Η σύγχρονη τεχνολογία δίνει τη δυνατότητα στις επιχειρήσεις να αλλάζουν αμέσως τις τιμές ανάλογα με το επίπεδο προσφοράς και ζήτησης. Μόνο που τις πιο πολλές φορές αυτές πηγαίνουν περισσότερο προς τα πάνω παρά προς τα κάτω, εξοργίζοντας τους καταναλωτές και κινητοποιώντας τους πολιτικούς.
Οι φανατικοί φίλοι των Oasis ήταν οι τελευταίοι που διαπίστωσαν πόσο γρήγορα μπορεί να ανεβεί η τιμή ενός εισιτηρίου χωρίς να προλάβουν να κάνουν τίποτα. Μέσα σε λίγες ώρες από τη στιγμή που ξεκίνησε η πώληση των εισιτηρίων για τις συναυλίες που θα δώσουν το 2025, η τιμή τους υπερδιπλασιάστηκε, φθάνοντας σε απαγορευτικά επίπεδα για τους περισσότερους από αυτούς. Όπως διαβάσαμε στο Bloomberg, τα βασικά εισιτήρια για θέσεις όρθιων ξεκίνησαν από 150 λίρες Αγγλίας (περίπου 177 Ευρώ) και σε μερικές ώρες είχαν ξεπεράσει τις 355, δηλαδή τα 420 Ευρώ.
Ο ένοχος για αυτή την τεράστια αύξηση είναι τα σύγχρονα συστήματα που χρησιμοποιούν πολλές επιχειρήσεις για να προσαρμόζουν τις τιμές των προϊόντων τους ανάλογα με την προσφορά και τη ζήτηση. Μερικές φορές αυτό λέγεται dynamic pricing, άλλες φορές surge pricing και άλλες φορές yield management. Η ουσία είναι πως με τη βοήθεια της σύγχρονης τεχνολογίας και πλέον και της Τεχνητής Νοημοσύνης, μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων δεν αλλάζει τις τιμές των προϊόντων του μία φορά τον μήνα ή κάθε τρίμηνο αλλά μέσα σε μερικά δευτερόλεπτα, αν το λογισμικό και οι αλγόριθμοι που χρησιμοποιεί εντοπίσουν αλλαγές στο επίπεδο της προσφοράς και της ζήτησης.
Όπως διαβάσαμε στο Bloomberg, η υπουργός πολιτισμού του Ηνωμένου Βασιλείου δήλωσε πως «είναι καταθλιπτικό να βλέπεις το φούσκωμα των τιμών των εισιτηρίων να αποκλείει τους απλούς οπαδούς» και δεσμεύτηκε πως η κυβέρνηση θα εξετάσει το ζήτημα του dynamic pricing στα πλαίσια έρευνάς της για το θέμα της πώλησης εισιτηρίων. Η υπουργός δεν ήταν η μόνη που ασχολήθηκε με το θέμα, αφού πολλοί οπαδοί του συγκροτήματος έσπευσαν να δηλώσουν την αγανάκτησή τους.
Στο παραπάνω άρθρο του διεθνούς πρακτορείου είδαμε και μία σύντομη ιστορία αυτής της πρακτικής, η οποία ξεκίνησε να εφαρμόζεται από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 από τις αεροπορικές εταιρείες, οι οποίες χρησιμοποιούσαν ισχυρούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές προκειμένου να εξασφαλίσουν την πλήρωση των αεροσκαφών τους κατά τη διάρκεια της πώλησης των εισιτηρίων. Σταδιακά αυτή η πρακτική επεκτάθηκε και σε άλλους τομείς της οικονομίας, ιδίως με την επικράτηση του ηλεκτρονικού εμπορίου και τον ερχομό των έξυπνων κινητών τηλεφώνων και των εφαρμογών τους.
Η πώληση εισιτηρίων για συναυλίες με τη χρήση του dynamic pricing είναι ένα πιο πρόσφατο αλλά πολύ εκτεταμένο φαινόμενο. Μία πολύ χαρακτηριστική περίπτωση εφαρμογής αυτού του μοντέλου όπου παρατηρούνται πολύ σημαντικές αυξομειώσεις των τιμών είναι αυτή των υπηρεσιών μετακίνησης όπως το Uber, καθώς οι τιμές εκτοξεύονται όταν ανεβαίνει η ζήτηση και πέφτουν όταν περισσεύει η προσφορά, κάτι που έχει ως αποτέλεσμα τη σημαντική οικονομική ζημιά των οδηγών που τυχαίνει να εργάζονται τις ώρες της χαμηλής ζήτησης.
Η συγκεκριμένη μέθοδος έχει προξενήσει, όπως είναι φυσικό, πολλές συζητήσεις και έχουν ακουστεί πολλές απόψεις υπέρ και εναντίον της. Οι υπέρμαχοί της υποστηρίζουν πως παρά τα παράπονα που ακούγονται, το dynamic pricing είναι δίκαιο και μάλιστα – στην περίπτωση των συναυλιών – βοηθάει τους καλλιτέχνες να πληρώνονται καλύτερα για το έργο τους.
Δεν αποτελεί έκπληξη πως οι περισσότεροι υποστηρικτές του dynamic pricing ανήκουν στον χώρο της τεχνολογίας και των χρηματοοικονομικών υπηρεσιών, καθώς η επικρατούσα φιλοσοφία σε αυτούς τους χώρους είναι αυτή της «ελεύθερης αγοράς» (πάνω σε αυτό θα μπορούσαμε να συζητήσουμε πολλές ώρες αλλά θα το αφήσουμε για μία άλλη φορά). Κατά την άποψή τους, το σύστημα απεικονίζει πολύ πιο αποτελεσματικά την πορεία της προσφοράς και της ζήτησης και βοηθά τις καλές επιχειρήσεις να δουλέψουν καλύτερα και την οικονομία να αναπτυχθεί πολύ περισσότερο.
Εναντίον του dynamic pricing βρίσκονται βέβαια οι περισσότεροι καταναλωτές, οι οποίοι δεν ενθουσιάζονται καθόλου όταν βλέπουν τις τιμές να εκτοξεύονται σε σημείο που να καθιστούν ορισμένα προϊόντα και υπηρεσίες σχεδόν απαγορευτικά για αυτούς. Δεν είναι όμως μόνο αυτοί που αντιδρούν, ούτε μόνο η υπουργός πολιτισμού του Ηνωμένου Βασιλείου. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού έχουν ήδη εκδηλωθεί πολύ σημαντικές αντιδράσεις από τη μεριά πολλών Αμερικανών νομοθετών. Σε άρθρο του Peter Coy των New York Times από την 30η Αυγούστου, διαβάσαμε για την προσπάθεια της Amy Klobuchar, γερουσιαστού του δημοκρατικού κόμματος, να σταματήσει την πρακτική του «algorithmic collusion», καταθέτοντας μάλιστα σχετική πρόταση νόμου στη Γερουσία.
Αυτή η πρακτική, στην οποία μάλιστα αναφέρθηκε προ ημερών η υποψήφια πρόεδρος Kamala Harris και την ύπαρξη της οποίας αρνούνται κατηγορηματικά οι επιχειρήσεις συνίσταται στα εξής, σύμφωνα και με τον Peter Coy: παρά το ότι οι επιχειρήσεις υποστηρίζουν πως χρησιμοποιούν δικό τους λογισμικό για τη λειτουργία αυτής της μεθόδου, συνεργαζόμενες με κάποιον τεχνολογικό πάροχο, και δεν έχουν καμία επαφή με άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις, στην ουσία οι πάροχοι αυτών των υπηρεσιών (οι οποίοι δε συνεργάζονται μόνο με μία επιχείρηση) συνδυάζουν τα δεδομένα που αντλούν από κάθε πελάτη τους.
Στην πράξη, οι τάσεις (συνήθως μόνο οι αυξητικές) των τιμών από μία εταιρεία, τελικά εξαπλώνονται σε όλο τον κλάδο και προκαλούν σημαντική ζημιά στους καταναλωτές, ωφελώντας τις επιχειρήσεις και βέβαια και τις τεχνολογικές εταιρείες που τους παρέχουν τις υπηρεσίες. Αυτή είναι η κατηγορία εναντίον του dynamic pricing και των αλγορίθμων που χρησιμοποιούνται για τη λειτουργία του, αλγορίθμων που χρησιμοποιούν όλο και περισσότερο την Τεχνητή Νοημοσύνη.
Η υποψήφια πρόεδρος Harris αναφέρθηκε συγκεκριμένα σε μία εταιρεία παροχής τεχνολογικών υπηρεσιών, τη Real Page, η οποία κατηγορήθηκε πριν μερικές μέρες από το υπουργείο δικαιοσύνης των ΗΠΑ πως με το λογισμικό της και τους αλγορίθμους της βοηθά τους ιδιοκτήτες κατοικιών να κρατούν αφύσικα υψηλά τις τιμές των ενοικίων.
Ο Peter Coy αναφέρθηκε επίσης στην Agri Stats, την οποία μήνυσε νωρίτερα φέτος το υπουργείο δικαιοσύνης κατηγορώντας την πως με το δικό της λογισμικό κρατά υψηλά τις τιμές σε κοτόπουλα, χοιρινά και γαλοπούλες. Εκτός αυτού, η εφημερίδα του Coy έκανε έρευνα νωρίτερα φέτος και «ανακάλυψε» πως μία άλλη εταιρεία τεχνολογίας, η Multi Plan, συνεργάζεται με μεγάλες ασφαλιστικές εταιρείες και τις βοηθά, μέσω των αλγορίθμων και του λογισμικού της, να μειώνουν τα ποσά των αποζημιώσεων που καλούνται να καταβάλλουν.
Πρέπει να τονίσουμε πως δεν υπάρχει, τουλάχιστον μέχρι τώρα, καμία απόδειξη για τις κατηγορίες εναντίον όλων αυτών των επιχειρήσεων και των τεχνολογικών παρόχων τους. Δεν υπάρχει όμως καμία αμφιβολία πως μεγάλο μέρος των καταναλωτών και πολλοί πολιτικοί και στελέχη των εποπτικών αρχών, αντιμετωπίζουν το dynamic pricing και τους αλγορίθμους που το συνοδεύουν με πολύ μεγάλη δυσπιστία.
Πιστεύουν πως πρόκειται για ένα σύστημα αφαίμαξής τους, το οποίο ωφελεί τις επιχειρήσεις και ζημιώνει πολλούς καταναλωτές όταν υπάρχει υγιής ζήτηση και ζημιώνει τις επιχειρήσεις ωφελώντας πολύ λιγότερους καταναλωτές όταν υπερισχύει η προσφορά. Τους επόμενους μήνες και χρόνια είναι πολύ πιθανόν να έχουμε την ευκαιρία να μάθουμε περισσότερες λεπτομέρειες για το πώς λειτουργούν αυτά τα συστήματα, καθώς είναι βέβαιο πως σύντομα οι κυβερνητικές και εποπτικές αρχές θα προσπαθήσουν να αποδείξουν πως το dynamic pricing δεν είναι καθόλου αθώο.
Αυτό βέβαια δε σημαίνει πως ξαφνικά θα σταματήσει η εφαρμογή αυτών των συστημάτων απλώς και μόνο επειδή έχουν αρχίσει να μπαίνουν στο μικροσκόπιο των αρχών. Ούτε είναι σίγουρο πως, στην περίπτωση που αυτές οι εφαρμογές γίνουν αντικείμενο διωγμού από τις αρχές, οι επιχειρήσεις και οι τεχνολογικοί τους συνεργάτες δε θα βρουν κάποιο άλλο σύστημα με τα ίδια αποτελέσματα.
Είμαστε σχεδόν βέβαιοι όμως, πως αν κάποια στιγμή δούμε την αμερικανική και τη διεθνή οικονομία να περνούν σε κατάσταση ύφεσης και τη ζήτηση να πέφτει σημαντικά, ξαφνικά το dynamic pricing θα βγει εκτός λειτουργίας και δε θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε τις τιμές διαφόρων υπηρεσιών και προϊόντων να καταποντίζονται. Μπορεί βέβαια να κάνουμε λάθος, ποτέ δεν ξέρει κανείς τι γίνεται!
