Η λέξη επανάσταση στην ιστορία των οικονομικών αποτελεί μια μετάβαση που διαγράφει έναν πλήρη κύκλο μιας εποχής και συνεχίζει στην επόμενη ημέρα. Στις κοινωνίες βέβαια δεν υπάρχει οικονομική επανάσταση, είτε αιματηρή είτε ειρηνική, που να μην εμφανίζεται συνάμα και ως πολιτική. Κάθε επανάσταση, αρχίζει από μια ιδέα. Για την ακρίβεια, είναι η εισαγωγή της ιδέας και η εξέλιξη της.
Ιστορική αναδρομή στις 4 βιομηχανικές επαναστάσεις
Με μια σύντομη αναδρομή στο παρελθόν θα δούμε ότι η πρώτη βιομηχανική επανάσταση χρησιμοποίησε την ενέργεια του νερού και του ατμού για τη μηχανοποίηση της παραγωγής. Είναι η εποχή που αρχίζει η πρώτη μηχανοποίηση της παραγωγής αγαθών, χρησιμοποιώντας για την εκείνη εποχή, ενέργεια από τον ατμό. Οποιοδήποτε προϊόν μαζικής παραγωγής κατασκευαζόταν μέχρι τότε με τα χέρια, άρχισε να κατασκευάζεται από μηχανές που χρησιμοποιούν τη δύναμη του ατμού.
Οι πρώτες μηχανές ατμού στη βιομηχανική παραγωγή είχαν εφαρμογή σε εργοστάσια κλωστοϋφαντουργίας. Χαρακτηριστικό ήταν το μεγάλο βήμα της χώρας μας που όπως έγραψα θα έπρεπε να διδάσκεται στα σχολεία. Η χρήση του ατμού πέρα από τις μηχανές παραγωγής, αρχίζει να εξαπλώνεται ραγδαίως και να χρησιμοποιείται τόσο στις θαλάσσιες μεταφορές (ατμόπλοια), όσο και στις χερσαίες μεταφορές (σιδηρόδρομος).
Η δεύτερη μεγάλη επανάσταση χρησιμοποίησε την ηλεκτρική ενέργεια. Η άφιξη της τρίτης επανάστασης μας είναι περισσότερο γνωστή. Στο πλαίσιο αυτό, τόσο η ηλεκτρονική όσο και η τεχνολογία της πληροφορίας άλλαξαν τον τρόπο με τον οποίο κατανοούμε τον κόσμο και την παραγωγή. Η πληροφορική, οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές, τα ηλεκτρονικά κυκλώματα, οι μηχανές CNC (Computer Numerical Control), τα λογισμικά CAD- CAM και γενικά η νέα ηλεκτρονική εποχή, που σιγά σιγά αρχίζει να γίνεται ψηφιακή, εισβάλει δυναμικά σε κάθε παραγωγική διαδικασία, επιταχύνοντας ακόμη περισσότερο τον αυτοματισμό της μαζικής παραγωγής. Παράλληλα με την αυτοματοποίηση και την εφεύρεση των πρώτων ρομπότ, η νέα τεχνολογία αρχίζει να κατακτά όλο και περισσότερο το ευρύ κοινό μέσω των εφαρμογών της. Οι προσωπικοί υπολογιστές, οι προηγμένες τηλεπικοινωνίες, η εφεύρεση του internet, τα έξυπνα λογισμικά, οι υπηρεσίες του Web, το ασύρματο ίντερνετ (Wi-Fi), όπως και εκατοντάδες άλλες τεχνολογίες και εφαρμογές, φέρνουν μια νέα επανάσταση και αλλάζουν για άλλη μια φορά ολόκληρη την ανθρωπότητα.
Σήμερα η ανθρωπότητα οδεύει πολύ γρήγορα προς την τέταρτη βιομηχανική επανάσταση. Η περίοδος του COVID ενίσχυσε τις ανάγκες για περισσότερη αυτοματοποίηση και νέα τεχνολογία. Συστήματα υπολογιστών ικανά να αυτοματοποιούν μεγάλο αριθμό διαδικασιών. Ψηφιακή διασύνδεση καθημερινών αντικειμένων με το διαδίκτυο, Τεχνητή Νοημοσύνη, Ρομποτική, Γνωσιακή πληροφορική, Γενετική μηχανική για την πρόληψη ασθενειών, Νανοτεχνολογία, βιοτεχνολογία, επιστήμη των υλικών, αποθήκευση ενέργειας, κβαντικοί υπολογιστές κ.λπ.
Τα κύρια χαρακτηριστικά της κάθε επανάστασης
Το τέλος της πρώτης βιομηχανικής επανάστασης στα μέσα του 19ου αιώνα ακολούθησε περίοδος ταχείας επιστημονικής ανακάλυψης, τυποποίησης, μαζικής παραγωγής και εκβιομηχάνισης, η οποία είναι γνωστή ως δεύτερη βιομηχανική επανάσταση. Η πρόοδος στην τεχνολογία κατασκευής και παραγωγής επέτρεψε την ευρεία υιοθέτηση τεχνολογικών συστημάτων όπως τα τηλεγραφικά και σιδηροδρομικά δίκτυα, η παροχή αερίου και νερού και τα συστήματα αποχέτευσης, τα οποία προηγουμένως είχαν συγκεντρωθεί σε μερικές επιλεγμένες πόλεις.
Η Δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση ήταν περίοδος ταχείας βιομηχανικής ανάπτυξης, και χαρακτηρίστηκε από την κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών, μεγάλης κλίμακας παραγωγή σιδήρου και χάλυβα, ευρεία χρήση μηχανημάτων στην κατασκευή, πολύ αυξημένη χρήση ατμού, ευρεία χρήση του τηλέγραφου, χρήση πετρελαίου και έναρξη της ηλεκτροδότησης. Ήταν επίσης η περίοδος κατά την οποία άρχισαν να χρησιμοποιούνται σύγχρονες οργανωτικές μέθοδοι για τη λειτουργία επιχειρήσεων μεγάλης κλίμακας σε τεράστιες περιοχές. Η συνέργεια σιδήρου και χάλυβα, σιδηροδρόμων και άνθρακα αναπτύχθηκε στις αρχές της Δεύτερης Βιομηχανικής Επανάστασης. Οι σιδηρόδρομοι επέτρεψαν τη φθηνή μεταφορά υλικών και προϊόντων, κάτι που με τη σειρά του οδήγησε σε φθηνές σιδηροδρομικές γραμμές για την κατασκευή περισσότερων σιδηροδρόμων. Οι σιδηροδρομικές μεταφορές επωφελήθηκαν επίσης από τον φτηνό άνθρακα για τις ατμομηχανές.
Η ανάγκη συγκέντρωσης κεφαλαίων, για να ιδρυθούν μεγάλες βιομηχανίες, οδήγησε στη δημιουργία εταιρειών με τη συμμετοχή πολλών κεφαλαιούχων. Το κεφάλαιο ήταν μετοχικής μορφής. Ανάλογα με το ποσοστό συμμετοχής στην εταιρεία, ο κάθε κεφαλαιούχος είχε έναν αριθμό μετοχών. Την ίδια εποχή δημιουργήθηκαν μεγάλα τραπεζικά ιδρύματα, ανάλογης με τη σημερινή οργάνωσης, τα οποία συγκέντρωναν κεφάλαια τα οποία διέθεταν σε επιχειρηματίες, εντόκως. Τα χρηματιστήρια βοήθησαν με την εισαγωγή των εταιρειών και την διαπραγμάτευση των μετοχών τους σε οργανωμένη αγορά, που αποσκοπούσε στην προσέλκυση των κεφαλαίων για την ανάπτυξη τους.
Οι μεγάλες εξελίξεις στην τεχνολογία των τρένων, συνέβησαν, κυρίως στην Αγγλία, κατά τη δεκαετία του 1820. Η πρώτη αμαξοστοιχία που λειτούργησε αποκλειστικά με ατμό, δημιουργήθηκε το 1830 και έκανε δρομολόγια μεταξύ του Λίβερπουλ και του Μάντσεστερ. Εκείνη την περίοδο οι σιδηροδρομικές εταιρίες άρχισαν να κατακλύζουν το Χρηματιστήριο του Λονδίνου, για να καταλήξουν στην σιδηροδρομο-μανία (railway-mania) της δεκαετίας του 1840. Στη δεκαετία του 1830, τα τρένα κατακτούν τις ΗΠΑ και σταδιακά εισάγονται οι σιδηροδρομικές εταιρίες στα χρηματιστήρια της χώρας.
Η σιδηροδρόμο-μανία εξαπλώθηκε στις ΗΠΑ κυρίως τη δεκαετία του 1880, για να ξεφουσκώσει απότομα το 1894, όταν το ένα τέταρτο των εταιριών χρεοκόπησαν. Τον καιρό της “δόξας” τους, οι σιδηρόδρομοι ήταν, μετά από τις τράπεζες, τα “blue chips” και του ελληνικού Χρηματιστηρίου. Οι μετοχές τους ήταν δημοφιλείς και πραγματοποιούσαν πολλές συναλλαγές. Στις εταιρίες αυτές, βασικοί μέτοχοι συνήθως ήταν τράπεζες ή κεφαλαιούχοι και έδιναν μέρισμα σε τακτική βάση, είχαν πολυπληθείς μετόχους και μερικές απ’ αυτές έφθασαν να διαπραγματεύονται και σε χρηματιστήρια του εξωτερικού.
Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 η Τρίτη βιομηχανική επανάσταση συνέπεσε με τη μαζική ανάπτυξη του διαδικτύου, τον πολλαπλασιασμό των διαθέσιμων κεφαλαίων επιχειρηματικού κινδύνου και την ταχεία αύξηση των αποτιμήσεων σε νέες νεοφυείς επιχειρήσεις. Η δημιουργία και χρήση του ίντερνετ τη δεκαετία του 1990, δημιούργησε ένα νέο πλαίσιο για καινούργιες ιδέες και ευκαιρίες. Αρκετοί άνθρωποι ενθουσιάστηκαν «υπερβολικά» όπως αποδείχθηκε αργότερα και πατώντας πάνω σε αυτή την νέα τεχνολογία, ίδρυσαν καινοτόμες για την εποχή επιχειρήσεις όπως ηλεκτρονικά καταστήματα τα οποία πουλούσαν βιβλία, ζωοτροφές κ.α. Μαζί με τους φιλόδοξους επιχειρηματίες υπήρχαν και οι αρκετά φιλόδοξοι επενδυτές, οι οποίοι «μυρίστηκαν» και υπέθεσαν πως αυτές οι online επιχειρήσεις θα άξιζαν εκατομμύρια. Οι περισσότεροι υπέθεσαν λάθος!
Τέταρτη Επανάσταση οι αλγόριθμοι ελέγχουν τη ζωή μας
Σήμερα βρισκόμαστε αισίως στην Τέταρτη Επανάσταση που θα μεταμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο βλέπουμε τη ζωή μας με μεγάλα πλεονεκτήματα όσο και μειονεκτήματα. Ο τρόπος με τον οποίο εργαζόμαστε, απολαμβάνουμε τον ελεύθερο χρόνο μας και αλληλοεπιδρούμε θα διαμεσολαβείτε από τεχνολογίες, όπως η επαυξημένη πραγματικότητα ή το μετασύμπαν. Τα σπίτια μας θα είναι σενάρια που θα κατοικούνται από έξυπνες συσκευές οι οποίες θα προβλέπουν τις ανάγκες μας. Αυτό απαιτεί να μας παρατηρούν και να μας αναλύουν, και φυσικά όσοι βρίσκονται πίσω από τα σπίτια! Πολλές από τις γνωστικές μας ικανότητες θα βελτιωθούν. Η τεχνολογία θα έχει τη δυνατότητα να αποκαθιστά νευρολογικές βλάβες και η γενετική μηχανική να εξαλείψει ορισμένες ασθένειες και να παρατείνει τη ζωή. Η Τέταρτη Επανάσταση έφθασε και οι αλγόριθμοι μαζί της. Η εξελιγμένη ρομποτική εφαρμόζεται ήδη παντού.
Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ήδη γύρω μας, από τους υπερυπολογιστές, τα drones, τα συστήματα εντοπισμού και πλοήγησης GPS, την τρισδιάστατη εκτύπωση (3D printing), την αυτόματη μετάφραση και πάρα πολλές άλλες εφαρμογές. Όμως, όπως συμβαίνει με πολλούς κλάδους στην ιστορία της κάθε επανάστασης που εμφανίζονται και αναπτύσσονται, και κάποια στιγμή μεγαλουργούν και σταδιακά οδεύουν προς το τέλος τους, αφού κάτι άλλο εμφανίζεται και παίρνει τη θέση τους στην οικονομία και την κοινωνία, έτσι και σήμερα το ερώτημα των επενδυτών της νέας τεχνολογίας και της υπεραισιόδοξης πορείας της παραμένει ένα. Θα επαναληφθεί η ιστορία; Θα υπάρχουν αύριο οι σημερινές υπέροχες μετοχές η θα αποτελέσουν και αυτές μια μόδα της νέας επανάστασης που θα δώσει την θέση της στην επόμενη;
Την απάντηση μας την δίνει η ιστορία χωρίς περικοπές. Οι σιδηρόδρομοι το 1900 αποτελούσαν το 63% του Αμερικανικού Χρηματιστηρίου, ενώ το 1950 το 4% και σήμερα το 0! Μεταξύ του 1995 και της κορύφωσής του τον Μάρτιο του 2000, ο χρηματιστηριακός δείκτης Nasdaq Composite σημείωσε άνοδο 400%, για να υποχωρήσει κατά 78% από την κορύφωσή του τον Οκτώβριο του 2002, εγκαταλείποντας όλα τα κέρδη του κατά τη διάρκεια της φούσκας. Κατά τη διάρκεια της κατάρρευσης του dot-com, πολλές εταιρείες ηλεκτρονικών αγορών, ιδίως οι Pets.com, Webvan και Boo.com, καθώς και αρκετές εταιρείες τηλεπικοινωνιών, όπως η Worldcom, η NorthPoint Communications και η Global Crossing, κατέρρευσαν. Με την έλευση του COVID πολλές φαρμακευτικές που έζησαν την δική τους Τέταρτη Επανάσταση, λόγω των νέων τεχνολογιών των εμβολίων, είδαν τις τιμές των μετοχών τους να δεκαπλασιάζονται και σήμερα να ξεφουσκώνουν απότομα. 
Στον αντίποδα οι μετοχές που συνδέονται ακόμα περισσότερο με τις νέες τεχνολογίες διατηρούν και προεξοφλούν τα κέρδη των επόμενων δεκαετιών μετά την πρωτοφανή εισβολή του παγκόσμιου επενδυτικού κοινού κατά 75% στην Μέκκα του Καπιταλισμού! Ο πλανήτης υπνωτισμένος ζει και τρέφεται από τις προσδοκίες της νέας εποχής, όπως κάθε ανθρώπινο ον έζησε τις τουλίπες, τους σιδηροδρόμους, τα dot-com, γιατί από την φύση μας είμαστε αισιόδοξα όντα και θέλουμε να βλέπουμε πάντοτε υψηλά. Εώς την επόμενη Πέμπτη Επανάσταση που θα αντικαταστήσει την τέταρτη και θα αφήσει πίσω της τις απώλειες που πάντοτε αφήνει κάθε νέα επανάσταση που γίνεται παρελθόν! 
