Του Κωνσταντίνου Μαριόλη
Στις 15 Σεπτεμβρίου συμπληρώνονται δέκα ολόκληρα χρόνια από την κατάρρευση της Lehman Brothers και όλοι ψάχνουν να βρουν την επόμενη κρίση. Βλέπετε, δεν είναι λίγοι εκείνοι που έχτισαν καριέρες και κέρδισαν πολλά χρήματα επειδή είχαν προβλέψει – αν και αυτό είναι σχετικό – την παγκόσμια κρίση του 2008.
Καθημερινά βρίσκει κανείς άρθρα και αναλύσεις για την επόμενη κρίση. Πως θα είναι, από πού θα ξεκινήσει, τι αντίκτυπο θα έχει, ποιοι θα είναι οι χαμένοι και ποιοι, αν υπάρχουν, οι κερδισμένοι. Όμως, ορισμένοι από τους επιφανέστερους αναλυτές των αγορών, όπως η JPMorgan, ο Νουριέλ Ρουμπίνι και ο Ρέι Ντάλιο, εκτιμούν ότι η επόμενη μεγάλη κρίση απέχει μόλις 15 μήνες…
Είναι αλήθεια ότι ο κόσμος μας σήμερα παραμένει ευάλωτος μέσα στη φούσκα της ανεξέλεγκτης μόχλευσης που εμείς οι ίδιοι έχουμε εγκλωβιστεί, αποδεικνύοντας ότι δεν διδαχθήκαμε και πολλά από την παγκόσμια κρίση του 2008. Ο κλοιός έσφιξε για τις τράπεζες όμως αυτή είναι μόνο μία πτυχή ενός πολυσύνθετου προβλήματος, αφού μόνο στην Κίνα το σκιώδες τραπεζικό σύστημα υπολογίζεται στα 10 τρισ. δολάρια!!!
Στον απόηχο της πτώσης της Lehman, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση των ΗΠΑ δαπάνησε πάνω από 1 τρισ. δολάρια για να διασώσει την οικονομία και οι κεντρικές τράπεζες σχεδόν διπλασίασαν τους ισολογισμούς τους σε έναν οργασμό παραγωγής ρευστότητας. Αν, ωστόσο, ξεσπάσει σύντομα μια νέα κρίση οι κεντρικές τράπεζες δεν έχουν άλλο εργαλείο από το να… ρίξουν λεφτά από ελικόπτερα, ενώ οι φορολογούμενοι θα αρνηθούν να σώσουν ξανά τράπεζες και πολυεθνικές.
Σε αυτή την περίεργη σχέση μεταξύ φορολογούμενων και διάσωσης κρατών, τραπεζών και επιχειρήσεων αποδίδεται άλλωστε η έξαρση του λαϊκισμού που σήμερα απειλεί να τινάξει τα πάντα στον αέρα. Μήπως, τελικά, δεν ξεπεράσαμε ποτέ την κρίση του 2008;
Σήμερα, το παγκόσμιο χρέος αγγίζει τα 250 τρισ. δολάρια και φτάνει στο 318% του παγκόσμιου ΑΕΠ, ενώ τα παράγωγα συμβόλαια σε λίγο δεν θα μπορούν καν να υπολογιστούν από τα πολλά μηδενικά της ονομαστικής τους αξίας. Την ίδια ώρα, ο πλανήτης είναι γεμάτος εστίες αβεβαιότητας που πολύ εύκολα θα μπορούσαν να προκαλέσουν παγκόσμιο ντόμινο. Όπως είπε πρόσφατα και ο Γουόρεν Μπάφετ, «είμαστε όλοι κομμάτια ενός μεγάλου ντόμινο».
Ο «Mr. Καταστροφή», Νουριέλ Ρουμπίνι, εκτιμά ότι η επόμενη μεγάλη κρίση ήδη κυοφορείται και πιθανώς θα ξεσπάσει στις αρχές του 2020. Μαζί του συμφωνεί ο Ρέι Ντάλιο, ιδρυτής του Bridgewater, του μεγαλύτερου hedge fund στον κόσμο, ενώ ο καθηγητής του Χάρβαρντ, Κένεθ Ρογκόφ, βλέπει την Κίνα και το σκιώδες τραπεζικό της σύστημα, ως βασική αιτία της επόμενης κρίσης.
Πέρα από τα δεδομένα οικονομικά και πολιτικά προβλήματα σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, όπως στην Τουρκία, στην Ιταλία, στην Αργεντινή, στη Βραζιλία κλπ, υπάρχουν επίσης οι ανησυχίες για τον εμπορικό πόλεμο, το Brexit αλλά και το σφυροκόπημα που δέχονται οι αναδυόμενες αγορές. Ιδιαίτερα το ζήτημα των αναδυόμενων αγορών είναι πολύ σημαντικό καθώς σε αυτές κατέληξε μεγάλο μέρος των κεφαλαιακών ροών, όταν τα εκτυπωτικά μηχανήματα των μεγαλύτερων κεντρικών τραπεζών του κόσμου δούλευαν… ασταμάτητα και πλημμύριζαν με φθηνό χρήμα τις αγορές.
Όσο τα επιτόκια παρέμεναν «φυλακισμένα» στο μηδέν, οι διψασμένοι για αποδόσεις – και καλομαθημένοι από τα χρόνια της ευφορίας – επενδυτές «έπνιξαν» στη ρευστότητα αναδυόμενες αγορές. Άλλες δεν είχαν τις υποδομές για να διαχειριστούν την πλημμύρα και άλλες ήταν απλά φούσκες που διογκώθηκαν από φθηνούς κερδοσκόπους.
Υπερβολικό χρέος και πιστωτική φούσκα. Αδύναμες τράπεζες, δημοσιονομικά και εμπορικά ελλείμματα, τεράστιο βραχυπρόθεσμο χρέος σε ξένο νόμισμα και ανεπαρκή συναλλαγματικά αποθέματα. Αυτά είναι μερικά από τα συστατικά μιας κρίσης που… σιγοβράζει και όλα μαζί τα βρίσκει κανείς στη «χύτρα» των αναδυόμενων αγορών. Και βέβαια, το αλατοπίπερο της κρίσης είναι η αδυναμία των θεσμών, η διαφθορά και πάνω απ' όλα η ανικανότητα της πολιτικής και οικονομικής ηγεσίας. Σας θυμίζουν κάτι όλα αυτά;
Η Τουρκία και η Αργεντινή είναι δύο πάρα πολύ χαρακτηριστικά παραδείγματα της συνταγής που περιγράψαμε. Η Ιταλία είναι κάτι διαφορετικό, όμως διαθέτει όλα τα απαραίτητα συστατικά για να προκαλέσει από μόνη της παγκόσμια κρίση. Η Βραζιλία αναμένεται να μας απασχολήσει τις επόμενες εβδομάδες καθώς η χώρα οδεύει στις πιο αμφίρροπες εκλογές των τελευταίων δεκαετιών με το ρεάλ να έχει υποχωρήσει 18% έναντι του δολαρίου μέσα στο 2018. Οι οιωνοί δεν είναι καλοί για τη μεγαλύτερη οικονομία της Λατινικής Αμερικής και σε συνδυασμό με τα γενικότερα προβλήματα των αναδυόμενων, το κλίμα βαραίνει απειλητικά.
Πόσο πιθανό είναι, λοιπόν, να βιώσουμε μία νέα κρίση τόσο σφοδρή και τόσο καταστροφική όπως αυτή που ξέσπασε στον απόηχο της κατάρρευσης της Lehman Brothers; Ο αρθρογράφος του Bloomberg, Μαρκ Γκόνγκλοφ, έκανε πρόσφατα μία πολύ χαρακτηριστική παρομοίωση. «Οι οικονομικές κρίσεις είναι σαν τις νιφάδες του χιονιού: Μπορεί καμία να μην είναι εντελώς ίδια με την άλλη, όμως μοιάζουν όλες αρκετά για να μπορείς να τις αναγνωρίσεις».
Όπως και να' χει, ζούμε σε ένα περιβάλλον που… μυρίζει κρίση, παρά το γεγονός ότι τα χρηματιστήρια συνεχίζουν να καλπάζουν και ο φόβος κάνει την εμφάνισή του μοναχά παροδικά κάθε φορά που μία αρνητική είδηση για κάποια από τις χώρες που προαναφέρθηκαν ή για την επιβολή δασμών, βλέπει το φως της δημοσιότητας.
Ο μεγαλύτερος κίνδυνος είναι ξεκάθαρα ο εμπορικός πόλεμος και δεν είναι τυχαίο που ο Μάριο Ντράγκι αναφέρεται σ' αυτόν σε κάθε ευκαιρία. Ωστόσο, μερικές φορές αξίζει να δώσουμε προσοχή σε λιγότερο «καθαρά» σινιάλα που δείχνουν ότι η κρίση πλησιάζει. Όπως, για παράδειγμα, στην εντυπωσιακή ανάπτυξη ασιατικών χωρών και στα ματαιόδοξα project που έχουν κατακλύσει χώρες σαν τη Μαλαισία. Τεχνητά νησιά δημιουργούνται και βίλες κατασκευάζονται παντού για να φιλοξενήσουν τα απλησίαστα όνειρα των ζάπλουτων Ασιατών.
Έτσι, υφαίνεται μία κρίση μέσω ενός αόρατου συστήματος που θα είναι εντελώς διαφορετική από τις προηγούμενες. Σε έναν πλανήτη υπερβολών, ανοησίας και απειλών. Σε μία διαδρομή που καταλήγει για όλους στο κενό, που κανείς δεν ενδιαφέρεται για τον διπλανό του και που όλοι πιστεύουν ότι οι ίδιοι θα είναι οι μοναδικοί που θα μείνουν όρθιοι…
Φωτογραφία: APImages
