Να αλλάξει άρδην ο τρόπος λειτουργίας των τραπεζών και να σταματήσουν οι «αλχημείες», έτσι ώστε οι τράπεζες να μην χρειάζονται τα χρήματα των καταθετών για να διασωθούν, προτείνει ένας από τους σημαντικότερους οικονομολόγους της εποχής μας, ο Βρετανός Mervyn King.
Ο πρώην διοικητής της Τράπεζας της Αγγλίας (BOE) είναι σίγουρα μία ιδιαίτερη φυσιογνωμία. Ο «κεντρικός τραπεζίτης που τα έβαλε με τις τράπεζες», όπως τον αποκαλούν στη Μ. Βρετανία παράγοντες του χρηματοπιστωτικού κλάδου έχει ουκ ολίγες φορές ταχθεί ενάντια τόσο στις πολιτικές των Βρυξελλών όσο και στις τραπεζικές πρακτικές και έχει προτείνει την έξοδο της Γερμανίας από την Ευρωζώνη.
Επίσης, με φράσεις όπως «η πειθαρχεία στην αγορά δεν μπορεί να αφορά όλους εκτός από τις τράπεζες» και «οι τράπεζες βάζουν πρώτα τα κέρδη και μετά τον άνθρωπο» ο King έχει αποκτήσει αρκετούς… εχθρούς στον τραπεζικό κλάδο, υποστηρίζοντας παράλληλα ότι οι τράπεζες δυσκολεύονται πάρα πολύ να αποδεχτούν την αποτυχία του μοντέλου που ακολουθούν.
Πριν από δύο μήνες, μάλιστα, ο επί δεκαετία επικεφαλής της BOE εξέδωσε ένα βιβλίο με τίτλο «Το Τέλος της Αλχημείας», στο οποίο παραθέτει τη δική του θεωρία για την κρίση του 2008, θεωρεί την Ευρωζώνη καταδικασμένη και προτείνει συγκεκριμένες αλλαγές στον τρόπο που αξιολογείται η φερεγγυότητα των τραπεζών. Οι εκτιμήσεις του King για το τέλος της Ευρωζώνης και για τα αυστηρά μέτρα λιτότητας που δίνουν ώθηση στο λαϊκισμό έλαβαν, όπως ήταν αναμενόμενο, μεγάλη δημοσιότητα.
Ακόμη όμως και πριν το τέλος της θητείας του στην BOE, ο Βαρόνος, πλέον, King του Lothbury, είχε προειδοποιήσει πως αν δεν υπάρξουν αλλαγές στο ρυθμιστικό πλαίσιο που διέπει τις τράπεζες θα ξεσπάσει νέα χρηματοπιστωτική κρίση, τονίζοντας ότι οι πιο «παραδοσιακοί» κλάδοι λειτουργούν με περισσότερη «ηθική».
Στο βιβλίο του, ο King προτείνει απλούς τρόπους με τους οποίους μπορεί να δοθεί τέλος στις χρηματοοικονομικές «αλχημείες» που ευθύνονται σε μεγάλο βαθμό για τις τραπεζικές κρίσεις.
Ο πρώην καθηγητής του London School of Economics, που θεωρείται ένας από τους επιφανέστερους ακαδημαϊκούς και οικονομολόγους της εποχής μας, προτείνει ένα νέο «σύστημα αξιολόγησης της φερεγγυότητας« των τραπεζών, μέσω του οποίου θα λαμβάνεται υπόψη η πραγματική διάσταση των κινδύνων που εμπεριέχουν τα στοιχεία ενεργητικού των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων.
Να διαχωρίσουν λειτουργίες χωρίς να «σπάσουν»
Ο King υποστηρίζει ξεκάθαρα ότι ο τρόπος λειτουργίας των τραπεζών πρέπει να αλλάξει και βάσει αυτής της ιδέας έδωσε τον τίτλο «Το Τέλος της Αλχημείας» στο βιβλίο.
Το πρώτο βήμα σύμφωνα με τον King πρέπει να είναι ο διαχωρισμός των «βαρετών» τραπεζικών λειτουργιών (όπως οι καταθέσεις και οι καθημερινές συναλλαγές λιανικής) από τις πιο… συναρπαστικές όπως το trading πάσης φύσεως τίτλων. Αυτό, ωστόσο, δεν απαιτεί τη διάσπαση των τραπεζών όπως αυτή προτείνεται στις ΗΠΑ για τις μεγάλες τράπεζες. Απλώς, οι καταθέσεις και οι βραχυπρόθεσμες χορηγήσεις θα πρέπει να διαχωριστούν από τα υπόλοιπα στοιχεία ενεργητικού.
Για όλα τα «βαρετά» στοιχεία ενεργητικού οι τράπεζες θα υποχρεώνονται να κατέχουν κρατικά ομόλογα ή αποθεματικά στην κεντρική τράπεζα σε μετρητά. Και αυτό γιατί θα πρέπει να είναι μηδενικός ο κίνδυνος ότι δεν θα υπάρχουν αρκετά μετρητά στην περίπτωση που ξαφνικά οι πελάτες θέλουν να φύγουν από μία τράπεζα, με αποτέλεσμα να μην υπάρχει λόγος να… φύγουν.
Τα στοιχεία μεγαλύτερου ρίσκου από τα οποία οι τράπεζες καταγράφουν τα μεγαλύτερα κέρδη αλλά και τις μεγαλύτερες ζημιές, θα περνούν από τον έλεγχο της κεντρικής τράπεζας, πριν ξεσπάσει κρίση, για να καθοριστεί το ποσό που η κεντρική τράπεζα προτίθεται να τους δανείσει στην περίπτωση που οι τράπεζες δώσουν τα στοιχεία αυτά για ενέχυρα.
Είτε πρόκειται για κοινές μετοχές, ομόλογα, CDS είτε για οποιοδήποτε άλλο τίτλο, οι τράπεζες θα αποφασίζουν εκ των προτέρων ποια στοιχεία από αυτά προτίθενται να δώσουν στην κεντρική τράπεζα ως ενέχυρα. Όσο υψηλότερο είναι το ρίσκο που συνοδεύει τους τίτλους, τόσο μικρότερο θα είναι το ποσό που προτίθεται να δανείσει η κεντρική τράπεζα, ενώ οι πιο περίπλοκοι τίτλοι δεν θα είναι επιλέξιμοι. Έτσι κάθε τράπεζα θα γνωρίζει το ποσό που θα μπορεί να δανειστεί σε περίπτωση ανάγκης και η κεντρική τράπεζα θα γίνει «ο ενεχυροδανειστής παντός καιρού», όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο King.
Ο κανόνας του King
Σε ότι αφορά την αξιολόγηση της φερεγγυότητας των τραπεζών για να αποφευχθούν μελλοντικές τραπεζικές κρίσεις, ο King δίνει τον δικό του κανόνα: τη διαφορά μεταξύ των «αποτελεσματικών ρευστοποιήσιμων στοιχείων ενεργητικού» και των «αποτελεσματικών ρευστοποιήσιμων υποχρεώσεων». Τα ρευστοποιήσιμα στοιχεία ενεργητικού θα αποτελούνται από τους τίτλους που διατηρεί η τράπεζα έναντι των καταθέσεων (κρατικά ομόλογα, μετρητά), συν την αξία ενεχυρίασης των τίτλων μεγαλύτερου ρίσκου όπως αυτή αποτιμάται από την κεντρική τράπεζα. Οι ρευστοποιήσιμες υποχρεώσεις θα είναι τα χρήματα που θα μπορούσαν θα φύγουν από την τράπεζα άμεσα – καταθέσεις και δάνεια που έχουν χορηγηθεί το τελευταίο έτος.
Σύμφωνα με τον «κανόνα του King» ο οποίος προτείνει να εφαρμοστεί σταδιακά π.χ. σε βάθος δεκαετίας, τα ρευστοποιήσιμα στοιχεία ενεργητικού θα πρέπει να υπερβαίνουν τις ρευστοποιήσιμες υποχρεώσεις. Αν δεν συμβαίνει κάτι τέτοιο, τότε η τράπεζα θα είναι χρεοκοπημένη και οι καταθέσεις της θα πρέπει να μεταφερθούν χωρίς πανικό σε μία υγιή τράπεζα.
Παράδειγμα:
Ας δούμε το απλό παράδειγμα μίας τράπεζα με συνολικό ενεργητικό και παθητικό ύψους 100 εκατ. δολαρίων. Υποθέτουμε ότι η τράπεζα διαθέτει 10 εκατ. δολάρια σε αποθεματικό στην κεντρική τράπεζα, 40 εκατ. δολάρια σε σχετικά ρευστοποιήσιμους τίτλους και 50 εκατ. δολάρια υπό τη μορφή επιχειρηματικών δανείων. Αν η κεντρική τράπεζα αποφάσιζε ότι το κατάλληλο «κούρεμα» για τους ρευστοποιήσιμους τίτλους είναι 10% και για τα μη ρευστοποιήσιμα δάνεια 50%, τότε θα ήταν διατεθειμένη να δανείσει στην τράπεζα 36 εκατ. δολάρια για τα πρώτα και 25 εκατ. δολάρια για τα δεύτερα, δεδομένου ότι η τράπεζα είχε εκ των προτέρων τοποθετήσει τους συγκεκριμένους τίτλους στα διαθέσιμα ενέχυρα.
Τα πραγματικά ρευστοποιήσιμα στοιχεία ενεργητικού της τράπεζας θα είναι 71 εκατ. δολάρια (10+36+25). Συνεπώς θα χρειαζόταν να χρηματοδοτηθεί με 71 εκατ. δολάρια καταθέσεων ή βραχυπρόθεσμου δανεισμού.
Έτσι εκτιμάται ότι οι τράπεζες θα αποθαρρύνονταν να προχωρούν σε κερδοσκοπικές συναλλαγές αφού θα το πλήρωναν ακριβά, λόγω του κουρέματος των ενέχυρων. Με το κούρεμα που θα επιβάλλει η κεντρική τράπεζα, οι τράπεζες στην ουσία πληρώνουν προκαταβολικά μία ασφάλιση ρευστότητας που σήμερα δεν πληρώνουν.
Άρα θα σταματούσε η… λαιμαργία των τραπεζών να γίνουν όλο και μεγαλύτερες – αφού όσο μεγαλύτερες είναι τόσο πιθανότερο να δεχθούν βοήθεια σε κρίση – καθώς δεν θα υπάρχουν διασώσεις τραπεζών. Στην περίπτωση χρεοκοπίας, δεν θα υπάρχει ανάγκη οι καταθέτες να τρέξουν να πάρουν τα λεφτά τους γιατί όλες οι καταθέσεις θα είναι καλυμμένες με κρατικά ενέχυρα. Οι ζημιές θα επιβαρύνουν τους μετόχους και τους μακροπρόθεσμους πιστωτές.
Με τον κανόνα του King, ο τραπεζικός κλάδος θα επέστρεφε σε μία κατάσταση χαμηλότερης κερδοφορίας και θα γινόταν πιο… βαρετός, όμως από τη στιγμή που η αγορά θα αποφάσιζε τη δομή των τραπεζικών λειτουργιών υψηλότερου ρίσκου, θα υπήρχαν κίνητρα για τις τράπεζες να βελτιωθούν και να καινοτομήσουν και οι χρεοκοπίες θα ήταν κάτι πιο απλό, όπως συμβαίνει σε όλους τους κλάδους. Κατά συνέπεια, οι τράπεζες θα χρειάζονταν ένα πολύ πιο απλό ρυθμιστικό πλαίσιο.
Τα υπόλοιπα στο πολύ ενδιαφέρον βιβλίο του Mervyn King. Γιατί όπως λέει και ο Αμερικανός οικονομολόγος και καθηγητής του Harvard, Lawrence H. Summers, «ο Mervyn King ίσως έχει γράψει το πιο σημαντικό βιβλίο που γράφτηκε μετά την χρηματοπιστωτική κρίση. Συμφωνεί κανείς ή διαφωνεί, οι ιδέες του King αξίζουν την προσοχή όλων, από φοιτητές Οικονομικών μέχρι αρχηγούς κρατών».
