν, προαναγγέλλοντας τον κίνδυνο στον Αλέξανδρο και δολοφονώντας τον μετά.»
Στη συνέχεια εξετάζει αστρολογικά δεδομένα, με βάση τα οποία έκαναν τις μαντείες τους οι Χαλδαίοι αναφέροντας ότι η εικόνα του ουρανού της Βαβυλώνος, ήδη, κατά την 25η Μαΐου του 323 π.Χ., δίνει εικόνα συνόδου Διός-Ερμού-Κρόνου (για τον Κρόνο, ας θυμηθούμε πως έτρωγε τα παιδιά του, άρα σημαίνει εκμηδένιση, θάνατο). «Επιγραμματικά, μια αστεροσκοπεία, εύλογα, κατά τις αντιλήψεις της εποχής, πιθανόν, να αναγνώριζε, πρώτιστα, τον Ερμή ως ψυχοπομπό, αλλά και τον Αλέξανδρο ως Ερμή» λέει ο κ. Κόττης. «Μπορεί, όντως, γι΄ αυτό να ζητήθηκε από τον Αλέξανδρο να καθυστερήσει να εισέλθει στη Βαβυλώνα, συντείνοντας σε αυτό, το ότι ως κυρίαρχος, πολιτικά και αρχιερατικά των Θρακών, ενσάρκωνε τον Ερμή. Μέχρι, φυσικά, να παρέλθει το σπάνιο αυτό αστρονομικό φαινόμενο, για να μην τον βρει ο θάνατος.
Στον Αρριανό, δεν υπάρχει ένας Μάγος, αλλά Χαλδαίοι λόγιοι (σ.σ. πιθανόν Μάγοι), οι οποίοι είχαν λάβει τον αρνητικό για τον Αλέξανδρο χρησμό από τον θεό Βηλ. Του ζήτησαν να αναστείλει την είσοδο στη Βαβυλώνα ή εφόσον, τελικά προχωρήσει, να εισέλθει με πορεία, περισσότερο, προς τα ανατολικά, παρά δυτικά. Αυτό μπορεί να δόθηκε ως εναρμόνιση με την ιδέα της ανατολής ως Απόλλων και ζωή και της Δύσης ως Ερμής και θάνατος. Όμως, όπως μαρτυρεί το κείμενο, η προς ανατολάς πορεία προς την πόλη, ήταν πολύ δύσκολη λόγω τοποθεσίας.
Ενδέχεται να δόθηκε ως συμβουλή απεγνωσμένη, ώστε να επιτευχθεί, λόγω της εδαφικής δυσχέρειας, μια καθυστερημένη άφιξη, ώστε να διαλυθεί το αστρονομικό φαινόμενο της συνόδου. Η εικόνα της συνόδου των τριών πλανητών της 25ης Μαΐου, ήταν ακόμα υπαρκτή ως φαινόμενο και κατά την 10η Ιουνίου του 323 π.Χ.. Εκείνη, λοιπόν, την ημέρα, προς την Δύση, ο πλανήτης Mercury (Ερμής), αναμφίβολα θεωρούμενος ως Ερμής ψυχοπομπός, ήταν στην μέγιστη λαμπρότητά του. Περίπου τέτοια ώρα μετηλλάγη ο Αλέξανδρος.».
