Όταν ανακοινώθηκαν τα αποτελέσματα του Brexit, δεν με προβλημάτισε, ότι ο κόσμος ψήφισε την έξοδο. Θα μπορούσε κάποιος να το θεωρήσει και αναμενόμενο. Όποιος παίζει με το θυμικό του εκλογικού σώματος, μόνο χάος θα δημιουργήσει. Ειδικά αν διεξάγεται με όρους αρένας και ιαχές όχλου. Με προβλημάτισε, ότι μεγάλη μερίδα του πολιτικού αλλά και του επιχειρηματικού κόσμου υποστήριξε με τέτοια θέρμη την έξοδο, αγνοώντας τις συνέπειες.
Επειδή δεν μπορεί να έπαθαν παράκρουση και αποφάσισαν να αυτοκτονήσουν ομαδικά, θα χρειαστεί να ιχνηλατήσουμε τους λόγους που τους οδήγησαν στην συγκεκριμένη επιλογή. Πηγαίνοντας αρκετά χρόνια πίσω, το μακρινό 1972, το Ηνωμένο Βασίλειο γινόταν αποδεκτό στην Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ).
Οι Βρετανοί σνόμπαραν αρχικά την ιδέα της ΕΟΚ, καθώς αμφέβαλαν για τις δυνατότητες της. Ουσιαστικά σύρθηκαν από τις εξελίξεις. Οι συνεχείς συναλλαγματικές κρίσεις και οι υψηλοί ρυθμοί ανάπτυξης που απολάμβαναν οι χώρες της ηπειρωτικής Ευρώπης, που πάντοτε έβλεπαν ως υποδεέστερους, ήταν ο βασικός καταλύτης.
Η επόμενη μεγάλη πρόκληση ήταν η συνθήκη του Μάαστριχτ. Εκεί φάνηκε ότι ένα εγχείρημα που ξεκίνησε σαν τελωνειακή Ένωση μετατρέπεται σταδιακά σε πολιτική, ενώ μπαίνουν θεμέλια για οικονομική νομισματική ένωση (ΟΝΕ). Η διαρκής ενοποίηση και εμβάθυνση των ευρωπαϊκών θεσμών δεν βρήκε ποτέ απήχηση στη βρετανική πολιτική σκηνή, αλλά ούτε και στο εκλογικό σώμα.
Κάπου εκεί οι ένοικοι των ανακτόρων του Westminster άρχισαν να νοιώθουν μια ακατανίκητη έλξη να υπονομεύουν σε κάθε ευκαιρία την ΕΕ. Οι εργατικοί από κεκτημένη ταχύτητα, να διαμαρτύρονται για οτιδήποτε δυτικότροπο. Οι συντηρητικοί, καλλιεργώντας στείρο ευρωσκεπτικισμό, αδυνατώντας να ισορροπήσουν με το παρελθόν. Ωστόσο, δεν είχε ακόμη συστηματική αμφισβήτηση.
Για μία χώρα που έχει μακρά παράδοση σε κοινοβουλευτισμό και δίκαιο με οικουμενική αποδοχή, δυσκολεύεται να κάνει συμβιβασμούς και παραδοχές. Η εντύπωση που έχουν για την ανωτερότητα του βρετανικού δικαίου, αποτέλεσε άλλωστε μεγάλο αγκάθι, ακόμα και στις διαπραγματεύσεις για την ολοκλήρωση της εξόδου. Οι διατάξεις που αναφέρονται στην ισχύ του ευρωπαϊκού δικαστηρίου έτυχαν σφοδρής αντιπαράθεσης στο νησί.
Να υπενθυμίσουμε ότι η Μ. Βρετανία δεν αποδέχθηκε ποτέ τη Χάρτα των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Αντιθέτως, μαζί με τις συνθήκες, τους κανόνες και τις οδηγίες, η Χάρτα παράγει δίκαιο στην Ευρωπαϊκή νομοθεσία.
Ένα άλλο μεγάλο αγκάθι για τους Βρετανούς ήταν οι κανόνες ανταγωνισμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Θα επιθυμούσαν ένα ελαστικότερο και περισσότερο απορυθμισμένο πλαίσιο, ώστε να προσομοιάζει με το αμερικανικό. Ωστόσο, επρόκειτο για μονοδιάστατη ερμηνεία. Το πλαίσιο δεν δημιουργεί από μόνο του τεχνολογικούς γίγαντες και απαιτούνται πολύ περισσότερα για παγκόσμια κυριαρχία. Όπως η επένδυση σε Έρευνα και Ανάπτυξη. Η χρηματοδότηση της οποίας προερχόταν κυρίως από την ΕΕ. Κανείς δεν πρόσεξε αυτή την αντίφαση.
Η σημαντικότερη ίσως αιτία, οφείλεται ότι διακατέχονται από εμμονή μεγαλείου και αίσθηση χρηματοοικονομικής υπεροχής. Υπήρχε – και υπάρχει ακόμα - βαθιά ριζωμένη αντίληψη ότι απαλλαγμένοι από τα βαρίδια των ευρωπαϊκών αγκυλώσεων και με όπλα το χρηματοοικονομικό κέντρο και το βρετανικό δίκαιο, θα έφτιαχναν μία Σιγκαπούρη του Τάμεση. Στο πίσω μέρος του μυαλού τους είχαν ένα εξελιγμένο φορολογικό παράδεισο όπου θα λειτουργεί κάτω από το κύρος και την εποπτεία του FCA.
Στην πράξη όλα αποδείχθηκαν σκόρπιες σκέψεις, δίχως κανένα πρόγραμμα και προετοιμασία.
Είχαν την βεβαιότητα- όπως και άλλοι πριν από αυτούς - πως οι Ευρωπαίοι στο τέλος θα κάνουν πίσω, μην αντέχοντας τις συνέπειες από την απώλεια ενός τόσο σημαντικού μέλους.
Έφτασαν μάλιστα σε τέτοιο σημείο γραφικότητας, που θύμισαν στις Βρυξέλλες, το δικό μας ανεκδιήγητο εμπνευστή της “δημιουργικής ασάφειας”. Ο υπεύθυνος υπουργός για το Brexit, περιφερόταν στις συναντήσεις χωρίς ντοσιέ και σημειώσεις. Δεν έφτασε βέβαια να δίνει διαλέξεις για οικονομικές καινοτομίες, όμως η ομοιότητα ήταν εκπληκτική.
Η πρόσφατη κατρακύλα της στερλίνας και το ξεπούλημα των ομολόγων, υποχρέωσε σε παρέμβαση την Τράπεζα της Αγγλίας. Η κρίση πυροδοτήθηκε από την ανορθόδοξη οικονομική πολιτική που ανακοίνωσε η αναβαπτισμένη κυβέρνηση της Liz Truss. Η εξέλιξη είναι φυσικό επακόλουθο του παραλογισμού που διακατέχει την ηγεσία των συντηρητικών από την εποχή του διχαστικού δημοψηφίσματος.
Ήταν – και παραμένουν - τόσο απορροφημένοι στις δικές τους επιθυμίες που εθελοτυφλούσαν. Είχαν τόσο μεγάλη ανυπομονησία να απαγκιστρωθούν, που έπεισαν τον εαυτό τους ότι το διαζύγιο θα είναι ανώδυνο. Όπως αποδείχτηκε από την επομένη του δημοψηφίσματος, με την ερασιτεχνική προσέγγιση, κανείς εκ των πρωτεργατών δεν σκέφτηκε σοβαρά πως θα αντιστρέψουν μονομιάς σαράντα χρόνια σύγκλισης και ενσωμάτωσης.
Άξαφνα, ανακάλυψαν ένα παράλληλο σύμπαν και άρχισαν να συμπεριφέρονται σαν τον Πήτερ Παν στη χώρα του Ποτέ. Η παροιμιώδης βρετανική διπλωματική ευελιξία και ο πολιτικός ρεαλισμός εγκαταλείφθηκαν. Ο δρόμος του ορθολογισμού έδωσε θέση στον απόλυτο βολονταρισμό. Απολάμβαναν προνόμια που δεν είχε κανένα άλλο μέλος και όμως δεν ήταν ευχαριστημένοι. Για κάποιο περίεργο λόγο που ξέρουν μόνο αυτοί, πίστευαν ότι αξίζουν κάτι καλύτερο.
Επιχείρησαν να μετατρέψουν σε πολιτική, τα συνθήματα της καμπάνιας του Brexit. «Να πάρουμε πίσω τον έλεγχο» και «να κάνουμε το Brexit να δουλέψει». Δυστυχώς, η διακυβέρνηση της χώρας δεν γίνεται με ξόρκια και «πιασάρικα» σλόγκαν. Τα αυτοαναιρούμενα επιχειρήματα είχαν νόημα μονάχα στο δικό τους μυαλό. Όπως, ότι δεν μπορεί να συμμετέχουν στην ενιαία αγορά αν δεν είναι μέλη της ΕΕ.
Ο Nick Clegg, πρώην ηγέτης των Φιλελευθέρων, που διατέλεσε αναπληρωτής πρωθυπουργός στην κυβέρνηση Cameron, είχε περιγράψει παραστατικά πως το Brexit είναι απότοκο της σύγχυσης του εγκεφάλου των Tories. «Από τη μία πλευρά βρίσκεται το φιλελεύθερο εμπόριο και από την άλλη η διπλωματία των κανονιοφόρων».
Το Ηνωμένο Βασίλειο κλήθηκε να διαχειριστεί μια πρώην αυτοκρατορία ενώ ταυτόχρονα βίωνε συρρικνούμενη επιρροή. Αγκάλιασε την παγκοσμιοποίηση και αποζημιώθηκε γενναιόδωρα. Διατήρησε και επέκτεινε το χρηματοπιστωτικό κέντρο του City και μεγαλούργησε λόγω της ταχύτατης προσαρμογής στις αλλαγές.
Σε ένα πολυδιάστατο κόσμο δεν υπάρχουν μόνο κερδισμένοι. Όπως υπάρχουν και εκείνοι που νοιώθουν ότι έχουν μείνει πίσω. Έστω και αν κάνουν λάθος να το πιστεύουν. Σε όλους αυτούς, το πολιτικό σύστημα, υπέδειξε ως κύριο υπεύθυνο την ΕΕ, έχοντας βρει μια βολική δικαιολογία, για να φορτώσει τη δική του ανικανότητα.
Παρότι το φάντασμα της ΕΕ εξαφανίστηκε, τους έμεινε η συνήθεια να αναζητούν ευθύνες αλλού. Όταν φταίνε πάντα οι άλλοι, το έργο δεν έχει καλό τέλος. Όποιος είπε, πως τα επεισόδια του Brexit θα είναι σαν να παρακολουθούμε τροχαίο ατύχημα σε αργή κίνηση, φαίνεται να δικαιώνεται.
