Του Κωνσταντίνου Μαριόλη
Η Ευρώπη είναι ξανά χωρισμένη στα δύο. Αιτία αυτή τη φορά είναι ο κανόνας του bail-in και αφορμή η τραπεζική κρίση στην Ιταλία, ενώ η αντιπαράθεση εστιάζεται γύρω από το δίλημμα για τον «σωστό» τρόπο διάσωσης των τραπεζών.
Το πρώτο και άμεσο συμπέρασμα που προκύπτει από τη συζήτηση που έχει ανοίξει σε πανευρωπαϊκό επίπεδο είναι ότι θα χρειαστούν κεφάλαια για τις τράπεζες, όσο δεν ανακάμπτει η οικονομία. Το μεγάλο πρόβλημα είναι η πηγή άντλησης των κεφαλαίων.
Ο Mario Draghi σαφέστατα έλαβε θέση για το ζήτημα – αν και προσπάθησε να κρατήσει τις απαραίτητες αποστάσεις – υποστηρίζοντας ότι ένας κρατικός μηχανισμός θα ήταν πολύ χρήσιμος για να βοηθήσει τις ιταλικές τράπεζες να τα... βγάλουν πέρα με τα «κόκκινα» δάνεια. Σημείωσε, επίσης, ότι κλειδί στην αντιμετώπιση του φαινομένου είναι η δημιουργία μίας λειτουργικής αγοράς για τα NPLs.
Το δεύτερο συμπέρασμα είναι πως η απόφαση για την εμπλοκή διεθνών funds στη διαχείριση των «κόκκινων» δανείων φαίνεται πως είναι ειλημμένη στην Ευρώπη και το μόνο που μένει είναι να οριστούν οι κανόνες του παιχνιδιού για την τεράστια πίτα των 1 τρισ. ευρώ.
Μόνο που οι τιμές που προσφέρονται σήμερα είναι πολύ χαμηλότερες από τα επίπεδα που έχουν αποτιμηθεί τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια στους τραπεζικούς ισολογισμούς, με αποτέλεσμα να πρέπει κάποιοι να καλύψουν αυτό το κενό. Θα είναι οι φορολογούμενοι ή οι πιστωτές των τραπεζών, δηλαδή οι κάτοχοι τραπεζικών τίτλων που στην Ιταλία σε μεγάλο ποσοστό είναι νοικοκυριά;
Στις χώρες που αντιμετωπίζουν πρόβλημα με τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια, η αντίληψη που επικρατεί είναι ότι οι συνθήκες δεν έχουν ωριμάσει αρκετά για να εφαρμοστεί ο κανόνας του bail-in, σε μία περίοδο μάλιστα που οι αγορές δεν βλέπουν με καλό μάτι τις ανακεφαλαιοποιήσεις τραπεζών.
Επισήμως, οι πάντες συμφωνούν ότι η Οδηγία BRRD για την ανάκαμψη και εξυγίανση των τραπεζών είναι χρήσιμη, ωστόσο στο περιθώριο των συζητήσεων, εκφράζονται σοβαρές ανησυχίες είναι ότι ενδεχόμενο bail-in θα προκαλούσε πανικό λόγω των γενικότερων αναταράξεων στις διεθνείς αγορές. Στην παρούσα φάση, δείχνει να κερδίζει έδαφος η κατά περίπτωση ερμηνεία της Οδηγίας, μέχρι να υπάρξει πιο ξεκάθαρη εικόνα για την πορεία της οικονομίας.
Βασικό επιχείρημα των Ιταλών, για παράδειγμα, είναι ότι οι ευρύτερες ανησυχίες για την παγκόσμια ανάπτυξη σε συνδυασμό με το Brexit και την οικονομική στασιμότητα στην Ευρώπη καθιστούν ιδιαίτερα δύσκολη την άντληση κεφαλαίων από τις αγορές. Πόσω μάλλον, όταν οι τράπεζες που θα ζητήσουν τη... συνδρομή των επενδυτών διαθέτουν στους ισολογισμούς τους μεγάλο όγκο προβληματικών δανείων.
Στον αντίποδα, στον σκληρό πυρήνα της Ευρώπης επιμένουν ότι οι χώρες-μέλη θα πρέπει να εστιάζουν στο γεγονός πως το bail-in δίνει λύση στον ηθικό κίνδυνο που σχετίζεται με τη συμμετοχή των φορολογούμενων στις διασώσεις τραπεζών.
Το ιταλικό «παράδοξο»
Αν οι ελληνικές τράπεζες έχουν κατηγορηθεί ότι συνέβαλαν στον υπερβολικό δανεισμό των νοικοκυριών, χορηγώντας προ κρίσης εύκολα δάνεια, στην Ιταλία αυξάνονται οι φωνές που κατηγορούν τις τράπεζες ότι... φόρτωσαν τα νοικοκυριά με τραπεζικά ομόλογα, χωρίς μάλιστα την απαραίτητη ενημέρωση για το ρίσκο που τα συνοδεύει.
Οι ιταλικές τράπεζες βρίσκονται σήμερα αντιμέτωπες με το αποτέλεσμα μίας πρακτικής που διήρκεσε χρόνια και τους επέτρεψε να δανείζονται αφειδώς χρήματα από τους πελάτες τους, όχι όμως μέσω της συνηθισμένης οδού των καταθέσεων αλλά μέσω της πώλησης τίτλων χαμηλής εξασφάλισης. Οι συγκεκριμένοι τίτλοι ήταν ελκυστικοί γιατί έδιναν υψηλές αποδόσεις και την ίδια στιγμή θεωρούνταν σχετικά ασφαλείς. Σήμερα περίπου 330 δισ. ευρώ ομολόγων βρίσκονται στα χέρια των νοικοκυριών. Μάλιστα, από τα 60 δισ. ευρώ ομολόγων μειωμένης εξασφάλισης, τα 30 δισ. ευρώ τα κατέχουν νοικοκυριά.
Το δίλημμα στην Ιταλία είναι το εξής: να αφεθούν οι τράπεζες στο... έλεος των αγορών ρισκάροντας την επιβολή «κουρέματος» στους τίτλους μειωμένης εξασφάλισης, ή να δανειστεί χρήματα το δημόσιο, τα οποία θα τα διοχετεύσει απευθείας στις τράπεζες, επιβαρύνοντας το κρατικό χρέος και κατά συνέπεια τους φορολογούμενους;
Η λύση για τους Ιταλούς ακούει στο όνομα «τραπεζική ένωση». Διότι εκτιμάται ότι μόνο σε ένα περιβάλλον με ενιαίους μηχανισμούς στήριξης μπορεί να λειτουργήσει σωστά το bail-in. Η ολοκλήρωσή της, ωστόσο, προϋποθέτει τη δημιουργία του Κοινού Συστήματος Εγγύησης των Καταθέσεων, την οποία σε καμία περίπτωση δεν επιταχύνουν οι Γερμανοί. Για μία ακόμη φορά, η αμοιβαιοποίηση των ευθυνών διχάζει την Ευρώπη και υποδεικνύει ότι το επόμενο διάστημα θα είναι γεμάτο διαπραγματεύσεις και διαφορετικές ερμηνείες για τις διατάξεις και τις εξαιρέσεις του κανονισμού.
Βάσει της Οδηγίας επιτρέπεται η κρατική ενίσχυση τραπεζών στην περίπτωση που υπάρχει συστημικός κίνδυνος, δηλαδή κίνδυνος αποσταθεροποίησης του συστήματος. Το μέγεθος της κρατικής ενίσχυσης που θα επιτραπεί στην περίπτωση της Banca Monte dei Paschi di Siena μετά την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων των stress tests της EBA στις 29 Ιουλίου αναμένεται να κρίνει τη συνέχεια. Όσο όμως οι αποφάσεις μεταφέρονται σε πολιτικό επίπεδο τόσο ενισχύονται οι ανησυχίες καθώς η Ευρωπαϊκή ηγεσία έχει δείξει ότι προτιμά κάθε φορά να μεταθέτει τις οριστικές αποφάσεις στο μέλλον...
