Με τις υπόγειες αποθήκες της Ευρώπης σχεδόν πλήρεις (στο 95% περίπου) και την κατανάλωση φυσικού αερίου (ΦΑ) μειωμένη σε σύγκριση με πέρυσι λόγω αλλαγής καυσίμου στη βιομηχανία και στην ηλεκτροπαραγωγή, καθώς και μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας από τους πολίτες (στην Ελλάδα η κατανάλωση έχει πέσει κατά 18% στο 10μηνο Ιαν-Οκτ έναντι του ίδιου διαστήματος πέρυσι) και οι τιμές στο TTF ευρίσκονται στα επίπεδα 130-140 €/MWh.
Την ίδια στιγμή, στις Η.Π.Α. η τιμή ΦΑ στο Henry Hub κυμαίνεται περί τα 20 €/MWh (η υψηλότερη τιμή, 30 €/MWh, έχει καταγραφεί τον Αύγουστο 2022, οπότε η Ευρωπαϊκή τιμή ήταν περί τα 300 €/MWh). Δεδομένου ότι το κόστος υγροποίησης του Αμερικανικού LNG εκτιμάται στα 10-20 €/MWh και το κόστος μεταφοράς στην Ευρώπη στα 10-15 €/MWh, και αν σε αυτό προσθέσουμε και ένα περιθώριο κινήτρου και κέρδους, το ΦΑ έπρεπε να πωλείται στην Ευρώπη με ένα περιθώριο έναντι της τιμής του Henry Hub της τάξης των 50-60 €/MWh το πολύ. Δηλ. η τιμή στο TTF θα έπρεπε να είναι σήμερα περί τα 80 €/MWh και όχι 130-140 €/MWh.
Πού οφείλεται η διαφορά των 50-60 €/MWh;
Πρόκειται για αδικαιολόγητες υπερτιμήσεις που οφείλονται στη λειτουργία των χρηματιστηρίων ΦΑ όπως το TTF. Παρά το γεγονός ότι η ζήτηση καλύπτεται σήμερα πλήρως από την προσφορά, η ισορροπία είναι ασταθής αν ληφθεί υπόψη ότι η ζήτηση ΦΑ της Κίνας είναι προσωρινά χαμηλή λόγω των lockdowns, ότι η ζήτηση στην Ευρώπη μπορεί να αυξηθεί απότομα λόγω αναμενόμενων ακόμα χαμηλότερων θερμοκρασιών, ενώ υπάρχει πάντα ο φόβος πλήρους διακοπής του ρωσικού αερίου (μολονότι αυτό δεν έχει επαληθευθεί μέχρι τώρα).
Αυτοί οι φόβοι, ακόμα και αν είναι απίθανο να συμβούν σε βαθμό που να διαταράξουν σοβαρά το ισοζύγιο προσφοράς και ζήτησης, δημιουργούν ανατιμητικές προσδοκίες στο χρηματιστήριο ΦΑ. Οι έμποροι αγοράζουν ΦΑ προσδοκώντας να το μεταπωλήσουν σε υψηλότερη τιμή, και όταν αυτό γίνεται από πολλούς, δημιουργείται αυξημένη (τεχνητή) ζήτηση και οι τιμές όντως αυξάνουν, σαν αυτοεκπληρούμενη προφητεία. Επιπρόσθετα, τους φόβους εκμεταλλεύονται και οι (λίγοι) παραγωγοί-εισαγωγείς ΦΑ στην Ευρώπη χειραγωγώντας το χρηματιστήριο προς την ίδια κατεύθυνση.
Θα μπορούσε κάποιος να ισχυρισθεί ότι έτσι λειτουργούν όλα τα χρηματιστήρια, και ότι αυτό μπορεί να συμβεί και προς την αντίθετη κατεύθυνση. Πράγματι, στην περίπτωση άλλων χρηματιστηριακών αγαθών (π.χ. χρυσός) η ανατιμητική (ή υποτιμητική) κερδοσκοπία είναι πολύ συχνή. Και στην περίπτωση του αργού πετρελαίου, το ίδιο συμβαίνει.
Ωστόσο, στην περίπτωση του ΦΑ υπάρχει κάτι το ιδιαίτερο: Οι τιμές ΦΑ επηρεάζουν και τις τιμές ηλεκτρικού ρεύματος λόγω του μηχανισμού της οριακής τιμής στα χρηματιστήρια ηλεκτρικής ενέργειας. Σύμφωνα με τον μηχανισμό αυτόν, η τιμή που εκκαθαρίζεται κάθε ώρα είναι αυτή της ακριβότερης συναλλαγής, έστω και αν αφορά 1 kWh (η οποία συνήθως έχει παραχθεί από ΦΑ). Και το ρεύμα είναι αγαθό χωρίς υποκατάστατα, χωρίς δυνατότητα αποθήκευσης και απολύτως αναγκαίο για την οικονομία και τη ζωή των πολιτών. Είναι ανεπίτρεπτο- κατά την άποψή μας- ένα τέτοιο αγαθό όπως το ηλεκτρικό ρεύμα, να χρηματιστηριοποιείται και να υπόκειται σε μηχανισμούς «οριακής τιμής» και κερδοσκοπίας.
Μια δεύτερη ιδιαιτερότητα του ΦΑ είναι το γεγονός ότι μεγάλες ποσότητες διοχετεύονται μέσω αγωγών με μακροχρόνια συμβόλαια, λόγω και της φύσεως του προϊόντος. Κανονικά, τα μακροχρόνια συμβόλαια σε όλα τα αγαθά, συνάπτονται σε σταθερές τιμές με δείκτες αναπροσαρμογής που σχετίζονται με τα κόστη παραγωγής και μεταφοράς μόνο (π.χ. πληθωρισμός). Στην περίπτωση του ΦΑ, οι παραγωγοί/προμηθευτές επέβαλαν εξ αρχής δείκτες αναπροσαρμογής άσχετους με το κόστος: στην αρχή την τιμή του πετρελαίου, μετά τον δείκτη TTF. Αυτό κατέστησε το ΦΑ εγκλωβισμένο κατά 100% στο χρηματιστήριο.
Λόγω των ανωτέρω δύο χαρακτηριστικών, δεν θα έπρεπε- κατά την άποψή μας- ούτε το ΦΑ να έχει χρηματιστηριοποιηθεί στην Ευρώπη. Διότι, έτσι, η Ε.Ε. έχασε κάθε έλεγχο επί της τιμής του αγαθού αυτού.
Αποτέλεσμα: τεράστια κεφάλαια μεταφέρονται από την καταναλώτρια Ευρώπη στις παραγωγούς χώρες (Ρωσία, Η.Π.Α., Νορβηγία, Αλγερία, Κατάρ, κλπ.) υπό μορφή αδικαιολογήτων κερδών των εταιρειών τους ΦΑ (windfall profits). Τα ίδια αδικαιολόγητα κέρδη αποκαλύπτονται και από τα αποτελέσματα των μεγάλων εταιρειών που έχουν παραγωγή ΦΑ (Total Energies, Exxon-Mobil, ENI, κλπ.). Και βέβαια δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι η Ρωσία, οι Η.Π.Α., η Νορβηγία και το Κατάρ συμφωνούν, με δηλώσεις κορυφαίων αξιωματούχων τους, ότι δεν πρέπει να επιβληθεί πλαφόν στο TTF: μπροστά στο συμφέρον, οι άλλες διαφορές υποχωρούν (όπως και η αλληλεγγύη προς τους συμμάχους…). Καλά να είναι οι Ευρωπαίοι καταναλωτές να τους πληρώνουν όλους…
Θα είναι όμως καλά; Η Ευρωπαϊκή βιομηχανία κλυδωνίζεται από το δυσβάστακτο ενεργειακό κόστος. Μετά από το κύμα μετανάστευσης στην Κίνα λόγω της παγκοσμιοποίησης της οικονομίας, επίκειται νέο κύμα μετανάστευσης βιομηχανιών στην Αμερική. Διότι εκεί είναι σήμερα το μόνο μέρος με σταθερές και εύλογες τιμές ενέργειας. Επί πλέον, το Inflation Reduction Act, με το οποίο η Αμερικανική Κυβέρνηση έδωσε φορολογικά κίνητρα με σκοπό τη μείωση των τιμών ηλεκτρικών αυτοκινήτων, μπαταριών, κλπ., εφόσον όμως παράγονται εκεί, θα ενισχύσει την τάση αυτή μετανάστευσης των Ευρωπαϊκών βιομηχανιών.
Οι Ευρωπαίοι πολίτες με τη σειρά τους πλήττονται από τους δυσβάσταχτους λογαριασμούς ενέργειας και τον γενικευμένο πληθωρισμό που προκλήθηκε ως συνέπεια. Σε αυτό θα προστεθεί τώρα και η ανεργία…
Σε παλαιότερο άρθρο μας (Γιατί οι υψηλές τιμές στην ενέργεια θα γίνουν μόνιμο πρόβλημα | Liberal.gr) είχαμε εκφράσει την ελπίδα ότι οι ηγέτες της Ευρώπης θα λάβουν μέτρα όταν βιωθεί αρκετά η ζημία. Και όμως, η ηγεσία της Ε.Ε. (κυρίως η Γερμανία που κινεί τα νήματα όλων των ευρωπαϊκών θεσμών) ακόμα υπνοβατεί προς τον γκρεμό.
Δεν αποδέχεται τη ρυθμιστική παρέμβαση στα χρηματιστήρια ενέργειας που, αποδεδειγμένα πλέον, με τον τρόπο που λειτουργούν, κρίνονται ακατάλληλος θεσμός για την περίπτωση της Ευρώπης. Η παρέμβαση αυτή θα μπορούσε να γίνει στα χρηματιστήρια ΦΑ είτε υπό τη μορφή πλαφόν στο ΦΑ σε εύλογα επίπεδα είτε υπό τη μορφή απαγόρευσης δραστηριοποίησης μεταπωλητών.
Σχετικές προτάσεις έχει υποβάλει η Ελλάδα εδώ και πολλούς μήνες μαζί με άλλα κράτη-μέλη. Ούτε έχει προχωρήσει ακόμα η μεταρρύθμιση του μοντέλου της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας ώστε να αντιμετωπισθεί το πρόβλημα του μηχανισμού της οριακής τιμής (σχετική πρόταση έχει επίσης υποβάλει η Ελλάδα, η οποία εφαρμόζει ήδη ένα πρωτοποριακό μηχανισμό παρακράτησης στην πηγή και επιστροφής στους καταναλωτές των υπερεσόδων των παραγωγών ρεύματος, σε προσωρινή όμως βάση).
Οι λόγοι δεν είναι ξεκάθαροι.
Υπάρχει η άποψη ότι οι υψηλές τιμές συμβατικής ενέργειας βοηθούν στην ενεργειακή μετάβαση. Στην πραγματικότητα, συμβαίνει το αντίθετο: ο μηχανισμός της οριακής τιμής μεταφέρει τις υψηλές τιμές και στον ηλεκτρισμό που παράγεται από ΑΠΕ και τελικά εμποδίζει τον εξηλεκτρισμό της οικονομίας. Επί πλέον, επανέρχεται το κάρβουνο και η πυρηνική ενέργεια. Πρέπει να φθάσουμε στο 2050 για να μην μας ενδιαφέρουν πλέον οι τιμές ΦΑ. Τι θα έχει μείνει όρθιο όμως τότε;
Υπάρχει επίσης η πιθανή εξήγηση ότι η ηγεσία της Ε.Ε. θεωρεί προσωρινό το πρόβλημα της «σφιχτής» προσφοράς ΦΑ. Όμως, σύμφωνα με τις προβλέψεις του Δ.Ο.Ε., αλλά και άλλων μελετητών, το πρόβλημα αυτό θα διατηρηθεί μέχρι το 2026. Μόνο τότε εκτιμάται ότι θα υπάρχει πληθώρα διαθέσιμου LNG λόγω νέων παραγωγικών μονάδων που θα τεθούν σε λειτουργία στην Αμερική και στο Κατάρ, ενώ και στην Ευρώπη θα έχουν εγκατασταθεί νέοι σταθμοί εισαγωγής LNG καθώς και διασυνδετήριοι αγωγοί με τα κέντρα κατανάλωσης. Υπάρχει η ελπίδα ότι τότε θα υποχωρήσει η ανατιμητική κερδοσκοπία. Τι θα πείραζε όμως μέχρι τότε να ληφθούν τα ρυθμιστικά μέτρα που προαναφέρθηκαν; Η 3ετία που μεσολαβεί δεν είναι μικρό διάστημα για την Ευρωπαϊκή οικονομία και τους πολίτες.
Υπάρχει επίσης η πιθανή προσδοκία υποχώρησης των πιέσεων στις τιμές αν τερματισθεί ο πόλεμος στην Ουκρανία. Όμως, αφ’ενός κάτι τέτοιο δεν είναι ορατό ακόμα, αφ’ετέρου ο πόλεμος δεν είναι η γενεσιουργός αιτία του προβλήματος- απλώς μεγέθυνε το πρόβλημα που είχε ήδη εμφανισθεί λόγω των δομικών ατελειών των μοντέλων απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας. Η εκτόξευση των τιμών ενέργειας ξεκίνησε 5 μήνες περίπου πριν την έναρξη του πολέμου.
Υπάρχει και η εξήγηση της δογματικής εμμονής στη θεωρία της ελεύθερης αγοράς. Όμως- κατά την άποψή μας- οποιαδήποτε θεωρία πρέπει να αποσκοπεί στην ευημερία των πολιτών στην πράξη. Άλλως, πρέπει να τροποποιείται ανάλογα, ή να εγκαταλείπεται.
Η επίσημα προβαλλόμενη άποψη ότι στην περίπτωση επιβολής πλαφόν δεν θα υπάρχει επαρκής προσφορά ΦΑ, δεν αντέχει από την ανάλυση των δεδομένων προσφοράς και ζήτησης. Αρκεί βέβαια το πλαφόν να καθορισθεί σε επίπεδα που δεν θα στερούν το κίνητρο διοχέτευσης του ΦΑ στις Ευρωπαϊκές αγορές, πράγμα που μπορεί να εξασφαλισθεί με ένα εύλογα υψηλό περιθώριο έναντι της τιμής του Henry hub, όπως π.χ. προτείνεται στην αρχή του άρθρου (η πρόσφατη πρόταση της Επιτροπής για το ύψος του πλαφόν απλώς υπονομεύει τη σοβαρότητα του θεσμού αυτού).
Η άρνηση, έστω και δοκιμής, ενός τέτοιου συστήματος είναι ακατανόητη.
Σε κάθε περίπτωση, λογική εξήγηση για την ολιγωρία λήψης μέτρων δεν βρίσκεται…
Δεν πρέπει επίσης να παραγνωρίζονται οι πολιτικές επιπτώσεις της ολιγωρίας αυτής. Το εκλογικό αποτέλεσμα στην Ιταλία σίγουρα δεν είναι άσχετο με την απόγνωση των πολιτών.
Ας ελπίσουμε ότι, έστω και την τελευταία στιγμή, θα ξυπνήσει η ηγεσία της Ε.Ε…
* Ο Δημήτρης Καρδοματέας είναι τ. Γενικός Διευθυντής Στρατηγικής και Ανάπτυξης του ΔΕΣΦΑ
