Του Απόστολου Σκουμπούρη
Ασχέτως αν δεν προσιδιάζουν στο ελάχιστο ούτε μπαίνουν συγκρίσεις αναφορικά με τους ένθεν και ένθεν χειρισμούς των διοικούντων, οι περιπτώσεις Folli Follie και Creta Farm βγάζουν με τρανταχτό τρόπο στην επιφάνεια την μεγάλη παθογένεια της ελληνικής επιχειρηματικότητας: Το τεράστιο έλλειμμα εταιρικής διακυβέρνησης!
Πρόκειται για ένα εξαιρετικά σοβαρό θέμα, που – δυστυχώς – έρχεται στην επιφάνεια με αυτές τις πιο τρανταχτές περιπτώσεις, όμως είναι μια γενικευμένη… κουλτούρα στο ελληνικό επιχειρείν.
Η ελληνική επιχειρηματικότητα, το χρηματιστήριο αλλά και εν γένει η ελληνική οικονομία έχει πληρώσει πολύ ακριβά και συνεχίζει να πληρώνει την... οικογενειοκρατία στον τρόπο διοίκησης, τόσο σε δεκάδες εισηγμένες αλλά – φυσικά – και σε χιλιάδες μη εισηγμένες εταιρείες.
Από την περίοδο της χρηματιστηριακής φούσκας του ''99, είχε διαφανεί πως ένας κυρίαρχος λόγος που φτάσαμε εκεί, ήταν η απουσία σύγχρονων μορφών διοίκησης και απουσία δομών διαφανούς οργανωτικής λειτουργίας.
Οι εισηγμένοι ιδιοκτήτες – στην ουσία – έπρατταν όπως... επιθυμούσαν, πουλούσαν πακέτα, έκαναν παιχνίδια με τις μετοχές, ρευστοποιούσαν κατά το δοκούν, εξαγόραζαν άλλα... διπλανά «μαγαζιά» με αδιαφανείς διαδικασίες, «χρέωναν» υπέρμετρα τις εξαγορές αυτές και γενικώς υπήρχε ένας ευτελισμός της επιχειρηματικής – χρηματιστηριακής κοινότητας.
Είναι κοινή κουλτούρα στην Ελλάδα το... one man show, όπου ο ιδρυτής και βασικός μέτοχος δεν δίνει λογαριασμό πουθενά, διατηρεί απολύτως ελεγχόμενο διοικητικό συμβούλιο, ελέγχοντας και όλες τις άλλες δομές, όπως την επιτροπή ελέγχου, όπου συχνά «παρκάρονται» συγγενικά πρόσωπα!
Μια τριτοκοσμική κατάσταση που – όπως αποδείχτηκε – έκρυβε τελικά πολλά κουφάρια, πολύ δήθεν, πολύ ψέμα, πολλή απάτη...
Από τότε, άλλαξαν πολλά στην αγορά. Έγιναν βήματα εκσυγχρονισμού, άλλαξαν οι κανόνες στο χρηματιστήριο που πλέον υποχρεώνεται να εφαρμόζει τους διεθνούς κανόνες που ισχύουν παντού, γενικώς έγιναν σημαντικά βήματα εμπρός. Άλλωστε, η διεθνοποίηση της αγοράς και η αυξημένη συμμετοχή ξένων, έφερε, νομοτελειακά και τέτοιες αλλαγές. Η ενίσχυση των δομών εταιρικής διακυβέρνησης και της διαφάνειας αποτελούν πολύ σημαντικά στοιχεία, ειδικά για τους ξένους επενδυτές.
Η οικογενειοκρατία σε πολλές περιπτώσεις είναι... κατάρα
Παρά την όποια πρόοδο, η υπόθεση της Folli Follie, εσχάτως της Greta Farms, αλλά και πολλές άλλες, λιγότερο γνωστές, μαρτυρούν πως το πρόβλημα της διαφάνειας στη διοίκηση των εταιρειών παραμένει. Η οικογενειοκρατία, σε πολλές περιπτώσεις, αποδεικνύεται… κατάρα!
Η ανάγκη εφαρμογής αυστηρών κανόνων εταιρικής διακυβέρνησης είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Η περίπτωση της Folli Follie, ενός ομίλου από τους πλέον προβεβλημένους, με διεθνές μετοχικό χαρτοφυλάκιο, εξωστρέφεια, μέλος δεικτών όπως του MSCI, ήταν η κορυφή του παγόβουνου!
Υπάρχουν όμως και πολλές άλλες περιπτώσεις που δε βλέπουν το φως της δημοσιότητας, αλλά επισημαίνονται από κάποιους. Ειδικά σε μικρότερες εταιρείες, που ανήκουν στη λεγόμενη μικρή κεφαλαιοποίηση έως και περιφέρεια, εκεί έχουν γίνει... εγκλήματα.
Μέτοχοι – ιδιοκτήτες δε δίνουν λογαριασμό σε κανέναν, ρετουσάρουν όπως θέλουν ισολογισμούς μέσω... φουσκώματος ή ξεφουσκώματος αποθεμάτων και μέσω άλλων τρικ. Επίσης, έχουμε δει παραδείγματα εταιρειών που είναι ζημιογόνες για χρόνια, όμως οι αμοιβές για τα μέλη της διοίκησης είναι πλούσιες, σε βαθμό απολύτως σκανδαλώδη. Οι οικογενειακές επιχειρήσεις, όπως είναι το 95% των επιχειρήσεων στην Ελλάδα, έχουν το μεγαλύτερο πρόβλημα, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν υπάρχουν οικογενειακές επιχειρήσεις με άριστη εταιρική διακυβέρνηση, υψηλότατη διαφάνεια και άριστες δομές λειτουργίας.
Η... πρωτοφανής φυγή των οικονομικών διευθυντών από την Creta Farms
Η περίπτωση της Creta Farms, είναι απολύτως χαρακτηριστική στο θέμα της εταιρικής διακυβέρνησης. Μια εταιρεία με αξιοσημείωτη επιχειρηματική πορεία, ηγέτιδα στην αγορά αλλαντικών στην Ελλάδα, με πολλές διεθνείς πατέντες, καλά προϊόντα και από τις λίγες, τις ελάχιστες παραγωγικές επιχειρήσεις στον πρωτογενή τομέα στη χώρα μας.
Όμως, εδώ και χρόνια, είναι ηλίου φαεινότερο, ότι διοικούνταν με τρόπο πολύ μακριά από τις αρχές της εταιρικής διακυβέρνησης. Και αυτό, ασχέτως με τη μεγάλη ενδοοικογενειακή διένεξη, μεταξύ των ιδιοκτητών και κύριων μετόχων που πλέον έφτασε στο απροχώρητο. Η μάχη (μετοχικών και διοικητικών) χαρακωμάτων μεταξύ των κ.κ. Κωνσταντίνου και Μανόλη Δομαζάκη σοβεί εδώ και χρόνια, όμως έγινε ευρύτερα γνωστή κυρίως το τελευταίο εξάμηνο.
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς... ειδικός για να συμπεράνει πως ο τρόπος διοίκησης της εταιρείας, κάθε άλλο παρά σύγχρονο, διαφανές και ενδεδειγμένο μοντέλο πρέσβευε εδώ και πολλά χρόνια.
Με καμιά επιχειρηματική και οικονομική λογική δεν μπορεί να δικαιολογηθεί η αποχώρηση εννέα οικονομικών διευθυντών, πέντε υπευθύνων λογιστηρίου και αρκετών εσωτερικών ελεγκτών μέσα σε μια 15ετία! Ειδικά την τελευταία τριετία, οι αλλαγές στους οικονομικούς διευθυντές είναι κάτι πρωτοφανές και ίσως δεν έχει ξαναγίνει, τουλάχιστον από πλευράς εισηγμένης επιχείρησης.
Πολύ συχνές αλλαγές έχουν γίνει σε όλα τα τμήματα του διοικητικού προσωπικού και της Επιτροπής Ελέγχου τα τελευταία χρόνια. Ακόμη και η... ρηξικέλευθη – για την κουλτούρα της συγκεντρωτικής, οικογενειακής κρητικής εταιρείας – πρόσληψη του κ. Κων/νου Φρουζή στις αρχές του 2016 ως διευθύνοντα συμβούλου, δεν στέριωσε καθώς παρέμεινε στο πόστο λίγο παραπάνω από ένα χρόνο!
Οι... κακές γλώσσες λένε ότι οι διαρκείς αποχωρήσεις οικονομικών διευθυντών και κορυφαίων στελεχών οφείλονταν στην ετερόκλητη πίεση από τους δύο πόλους διοίκησης, με ό,τι μπορεί να συνεπάγεται αυτό.
Η ΕΧΑΕ επαναλειτουργεί τον ΕΣΕΔ λόγω Folli Follie
Η ελληνική χρηματιστηριακή και επιχειρηματική αγορά, έχει καθυστερήσει πολύ στο να φέρει με έμφαση στον προσκήνιο τη σοβαρότητα της εφαρμογή κανόνων εταιρικής διακυβέρνησης, όπως έχει αργήσει στο να δημιουργήσει «μετρήσιμους» δείκτες για αυτές τις διαδικασίες.
Το σκάνδαλο της Folli Follie έφερε πολλές εξελίξεις και αλλαγές σε πληθώρα διαδικασιών στην ελληνική αγορά, αν και θεσμικά ακόμη δεν έχει γίνει κάτι συγκεκριμένο και ρηξικέλευθο, που να ξεφεύγει από τη... θεωρητικολογία! Πάντως, το σοκ στην αγορά ήταν τεράστιο, το κακό που έγινε ανυπολόγιστο, οπότε όλοι οι φορείς αναζητούν τρόπους «θωράκισης» - κατά το δυνατόν – όλου του συστήματος.
Μέσα σ' αυτό το πλαίσιο, η διοίκηση του ελληνικού χρηματιστηρίου ανακοίνωσε προ μηνών την επαναλειτουργία του Ελληνικού Συμβουλίου Εταιρικής Διακυβέρνησης (ΕΣΕΔ). Πρόκειται για φορέα που ιδρύθηκε το 2012, μέσω σύμπραξης της ΕΧΑΕ και του ΣΕΒ, ενώ από τον Οκτώβριο του 2018, τακτικό μέλος είναι και η Ελληνική Ένωση Τραπεζών.
Σκοπός του είναι να παρακολουθεί την εφαρμογή του Ελληνικού Κώδικα Εταιρικής Διακυβέρνησης, από τις ελληνικές επιχειρήσεις, και γενικότερα να λειτουργεί ως εξειδικευμένος φορέας για τη διάδοση των αρχών της εταιρικής διακυβέρνησης και την αύξηση της αξιοπιστίας της ελληνικής αγοράς.
Ανάμεσα στους (νέους) στόχους του είναι η εμπέδωση στις εισηγμένες εταιρείες των αρχών της υπεύθυνης επιχειρηματικότητας μεταξύ των οποίων και ο σωστός τρόπος ανακοίνωσης των αποτελεσμάτων τους. Έτσι, θα επικαιροποιηθεί ο υπάρχων Κώδικας Εταιρικής Διακυβέρνησης ώστε να είναι πιο απλός και κατανοητός, ενώ θα εξεταστεί σε ποιο σημείο εφαρμόζουν οι εισηγμένες το συγκεκριμένο κώδικα.
Δείκτης Εταιρικής Διακυβέρνησης από το 2020
Μάλιστα, από το 2020 θα δημιουργηθεί Δείκτης Εταιρικής Διακυβέρνησης, μέσω του οποίου θα αξιολογούνται οι εισηγμένες εταιρείες. Παράλληλα, επί του συγκεκριμένου δείκτη θα μπορέσουν ενδεχομένως να «στηθούν» επενδυτικά προϊόντα (π.χ. ETFs). Γενικότερα, αυτό που τονίζουν τα στελέχη της ΕΧΑΕ, ο Κώδικας Εταιρικής Διακυβέρνησης δεν είναι κάτι… αόριστο και ιδεατό για τις επιχειρήσεις, αλλά – διεθνώς - «μετριέται» και σε οικονομικά στοιχεία, έχει ουσιαστική επιρροή στη φήμη και στην πορεία μιας επιχείρησης…
Όπως έχει τονίζει ο πρόεδρος του Χ.Α. Σωκ. Λαζαρίδης «σε όλη την Ευρώπη η εταιρική διακυβέρνηση μπαίνει στο DNA των επιχειρήσεων, καθίσταται ένα από τα κεντρικά ζητήματα που αναζητούν οι υποψήφιοι επενδυτικές και μέτοχοι. Όσο πιο μεγάλη διαφάνεια έχει μια επιχείρηση προς τους μετόχους – συνεργάτες της, τόσο πιο ελκυστική καθίσταται. Η εταιρική διακυβέρνηση είναι πρώτιστο ζητούμενο σε όλη την Ευρώπη».
Συμμαχία ΣΕΒ, ΕΧΑΕ και Ένωση Ελληνικών Τραπεζών
Με φόντο την τεράστια ζημιά στο κύρος του επιχειρηματικού κόσμου αλλά και στην οικονομία, τρεις κορυφαίοι φορείς της χώρας, τον περασμένο Οκτώβριο ανέλαβαν πρωτοβουλία για την Εταιρική Διακυβέρνηση στις ελληνικές επιχειρήσεις.
Ο Σύνδεσμος Ελλήνων Βιομηχάνων, το Ελληνικό Χρηματιστήριο και η Ένωση Ελληνικών Τραπεζών ανακοίνωσαν πλατφόρμα 14 προτάσεων για τις ελληνικές επιχειρήσεις, τις ελληνικές αρχές και το κράτος, με στόχο τον αυτοέλεγχο των επιχειρήσεων και τη διαφάνεια στις διοικήσεις τους.
Και οι τρεις φορείς παραδέχτηκαν ότι τεράστια ευθύνη για την ύπαρξη περιπτώσεων όπως η Folli Follie φέρουν οι ορκωτοί λογιστές και γι'' αυτό θα πρέπει να αλλάξει ο τρόπος δράσης τους, ώστε να ελέγχονται και αυτοί πιο αποτελεσματικά, πιο συχνά και να να έχουν μικρότερη – σε διάρκεια – θητεία σε μια επιχείρηση.
Επίσης, τόνισαν ότι θα πρέπει να ενισχυθούν οι ελεγκτικοί μηχανισμοί, τόσο της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς, όσο και της Επιτροπής Λογιστικής Πιστοποίησης και Ελέγχων (ΕΛΤΕ).
Ευχή όλων είναι αυτές οι προσπάθειες να μπορέσουν να έχουν – πέρα από το θεωρητικό – και πρακτικό αποτέλεσμα και να βοηθήσουν στον εκσυγχρονισμό των ελληνικών επιχειρήσεων.
