Ο Δρόμος του Μεταξιού αναφέρεται σε ένα δίκτυο ανταλλαγής διαδρομών που ξεκίνησε από την αρχαία Κίνα και φτάνει στη Δυτική Ασία και την Ευρώπη. Αυτός ο «δρόμος» δεν ήταν ένας μόνος συγκεκριμένος δρόμος, αλλά ένα σύμπλεγμα διαδρομών που χρησιμοποιήθηκαν για το εμπόριο, τον πολιτισμό, τη θρησκεία, τη φιλοσοφία και την τεχνολογία για πολλούς αιώνες.
Τα βασικά προϊόντα που μεταφέρονταν ήταν, φυσικά, το μετάξι από την Κίνα, αλλά και άλλα αγαθά όπως κοσμήματα, χρυσάφι, μπαχαρικά, γυαλί και πολλά άλλα. Ταυτόχρονα, ιδέες, πολιτισμοί, θρησκείες και τεχνολογίες επίσης διαδόθηκαν μέσω αυτών των διαδρομών.
Η ύπαρξη του Δρόμου του Μεταξιού συνέβαλε σημαντικά στην ανάπτυξη των πολιτισμών των χωρών που συνέδεε, καθώς και στην ιστορική εξέλιξη πολλών περιοχών της Ασίας, της Αφρικής και της Ευρώπης. Η δυναστεία των Τανγκ (618-907 μ.Χ.) ήταν μια χρυσή εποχή για την Κίνα και για τις χώρες της Κεντρικής Ασίας των αρχικών Δρόμων του Μεταξιού, των οποίων οι έμποροι ευημερούσαν από την αγορά Tang West της αρχαίας πρωτεύουσας στο Σιάν.
Μετά το 2013, η ιδέα του Δρόμου του Μεταξιού επανεκκινείται και μεταμορφώνεται με την πρωτοβουλία «Ζώνη και Δρόμος» (Belt and Road Initiative -BRI) της Κίνας, μια μεγάλης κλίμακας οικονομική και υποδομική πρωτοβουλία που στοχεύει στην ενίσχυση της ροής των αγαθών και υπηρεσιών μεταξύ χωρών σε έναν σύγχρονο «Δρόμο του Μεταξιού».
Η Κεντρική Ασία θεωρούνταν το κατώφλι της Ρωσίας στις σοβιετικές μέρες και η Ρωσία παρέμενε σημαντική πηγή εμπορίου και ασφάλειας για την περιοχή. Πρόσφατα στη Σύνοδο Κορυφής των χωρών της Κεντρικής Ασίας στην αρχαία κινεζική πρωτεύουσα Σιάν, συναντήθηκαν οι ηγέτες πέντε βασικών χωρών της Κεντρικής Ασίας, το Καζακστάν, το Κιργιστάν, το Τατζικιστάν, το Τουρκμενιστάν και το Ουζμπεκιστάν για να συζητήσουν τις εξελίξεις κατά μήκος του Belt and Road.
Ενθαρρύνθηκαν να ανέβουν στο τρένο της ανάπτυξης της Κίνας και να δημιουργήσουν από κοινού ένα λαμπρότερο μέλλον. Η Κίνα επιβεβαίωσε την κυριαρχία της ως εναλλακτικός εμπορικό εταίρος και εναλλακτικός πάροχος ασφάλειας στην Κεντρική Ασία, βασιζόμενη στο πνεύμα της win-win συνθήκης, σε βάρος της Ρωσίας που χάνει συνεχώς την επιρροή της στην Κεντρική Ασία.
Δεν είναι το μετάξι αλλά οι αγωγοί πετρελαίου και φυσικού αερίου που ενώνουν την περιοχή σήμερα. Το εμπόριο μεταξύ της Κίνας και των πέντε χωρών της Κεντρικής Ασίας έφτασε τα περίπου τα $70 δισ. το 2022, σημειώνοντας αύξηση 40% σε ετήσια βάση. Η Κίνα είναι ο μεγαλύτερος εισαγωγέας φυσικού αερίου από την περιοχή. Η σύνοδος κορυφής του Σιάν ήταν μια διπλωματική πρωτοβουλία για την αντιμετώπιση της πολιτικής περιορισμού, και περικύκλωσης της Κίνας από τις ΗΠΑ.
Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία δεν ήταν στην ημερήσια διάταξη στο Σιάν. Ούτε το γεγονός ότι η Κεντρική Ασία προμηθεύει περισσότερα από τα δύο τρίτα των εισαγωγών φυσικού αερίου της Κίνας και η Κίνα εισάγει πολύ περισσότερο φυσικό αέριο από την Κεντρική Ασία παρά από τη Ρωσία.
Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η παγκόσμια κοινότητα, για να μην επαναληφθεί η πιθανότητα ενός παρανοϊκού ηγέτη να αιματοκυλίσει τις άλλες χώρες, αναπτύχθηκε το ΝΑΤΟ. Με αντίπαλο δέος το Σύμφωνο της Βαρσοβίας και τα οποία αναδείχθηκαν ως δύο ανταγωνιστικά πολιτικά μπλοκ από τα ερείπια της πιο καταστροφικής σύγκρουσης που έγινε ποτέ. Στα δυο αυτά μπλοκ η Κίνα, η Ινδία, η Βραζιλία, η Νότια Αφρική και πολλές άλλες χώρες ήταν σε μεγάλο βαθμό απόντες ή ακολουθούσαν αδέσμευτη στρατηγική. Τώρα προσπαθούν να διαμορφώσουν ένα αντίπαλο δέος μέσω των χωρών των BRICS, μιας και το σύμφωνο της Βαρσοβίας κατέρρευσε μαζί με την Σοβιετική Ένωση.
Από τότε έχουν προκύψει νέα σχήματα. Η Πρωτοβουλία Belt and Road (BRI) που ξεκίνησε από την Κίνα το 2013 και αναπτύσσει δισεκατομμύρια δολάρια για έργα υποδομής σε περισσότερες από 100 χώρες, είναι το νέο Σινικό Τείχος, που χωρίζει τις χώρες σύμφωνα με τα συμφέροντά τους να υπογράψουν ή να εναντιωθούν στην BRI. Μέχρι πρότινος, οι υπογράφοντες κέρδιζαν καθώς έχουν δαπανηθεί 12 φορές περισσότερα χρήματα από το Σχέδιο Marshall. Τώρα όμως βυθίζονται στα χρέη τόσο η Κίνα όσο και οι χώρες που έχουν δανειστεί για τα έργα υποδομών του BRI. Τα έργα αφορούν το 65% του παγκόσμιου πληθυσμού, το 1/3 του παγκόσμιου ΑΕΠ, όπου διακινείται το ¼ των παγκοσμίων αγαθών & υπηρεσιών.
Ο πρόσφατος αποπληθωρισμός της Κίνας, η φούσκα των ακινήτων, η υπερχρέωση της χώρας, η χαμηλή παραγωγικότατα, η δημογραφική συρρίκνωση, η υψηλή ανεργία στους νέους, η αποσύνδεση πολλών επιχειρήσεων από τις κινεζικές εφοδιαστικές αλυσίδες, δείχνουν τον κορεσμό της ανάπτυξης της Κίνας και αποτελούν τα σημάδια προς την πορεία που ακολούθησε η Ιαπωνία πριν 30 χρόνια.
Εν τω μεταξύ, στην Ιαπωνία, οι ηγέτες των G7 υποσχέθηκαν να αντιμετωπίσουν τις «αθέμιτες» πρακτικές της Κίνας. Το σχέδιο οικοδόμησης συμμαχιών για την απεξάρτηση από την Κίνα είναι σε εξέλιξη και μένει να καθοριστεί και στη συνέχεια να συμφωνηθεί από όλα τα μέλη της G7. Η συνάντηση των χωρών της G7 (Καναδάς, Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία, Ιαπωνία, Ηνωμένο Βασίλειο, Ηνωμένες Πολιτείες) στην Ιαπωνία, σε μεγάλο βαθμό επικεντρώθηκε στον τρόπο γεφύρωσης των διαφορών τους στις σχέσεις με την Κίνα και την αυξανόμενη σφαίρα επιρροής της.
Ενώ επιθυμούν να συνεργαστούν με το Πεκίνο σε παγκόσμια ζητήματα όπως η κλιματική αλλαγή, οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. θεωρούν επίσημα την Κίνα συστημικό αντίπαλο και οικονομικό ανταγωνιστή. Το εμπορικό πλεόνασμα της Κίνας είναι πάνω από $1 δισ. ημερησίως με τις ΗΠΑ και άλλο $1 δισ. ημερησίως με την Ε.Ε.
Το γεωγραφικό πρόβλημα της Κίνας είναι ότι έχει γίνει εξαγωγική δύναμη και ως εκ τούτου εξαρτάται από την πρόσβασή της στον Ειρηνικό Ωκεανό και τα παρακείμενα ύδατα. Οι Ηνωμένες Πολιτείες βλέπουν την ελεύθερη πρόσβαση της Κίνας στον Ειρηνικό ως πιθανή απειλή για το δικό τους στρατηγικό βάθος, κάτι θεμελιώδες για τις Ηνωμένες Πολιτείες από το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου.
Η πρόσβαση των Κινέζων στον Ειρηνικό εμποδίζεται από μια σειρά νησιωτικών κρατών –Ιαπωνία, Ταϊβάν, Φιλιππίνες και Ινδονησία, που υποστηρίζονται έμμεσα από κοντινές δυνάμεις όπως η Αυστραλία, η Ινδία και το Βιετνάμ. Δεν είναι όλοι σύμμαχοι των Αμερικανών, αλλά όλοι έχουν κοινά συμφέροντα ενάντια στην κινεζική ναυτική επέκταση. Η Κίνα θέλει να υπερασπιστεί το στρατηγικό της βάθος καταλαμβάνοντας και ελέγχοντάς το. Οι Ηνωμένες Πολιτείες θέλουν να υπερασπιστούν το στρατηγικό τους βάθος υπερασπίζοντάς το.
Οι Κινέζοι έχουν διαφορετικά και μερικές φορές πιο ρεαλιστικά συμφέροντα στις σχέσεις τους με τις ΗΠΑ και την Ευρώπη, τα οποία είναι ζωτικής σημασίας για την οικονομία τους. Δεν θέλουν να κάψουν όλες τις γέφυρες για χάρη μιας σχέσης με τη Ρωσία και για αυτό ισχυροποιούν την θέσης τους στην Κεντρικά Ασία στις χώρες που στο παρελθόν είχε επιρροή η Ρωσία. Η Οικονομία της Κίνας εξαρτάται από τις εξαγωγές προς τις ΗΠΑ και ΕΕ. Οι ΗΠΑ εισάγουν το 22% των εισαγωγών τους από την Κίνα. Οι εξαγωγές της Κίνας προ την ΕΕ είναι 6πλασιες από αυτές στη Ρωσία.
Η προσέγγιση της Ρωσίας προς την Κίνα θα δημιουργήσει προβλήματα στην Κίνα και δεν θα κάνει την Κίνα πιο δυνατή στον Ινδο-Ειρηνικό ωκεανό όπου αντιπαρατίθεται με την Δύση. Ούτε θα την βοηθήσει στην αντιπαράθεση για την μείωση των εμπορικών ελλειμμάτων με την Δύση η οποία είναι μια αντιπαράθεση που θα κυριαρχήσει τις επόμενες δεκαετίες και θα φθάσει σε επίπεδο σύγκρουσης δημοκρατικών και αυταρχικών πολιτισμών.
* Ατσαλάκης Γιώργος, Οικονομολόγος, Αναπληρωτής Καθηγητής Πολυτεχνείου Κρήτης Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης
