Με τη λίρα να κλείνει σχεδόν μια δεκαετία απωλειών στην αγορά συναλλάγματος οι τουρκικές αρχές στράφηκαν σε μια ιδέα που θα πρόσφερε μια γρήγορη λύση στο πρόβλημα και θα βοηθούσε να αποφευχθεί άλλη μια νομισματική κρίση.
Δύο χρόνια μετά, το κυβερνητικό πρόγραμμα αποταμίευσης που αγόρασε μήνες σταθερότητας για τη λίρα έχει γίνει πολύ μεγάλο για να αναστραφεί και πολύ επικίνδυνο για να αποσυρθεί πλήρως.
Το 2021 η Τουρκία λάνσαρε το έκτακτο πρόγραμμα για να φρενάρει την άνευ προηγουμένου διολίσθηση της λίρας. Το υπουργείο Οικονομικών θα αποζημίωνε τους αποταμιευτές καταθετικών λογαριασμών σε λίρες σε περίπτωση που η πτώση της αξίας του νομίσματος υπερέβαινε τα τραπεζικά επιτόκια που πλήρωναν οι λογαριασμοί αυτοί.
Για παράδειγμα, αν η τράπεζα πλήρωνε 15% για καταθέσεις διάρκειας ενός έτους σε λίρες, αλλά η λίρα έχανε 20% στο ίδιο διάστημα έναντι του δολαρίου, το υπουργείο Οικονομικών, δηλαδή οι φορολογούμενοι, θα πλήρωνε στους καταθέτες τη διαφορά. Ηταν κίνητρο για τους αποταμιευτές να συνεχίσουν να διακρατούν λίρες και να μην στρέφονται σε σκληρά νομίσματα όπως το δολάριο και το ευρώ, επιδεινώνοντας την κατάσταση.
Αρχικά επινοήθηκε σαν ένα έκτακτο μέτρο που όμως εξελίχθηκε σε απαραίτητο και κοστοβόρο εργαλείο πολιτικής. Η κεντρική τράπεζα της Τουρκίας υπό τη νέα διοικητή ανακοίνωσε ένα πρώτο βήμα για τη συρρίκνωση του προγράμματος.
Ο νέος κανόνας της είναι ότι οι τράπεζες που δεν καταφέρνουν να πείσουν την καταθετική τους πελατεία να γυρίσει σε κανονικές καταθέσεις λίρας, εκτός προγράμματος, θα πρέπει να αυξήσουν τα ποσά που επενδύουν σε τουρκικά κρατικά ομόλογα.
Το μέτρο της κεντρικής τράπεζας στοχεύει στο να «απογαλακτίσει» τους αποταμιευτές από τους λεγόμενους καταθετικούς λογαριασμούς ΚΚΜ, ενός μηχανισμού που τους ανταμείβει με αυξημένες αποδόσεις, όσο η λίρα διολισθαίνει.
Ο μηχανισμός ΚΚΜ σκοπό είχε να σταματήσει την τσουλήθρα της λίρας κατά 20% έναντι του δολαρίου τον Δεκέμβριο του 2021, κάτι που πέτυχε. Ωστόσο, το νόμισμα της Τουρκίας έχασε άλλο ένα 31% φέτος.
Οι καταθετικοί λογαριασμοί ΚΚΜ έχουν φτάσει σήμερα τα $124 δισ. , στο ένα τέταρτο του συνόλου των καταθέσεων στην Τουρκία, ποσό που υπερβαίνει κατά πολύ τα συναλλαγματικά αποθέματα της κεντρικής τράπεζας.
Το πρόγραμμα είναι μια αφαίμαξη για τα κρατικά ταμεία και εμπόδιο στον σχεδιασμό του οικονομικού επιτελείου να επιστρέψει την οικονομία των $900 δισ. σε πιο ορθόδοξες πολιτικές μετά τις εκλογές του Μαΐου.
«Δεν προβλέπουμε ότι η κεντρική τράπεζα θα είναι σε θέση να αντιστρέψει τον καταθετικό μηχανισμό σε μεσοπρόθεσμο ορίζοντα, δεδομένων των χαμηλών συναλλαγματικών αποθεμάτων και του προφίλ των λήξεων ομολόγων σε ξένο νόμισμα», αναφέρει σε έκθεση της η Citigroup.
Κατά την άποψη του οίκου πιστοληπτικής αξιολόγησης S&P Global Ratings, η οικονομία της Τουρκίας είναι πιο «δολαριοποιημένη» σήμερα απ' ό,τι ήταν το 2019 μετά από μια κρίση της λίρας.
Το καταθετικό εργαλείο ΚΚΜ προσφέρει σημαντικό καταφύγιο στους αποταμιευτές της Τουρκίας σε μια περίοδο που τα επιτόκια παραμένουν αρνητικά, αν ληφθεί υπόψη και ο πληθωρισμός.
Οι αρχές θέλουν να δουν το μερίδιο των λογαριασμών ΚΚΜ να συρρικνώνεται, αλλά οι επιλογές είναι περιορισμένες. Ένας απότομος τερματισμός του προγράμματος πιθανότατα θα ωθούσε τους αποταμιευτές να στραφούν σε δολάρια, απειλή για τα ελάχιστα συναλλαγματικά αποθέματα της χώρας.
Ήδη, οι κρατικές τράπεζες χρειάστηκε να πωλήσουν δισεκατομμύρια δολάρια στην αγορά για να ικανοποιηθεί η ζήτηση για σκληρό νόμισμα από τις λήξεις των λογαριασμών ΚΚΜ.
