Της Μαριάννας Σκυλακάκη*
Ενεργή διαχείριση των προσωπικών οικονομικών παντού στον κόσμο σημαίνει αποταμίευση. Στην Ελλάδα όμως σήμερα, ο αποταμιευτής είναι είδος προς εξαφάνιση.
Σύμφωνα με ανάλυση των στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ από το τμήμα οικονομικών μελετών της Eurobank (Νοέμβριος 2017), η Ελλάδα είναι η τελευταία χώρα στην αποταμίευση στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η συνολική ροή αποταμιευτικών πόρων διαμορφώθηκε στο 9,0% του ΑΕΠ το 2ο τρίμηνο 2017, όταν η συνολική αποταμίευση ως ποσοστό του ΑΕΠ για την ευρωζώνη και την Ε.Ε. των «28» ανήλθε στο 23,9% και στο 22,6%, αντίστοιχα.
Σε εβδομαδιαίο δελτίο του για την οικονομία, ο ΣΕΒ διαπιστώνει ότι τα νοικοκυριά το 2017 όχι μόνο δεν έβαλαν τίποτα στην άκρη, αλλά «τράβηξαν» και 13,7 δισ. ευρώ από τις οικονομίες τους για να επενδύσουν 5,4 δισ. ευρώ και να αφιερώσουν τα υπόλοιπα 8,3 δισ. στην κατανάλωση, ξοδεύοντας περισσότερα απ'' ό,τι τους επέτρεπε το εισόδημά τους.
Δυστυχώς, όμως, στη δημόσια συζήτηση για την οικονομία, η έννοια αποταμίευση και το ενδιαφέρον για τα προσωπικά οικονομικά των νοικοκυριών είναι εξόριστοι από τη δημόσια συζήτηση για την οικονομία. Κυριαρχούν τα «μεγάλα» -τα μνημόνια, η «καθαρή» έξοδος, η ανάπτυξη, το χρέος κ.λπ.- λείπουν όμως οι άνθρωποι και τα νοικοκυριά που απαρτίζουν την περίφημη οικονομία.
Μα, το πρόβλημα στην Ελλάδα δεν ήταν πρωτίστως τα ατομικά οικονομικά μας θα πουν πολλοί. Ήταν τα οικονομικά του κράτους. Αυτό χρεοκόπησε, όχι -στην αρχή τουλάχιστον- εμείς. Εν τούτοις, χωρίς ενεργή διαχείριση των ατομικών οικονομικών, του εισοδήματος, των καταναλωτικών συνηθειών, των αποταμιεύσεων και του δανεισμού, στο δύσκολο ελληνικό περιβάλλον, άνθρωποι και νοικοκυριά δεν θα είμαστε σε θέση να οικοδομήσουμε εκ νέου την ατομική μας περιουσία -μεγάλη ή μικρή- και ένα ασφαλές μέλλον για τις οικογένειές μας.
Συμβουλές προς σπανίζοντες αποταμιευτές
Μια νέα παγκόσμια τάση σήμερα είναι η ενεργή διαχείριση των προσωπικών οικονομικών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το πρόσφατο βιβλίο της Αμάντα Στάινμπεργκ «Worth It: Your Life, Your Money, Your Terms», το οποίο πραγματεύεται μάλιστα ιδιαιτέρως τα εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι γυναίκες που αναζητούν ατομική οικονομική ευημερία και ανεξαρτησία.
Η βασική συμβουλή της είναι ότι η αποταμίευση είναι «μια ευκαιρία που δεν θέλουμε να χάσουμε», καθώς μας δίνει τη δυνατότητα της επιλογής, αλλάζει τον τρόπο που αντιμετωπίζουμε τα χρήματα και μας επιτρέπει να παράγουμε εισόδημα, ακόμη και όταν σταματήσουμε να εργαζόμαστε.
Όσο για τη νικητήρια φόρμουλα για την ατομική οικονομική υγεία; Να ξοδεύουμε λιγότερα και να αποταμιεύουμε περισσότερα. Μάλιστα, η Στάινμπεργκ δεν μας καλεί να ξοδεύουμε απλώς λίγο λιγότερα από αυτά που κερδίζουμε, να ζούμε με άλλα λόγια εντός των δυνατοτήτων μας. Μας καλεί να ζούμε όσο το δυνατόν πιο χαμηλά, σε σχέση με τις δυνατότητες αυτές. Είναι, κατά την ίδια, ο μόνος τρόπος για να δημιουργήσουμε μακροπρόθεσμη οικονομική ευημερία.
Πώς, όμως, μπορεί κανείς να αποταμιεύσει αν βουλιάζει στα χρέη ή αν οι οικονομικές υποχρεώσεις του, μήνα με τον μήνα, καλύπτονται οριακά από τα εισοδήματά του; «Ψάξτε στην τσάντα σας και βάλτε τα νομίσματα που θα βρείτε σ'' ένα βάζο. Μόλις αποθηκεύσατε εβδομήντα πέντε λεπτά. Την επόμενη εβδομάδα αποθηκεύστε τα διπλάσια. Η εξοικονόμηση είναι συνήθεια, όχι μια εκ των υστέρων σκέψη».
Εξαιρετικά μεγάλη σημασία δίνεται στην οικοδόμηση ενός ταμείου έκτακτης ανάγκης, ακόμη κι αν κανείς παραμένει υπερχρεωμένος. «Αν αποπληρώσετε το χρέος σας θυσιάζοντας το ταμείο έκτακτης ανάγκης, θα συνεχίσετε να συγκεντρώνετε περισσότερα χρέη, αφήνοντας τον εαυτό σας εκτεθειμένο». Τι θα έπρεπε να περιλαμβάνει, στο ελάχιστο, το ταμείο αυτό; Τα συνολικά έξοδα τουλάχιστον ενός μήνα. Πόσοι από εμάς έχουν ανά πάσα στιγμή στην άκρη έστω αυτά;
Μια άλλη ενδιαφέρουσα συμβουλή έχει να κάνει με τον τρόπο που διαχειριζόμαστε τις αποταμιεύσεις όταν αρχίσουν να αποκτούν υπόσταση. «Δεν χρειάζεται να ξέρετε από μετοχές -πρέπει όμως να ξέρετε πώς να επενδύετε με βάση λίγες βασικές αρχές». Το κλειδί είναι η έννοια του «ενεργού παθητικού επενδυτή». Αυτού που στοχεύει στη μεγιστοποίηση των αποδόσεων μακροπρόθεσμα και όχι βραχυπρόθεσμα, που διατηρεί τις αγοραπωλησίες στο ελάχιστο, που διαφοροποιεί τις αποταμιεύσεις του και προπαντός που γνωρίζει επί της ουσίας πού είναι επενδεδυμένα τα χρήματά του και τι του αποδίδουν.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα στο βιβλίο της Στάινμπεργκ η αγορά ακινήτων: πριν επενδύσεις σε ακίνητο πρέπει να γράψεις στο χαρτί ή στον υπολογιστή σου τη χρήση που θα κάνεις και τα προσδοκώμενα έσοδα, τα έξοδα συντήρησης, τους φόρους που θα πληρώσεις, τα τοκοχρεολύσια των δανείων και να σκεφτείς πόσο αυτά μπορεί να αλλάξουν αν η αγορά διαφοροποιηθεί. Όταν το κάνεις αυτό, και σε αντίθεση με αυτό που υπαγορεύει η ελληνική νοοτροπία, από τα ίδια τα νούμερα ανακαλύπτεις ότι σε πολλές περιπτώσεις η επιλογή του ενοικίου είναι η καλύτερη λύση.
Η ελληνική πραγματικότητα
Βιβλία όπως αυτό της Στάινμπεργκ, αλλά και άρθρα, ειδικές ιστοσελίδες και ενημερωτικά βίντεο υπόσχονται να μας βοηθήσουν να διαχειριστούμε καλύτερα τα προσωπικά μας οικονομικά. Τι συμβαίνει όμως όταν ένας Έλληνας ή Ελληνίδα αποφασίσει να αποπειραθεί να εφαρμόσει κάποιες από τις στρατηγικές που περιγράφουν στην πράξη; Να γίνει ο ίδιος συνετός αποταμιευτής, και ας είναι η μύγα μες στο γάλα; Μπορεί να τις εφαρμόσει στην ελληνική πραγματικότητα;
Τα εμπόδια είναι πολλαπλά. Κάποια, όπως η υπέρμετρη φορολογία που λεηλατεί τα εισοδήματα και τις όποιες αποταμιεύσεις μας, θα ήλπιζε κανείς ότι μια επόμενη κυβέρνηση θα μπορούσε να τα αλλάξει. Τι γίνεται όμως με το χαμηλό επίπεδο υπηρεσιών που μας παρέχει το κράτος ανταποδοτικά για τους φόρους μας, που οδηγεί σε επιπρόσθετες επιβαρύνσεις, και στην ανάγκη για αποταμίευση για να καλυφθούν μελλοντικές ανάγκες για τις σπουδές των παιδιών ή τα προβλήματα υγείας στα γηρατειά;
Τι γίνεται όταν οι αναγκαστικές αποταμιεύσεις μας -οι εισφορές στον ΕΦΚΑ- δεν έχουμε ιδέα αν θα υπάρχουν αύριο, πόσο μάλλον για το αν και πώς επενδύονται; Τι γίνεται όταν στην αγορά ακινήτων, το ίδιο το κράτος χρησιμοποιεί άλλες «αντικειμενικές» αξίες όταν μας ζητεί να πληρώσουμε φόρους και άλλες όταν βγάζει το σπίτι σε πλειστηριασμό; Πώς υπολογίζουμε την περιουσία μας τότε; Πώς την οικοδομούμε σε βάθος χρόνου όταν ακόμη και οι πιο απλές παράμετροι είναι στον αέρα;
Μπορεί το βιβλίο που θα διαβάσουμε να είναι best-seller, αξιόπιστο και να εξηγεί βήμα βήμα πώς θα καταφέρει να γίνει κάποιος αποδοτικός αποταμιευτής -αρκεί να μη ζει στην Ελλάδα του 2018.
*Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο της Παρασκευής 17 Αυγούστου.
