Έτσι όπως είναι αραδιασμένα στον χάρτη της χώρας μας, κάποιοι λένε ότι μοιάζουν με αιμοφόρα αγγεία ενός κυκλοφορικού συστήματος που μοιράζουν ζωή. Κάποιοι άλλοι, ότι πέρα από περιοχές και νόμους προστασίας, χρειάζονται σεβασμό, αυθόρμητο και πηγαίο. Έχουν δίκιο καθώς τα ποτάμια τελικά έχουν παίξει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών που επέλεξαν να αναπτυχθούν κοντά στις όχθες τους, εκμεταλλευόμενοι το ανάγλυφο της περιοχής άλλοτε για κάλυψη και προστασία και άλλοτε για να ρουφήξουν τις ευκαιρίες που τους δίνει ένα ποτάμι για επιβίωση. Περισσότερα από είκοσι ποτάμια διασχίζουν την χώρα μας, κάποια από αυτά, τον Παλαιοκαρίτη, Καρπενησιώτη, Βοϊδομάτη, Άραχθο, Αώο, Βίκο, Λούσιο και Πηνειό, σας τα παρουσιάζουμε σήμερα.
Παλαιοκαρίτης - Ο ακριβοθώρητος
Δεν είναι από τα γνωστά ποτάμια, αλλά κάποτε έπαιζε σημαντικό ρόλο στην τοπική κοινωνία καθώς χώριζε τα χωριά της δυτικής Θεσσαλίας από τα Τρίκαλα. Σήμερα η χαράδρα του Παλαιοκαρίτη και το γεφύρι της Παλαιοκαρυάς είναι αγαπημένος προορισμός για τους ανήσυχους και ενημερωμένους φυσιολάτρες. Το ποτάμι διαρρέει την χαράδρα της Παλαιοκαρυάς η οποία έχει μήκος 15 χιλιόμετρα περίπου και πηγάζει από τον αυχένα της Γκρόπας ύψους 1700μ. περίπου, ενώ εκβάλει στον Πορταϊκό ποταμό. Οι πλαγιές της χαράδρας είναι πετρώδεις, συνήθως κατακόρυφες και κατάφυτες από συστάδες δένδρων και θάμνων.
Μεγάλη και σπάνια ποικιλία βοτάνων και αγριολούλουδων ανθίζει κατά την περίοδο της άνοιξης και του καλοκαιριού, ενώ σε αυτήν φωλιάζουν όλα σχεδόν τα άγρια ζώα και πουλιά της ευρύτερης περιοχής των Τρικάλων. Από το κατάστρωμα του γεφυριού της Παλαιοκαρυάς περνούσε παλιότερα ο δρόμος που συνέδεε τα Τρίκαλα με τα Στουρναραίικα και άλλα χωριά της περιοχής, αλλά και ο παράδρομος που πήγαινε στη Αργιθέα και το Ροποτό. Σήμερα τα μονοπάτια χρησιμοποιούνται μόνο από τους πεζοπόρους, ενώ το γεφύρι της Παλαιοκαρυάς του 16ου αι. και οι δύο καταρράκτες των 12 και 2 μέτρων αντίστοιχα, αποτελούν σημαντικό αξιοθέατο της περιοχής. Στην περιοχή αξίζει να δείτε το γεφύρι της Πύλης, τον ναό της Πόρτα Παναγιάς, την μονή του αγίου Βησσαρίωνα και τα δημοφιλή χωριά Ελάτη και Περτούλι.
Καρπενησιώτης - Καθάρια δύναμη
Τα νερά του διασχίζουν την ομώνυμη κοιλάδα κυλώντας σχεδόν παράλληλα με τη μοναδική κεντρική αρτηρία που οδηγεί νότια.
Το ποτάμι είναι από τους βασικούς συντελεστές που η περιοχή έχει καταταγεί από την UNESCO στις πέντε πιο καθαρές περιοχές σε όλο τον πλανήτη. Πηγάζει από την Ράχη Τυμφρηστού και αφού διασχίσει την ομαλή κοιλάδα της Ποταμιάς, από τον Άγιο Νικόλαο έως τον Γάβρο, χώνεται στη συνέχεια ανάμεσα στην Καλιακούδα και την Χελιδόνα. Ο ποταμός διαβρώνοντας τις απότομες πλαγιές που κόβουν το διάβα του, δημιούργησε βαθιές χαράδρες αλλά και το περίφημο Κλειδί, το εντυπωσιακό φαράγγι απ’ όπου περνάει ο δρόμος που ενώνει το Καρπενήσι με τον Προυσό. Πριν από τον Προυσό, στα Διπόταμα, ο Καρπενησιώτης συναντά τα νερά του Κρικελλοπόταμου σχηματίζοντας έτσι τον Τρικεριώτη. Στην περιοχή αξίζει να δείτε τα χωριά της κοιλάδας και κυρίως τους Κορυσχάδες, Βουτύρο, Νόστιμο, Μεγάλο Χωριό, Νέο και Παλαιό Μικρό Χωριό, την εποχιακή λίμνη στο Μικρό Χωριό, το φαράγγι Κλειδί, τη μονή της Παναγίας της Προυσιώτισσας.
Βοϊδομάτης - Ο κρυστάλλινος
Δίνει ζωή στον Εθνικό Δρυμό Βίκου-Αώου. Του έχει απονεμηθεί ο τίτλος του πιο «καθαρού ποταμιού στην Ευρώπη», ενώ με θερμοκρασία νερού που δεν ξεπερνά τους 10 βαθμούς Κελσίου χειμώνα καλοκαίρι, κατέχει και τον τίτλο του πιο παγωμένου ποταμού στην Ελλάδα. Στο «βόιντο ματ», που στα σλάβικα σημαίνει «καλό νερό», θα πρέπει να αναζητήσουμε την ετυμολογία του ονόματος Βοϊδομάτης, ενώ σύμφωνα με άλλη εκδοχή το όνομα του οφείλεται στο ότι είναι καθαρός σαν το μάτι του βοδιού. Το ταξίδι του Βοϊδομάτη ξεκινάει μέσα από τη χαράδρα του Βίκου όπου κάτω από τον χαρακτηριστικά διογκωμένο βράχο με την περίεργη ονομασία «Αγκαστρωμένη» βρίσκεται η μεγαλύτερη πηγή του ποταμού.
Και μπορεί η διαδρομή του Βοϊδομάτη να ξεκινάει από την Αγκαστρωμένη, τελειώνει όμως στην Αδριατική. Αφού διασχίσει το ομώνυμο φαράγγι και περάσει κάτω από τα γεφύρια της Αρίστης και της Κλειδωνιάς, συνεχίζει το ταξίδι του μέχρι τον κάμπο της Κόνιτσας. Εκεί ενώνεται με τον Αώο και αργότερα με τον Σαραντάπορο για να εκβάλλουν μαζί στην Αδριατική, αφού διασχίσουν ένα τμήμα της Αλβανίας. Στην περιοχή αξίζει να δείτε τα χωριά Αρίστη, Μεγάλο και Μικρό Πάπιγκο, την Παναγία Σπηλαιώτισσα, το φαράγγι του Βίκου από το χωριό Βίκος και το γεφύρι της Κλειδωνιάς
Άραχθος - Ο ζωοδότης των Τζουμέρκων
Το όνομά του προέρχεται από το ρήμα αράττω, δηλαδή χτυπάω με δύναμη, συντρίβω. Με το όνομα αυτό ο μύθος ερμήνευσε την δύναμή και την ικανότητά του να σκάβει ανάμεσα από άγρια κορφοβούνια, παρασύροντας βράχια και πλαγιές δημιουργώντας έτσι εντυπωσιακά, βαθύσκιωτα φαράγγια. Πηγάζει από τα δυτικά του Λάκμου (Περιστέρι) στη θέση Οξιά του Δεσπότη σε υψόμετρο 1700. Κυριότερος παραπόταμος του είναι ο Καλαρρύτικος με τον οποίο όταν «συναντώνται» μπαίνουν ορμητικά μέσα σε ένα φαράγγι βάθους 700 έως 800μ.
Προτού εκβάλλει στον Αμβρακικό κόλπο ο Άραχθος έχει διανύσει 110 χιλιόμετρα, έχει περάσει από τα φημισμένα γεφύρια της Πλάκας και της Άρτας και έχει «αιχμαλωτιστεί» στη τεχνητή λίμνη Πουρναρίου. Είναι πλωτός για 42 χιλιόμετρα ενώ από το 1881 έως το 1912 ήταν το σύνορο μεταξύ του ελληνικού και του τουρκικού κράτους. Στην περιοχή αξίζει να δείτε την αναστηλωμένη πλέον γέφυρα της Πλάκας, τον καταρράκτη της Κλίφκης, τους καταρράκτες στο χωριό Καταρράκτης, τη γέφυρα Πολιτσάς, τα χωριά Καλαρρύτες και Συρρράκο και την μονή Κηπίνας.
Αώος - Αυτός που ξενιτεύεται
Ο Αώος κυλά ανάμεσα σε δύο από τους σημαντικότερους ορεινούς όγκους της Βόρειας Πίνδου και είναι μέρος του Εθνικού Δρυμού Βίκου- Αώου. Στα βόρεια το ποτάμι ορίζεται από τον Σμόλικα και την απόκρημνη Τραπεζίτσα, ενώ στο νότο κυριαρχεί η αλπική κορυφογραμμή της Γκαμήλας, ένα από τα ελάχιστα παγετωνικά τοπία της χώρας μας. Ο Αώος πηγάζει πάνω από το Μέτσοβο σε υψόμετρο 1.340, στην τεχνητή λίμνη Πηγών Αώου, η οποία έχει ονομαστεί έτσι, διότι οι πηγές του ποταμού στη θέση Πολτσιές, βρίσκονται πλέον στον πυθμένα της.
Επίσης τροφοδοτείται και με τα νερά από το Αρκουδόρεμα και τη Βάλια Κάλντα, τον πυρήνα δηλαδή του Εθνικού Δρυμού Πίνδου. Διασχίζοντας όμως τις ορεινές κοιλάδες πολλοί ακόμα παραπόταμοι τον τροφοδοτούν, όπως είναι ο Βοϊδομάτης και ο Σαραντάπορος, ενώ είναι το μοναδικό ποτάμι που ξεκινάει από την χώρα μας και εκβάλλει εκτός συνόρων και συγκεκριμένα στην Αδριατική, αφού διανύσει 68 χιλιόμετρα στο Ελληνικό έδαφος και 190 χιλιόμετρα στο Αλβανικό. Στην περιοχή αξίζει να δείτε το γεφύρι της Κόνιτσας, το γεφύρι της Κλειδωνιάς, την μονή Στομίου, τη μονή της Παναγιάς Μολυβδοσκέπαστης.
Βίκος - Ο άγνωστος
Δεν είναι γνωστός όσο το ομώνυμο φαράγγι αλλά η παρουσία του μαζί με τα ρέματα που τον δημιουργούν, καθόριζαν σε μεγάλο βαθμό την ζωή των κατοίκων της περιοχής. Διασχίζοντας απότομες χαράδρες και βαθιές ρεματιές δυσκόλευε την επικοινωνία μεταξύ των χωριών, αναγκάζοντας τους κατοίκους τους να κατασκευάσουν πέτρινα γεφύρια που σήμερα θεωρούνται σημαντικά μνημεία της περιοχής.
Δύο είναι τα σημαντικά ρέματα που δημιουργούν τον Βίκο, το Μπαγιώτικο και ο Βικάκης ή Πάνω Βίκος, τα οποία συναντιόνται λίγο πριν το γεφύρι του Πλακίδα κοντά στο χωριό Κήποι. Αμέσως μετά διασχίζει ένα μικρό φαράγγι που στις πλαγιές του σχηματίζονται εντυπωσιακοί σχιστολιθικοί σχηματισμοί. Στη συνέχεια το ποτάμι συναντά το γεφύρι του Κόκκορου και λίγο αργότερα του Μίσιου για να μπει τελικά στο βαθύ φαράγγι του Βίκου όπου συναντά αργότερα τον Βοϊδομάτη. Στην περιοχή αξίζει να δείτε τα γεφύρια του Νούτσου ή Κόκκορου, του Καλόγερου ή Πλακίδα, του Κοντοδήμου ή Λαζαρίδη, το αρχοντικό Μακρόπουλου στο Δίλοφο και φυσικά τα χωριά της περιοχής Δίλοφο, Κουκούλι, Κήποι
Λούσιος - Εκεί όπου λούστηκε ο Δίας
Ο Λούσιος πριν ενώσει τα παγωμένα του νερά με τον Αλφειό διασχίζει ένα από τα ομορφότερα φαράγγια της χώρας μας. Δεν είναι τυχαίο πως εδώ, κατά τον μύθο, οι Νύμφες έλουσαν τον Δία μετά την γέννησή του.
Το ποτάμι πηγάζει από το οροπέδιο της Καρκαλούς στην αρχαία Θεισόα, αλλά ενισχύεται και από τα νερά μιας μικρότερης πηγής που βρίσκεται στο Καλονέρι. Από το ύψος της Δημητσάνας και το γεφύρι του Μπαρμπίνη, ο Λούσιος γίνεται ορμητικός καθώς χώνεται στο φαράγγι το οποίο σε κάποια σημεία είναι εύκολο και προσπελάσιμο κι αλλού επικίνδυνο. Γύρω από το ποτάμι της Αρκαδίας έχουν δημιουργηθεί περιπατητικές κατάφυτες διαδρομές, κυρίως μέχρι την αρχαία Γόρτυνα, όπου για λίγο ο Λούσιος μετονομάζεται σε Γορτύνιο πριν ενωθεί κοντά στην Καρύταινα με τον Αλφειό ολοκληρώνοντας τα 23 χιλιόμετρα της διαδρομής του. Στην περιοχή αξίζει να δείτε το Μουσείο Υδροκίνησης στην Δημητσάνα, την Παλιά και την Νέα μονή Φιλοσόφου, την μονή Προδρόμου, την μονή Αιμυαλών, το κάστρο της Καρύταινας, το γεφύρι του Ατσίχολου
Πηνειός - Ο αργυροδίνης, με αργυρόχρωμα νερά
Το τραγούδι αναφέρει ότι το ποτάμι της Λαρίσης το λένε Πηνειό, αλλά το λένε και Σαλαμπριά. Έτσι αναφέρεται, ειδικά το ανώτερο τμήμα του ποταμού στα βουνά της Πίνδου από όπου πηγάζει, μέχρι το γεφύρι της Σαρακήνας το οποίο στέκει από τον 14ο αι. δίπλα στον εντυπωσιακό βράχο Πέτρα που θυμίζει Μετέωρα. Ο Πηνειός σχηματίζεται από την συμβολή του Μαλακασιώτικου ρέματος που πηγάζει από το βουνό Λάκμος και του ρέματος Μουργκάνι που πηγάζει από τα Αντιχάσια όρη. Το ποτάμι χωρίζεται σε τρία τμήματα με το ορεινό τμήμα του να φιλοξενεί ίσως τα μεγαλύτερα πλατανοδάση της χώρας μας, ενώ το πεδινό τμήμα του λειτουργεί σαν τροφοδότης θρεπτικών ουσιών κάνοντας γόνιμο το έδαφος.
Το τρίτο τμήμα του ξεκινά από τα Τέμπη και φθάνει μέχρι το Δέλτα στο Στόμιο, ολοκληρώνοντας μια διαδρομή 217 χιλιομέτρων. Στο Δέλτα απαντώνται 225 είδη πουλιών που ενδημούν ή ξεκουράζονται πριν συνεχίσουν το αποδημητικό τους ταξίδι, ενώ έχουν καταγραφεί και 37 είδη ψαριών παρόλα τα προβλήματα ρύπανσης που αντιμετωπίζουν τα νερά του κάποτε αργυροδίνη, κατά τον Όμηρο, ποταμού. Στην περιοχή αξίζει να δείτε την κοιλάδα των Τεμπών, το αρχοντικό Σβαρτς στα Αμπελάκια, το χωριό Καρίτσα, 5 χλμ. από το Στόμιο, το Δέλτα του Πηνειού.
