Πόσο βιώσιμες οικονομικά είναι οι περιβαλλοντικά βιώσιμες επενδύσεις στον τουρισμό; Μπορούν να λειτουργήσουν ως αντίδοτο στον υπερτουρισμό που φθείρει τη φυσική και πολιτιστική ακεραιότητα των τουριστικών προορισμών; Και ποια είναι η απήχησή τους στην πολιτεία, τους επιχειρηματίες, τους επενδυτές και τους τουρίστες; Την απάντηση δίνουν επιτυχημένα case studies στο εξωτερικό και την Ελλάδα.
Η ελληνική φιλοξενία αποτελεί ένα brand concept με μοναδικό DNA βαθιά εδραιωμένο στη συνείδηση του διεθνούς τουριστικού χάρτη. Για πολλές δεκαετίες, η εγχώρια αγορά κινήθηκε με γνώμονα τα παραδοσιακά πρότυπα μιας ανάπτυξης βασισμένης στην αύξηση των οικονομικών μεγεθών, η οποία ανακόπηκε στο peak της -το 2019- από μία σειρά αρνητικών συγκυριών.
Τα υψηλά αντανακλαστικά που ανέπτυξε ο ελληνικός τουρισμός ενάντια στην πανδημία, στην ενεργειακή κρίση και στη σκιά πλέον της κλιματικής αλλαγής, δημιούργησαν τις προϋποθέσεις για αύξηση της ανταγωνιστικότητας του εγχώριου τουριστικού προϊόντος. Δημιουργούν ωστόσο και αυξημένες υποχρεώσεις για να προστατευθούν τα όσα κατοχύρωσε ως τώρα ο κλάδος και να κεφαλαιοποιηθούν τα οφέλη.
Κατά την επανεκκίνηση του ελληνικού τουρισμού, η ανάκτηση του χαμένου εδάφους, η οποία κινείται και πάλι με ιδιαίτερα δυναμικούς ρυθμούς, θα πρέπει να περάσει μέσα από ένα νέο μοντέλο στρατηγικής και διαχείρισης, πιο βιώσιμο. Ανθεκτικό στις προκλήσεις, φιλικό προς την αισθητική και την ευεξία του επισκεπτόμενου κοινού στο οποίο απευθύνεται και σε ισορροπία με το φυσικό οικοσύστημα στο οποίο δραστηριοποιείται.
Αντιθέτως, όσοι προορισμοί και οι αντίστοιχες επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε αυτούς παραδίδονται στον ανεξέλεγκτο υπερτουρισμό, παραμένοντας στο παλαιό επιχειρηματικό μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης, το οποίο στηρίχθηκε για χρόνια στην άναρχη δόμηση και την απώλεια της γνησιότητας του φυσικού τοπίου, κινδυνεύουν να συνυποβαθμιστούν μαζί με το φυσικό και επιχειρηματικό περιβάλλον στο οποίο ανήκουν.
Το μοντέλο business as usual δεν λειτουργεί πια
Τα παραδείγματα υπερτουρισμού και κορεσμού της αγοράς είναι βέβαια σαφώς πιο έντονα στο εξωτερικό. Αγορές όπως η Βαρκελώνη και το Άμστερνταμ υποφέρουν από την ανεξέλεγκτη τουριστική εκμετάλλευση, με συνέπειες όπως υποβάθμιση της τουριστικής εμπειρίας, συνωστισμός, επιβάρυνση της ποιότητας ζωής των μόνιμων κατοίκων, καταστροφή του περιβάλλοντος και μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς, σημειώνεται στο τελευταίο δελτίο του ΙΝΣΕΤΕ για τον βιώσιμο τουρισμό.
Αντίστοιχα, η Βενετία το 2019 κατέγραψε 5,5 εκατομμύρια τουρίστες μίας διανυκτέρευσης, χωρίς να υπολογίζονται οι ημερήσιοι επισκέπτες που αριθμούσαν περί τους 15-50 εκατομμύρια ετησίως. Την ίδια στιγμή ο αριθμός των μονίμων κατοίκων κατέρρευσε από 175.000 σε 50.000 τα πιο πρόσφατα έτη και η δυσαρέσκεια κορυφώθηκε.
Το κόστος του υπερτουρισμού για τη βασίλισσα της Αδριατικής: κατακόρυφη επιδείνωση της ατμοσφαιρικής μόλυνσης, μόλυνση του υδροφόρου ορίζοντα, συνωστισμός στα κανάλια, άνοδος στάθμης, καθίζηση εδάφους και αυξημένες πλημμύρες.
Στατιστικές και έρευνες ανάλυσης τάσεων στη διεθνή τουριστική κίνηση καταγράφουν τη δυναμική που αποκτά στη συνείδηση των ταξιδιωτών ο βιώσιμος τουρισμός.
Σύμφωνα με περσινή έρευνα του Booking.com, πάνω από 3 στους 4 διεθνείς τουρίστες σκοπεύουν να επιλέξουν βιώσιμους προορισμούς για το 2024, ενώ ήδη από το 2022 έτερη διεθνής έρευνα σημειώνει ότι πάνω από το 90% των καταναλωτών αναζητούν βιώσιμες επιλογές στους ταξιδιωτικούς τους προορισμούς.
Πράσινη μετάβαση… νοοτροπίας
Ωστόσο, ένας μεγάλος αριθμός μελετών αποκαλύπτει ότι παραμένει το say-do gap, το «χάσμα» μεταξύ προθέσεων και τελικής καταναλωτικής συμπεριφοράς, ειδικά όταν η επιλογή βιώσιμης μετακίνησης ή προορισμού συνεπάγεται αύξηση του κόστους.
Αυτό δεν αποθάρρυνε κάποιους έως τώρα λιγότερο διαδεδομένους προορισμούς να επενδύσουν στο βιώσιμο τουρισμό και μάλιστα να αναδειχθούν σε δημοφιλή εναλλακτικά τουριστικά hotspots, ανεβαίνοντας στην κατηγορία προτίμησης του τουριστικού κοινού.
Σε άρθρο του το BBC αναφέρει τους 10 επικρατέστερους βιώσιμους προορισμούς για το 2024, σύμφωνα με τα νέα δεδομένα τουριστικής ζήτησης. Η Βαλένθια της Ισπανίας κερδίζει έδαφος έναντι της Βαρκελώνης, το Μαρόκο αναδύεται πιο δυναμικά ύστερα από την πτώση στις κρατήσεις που βίωσε σε συνέχεια του μεγάλου σεισμού το 2023 καταγράφοντας ρεκόρ αφίξεων, η Σάμπα αναδεικνύεται πρωταθλητής στα νησιά της Καραϊβικής χάρη στις βιώσιμες υποδομές και επενδύσεις των τοπικών επιχειρήσεων, ενώ ακόμη και το άντρο της τεχνολογίας, Σινγκαπούρη, έλαβε πιστοποίηση από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Βιώσιμου Τουρισμού.
Μπέλφαστ, Νότιος Μεγάλος Κοραλλιογενής Ύφαλος στην Αυστραλία, Παναμάς, το Μάουι, ταλαιπωρημένο από τις πυρκαγιές, η Γροινλανδία που ανακοίνωσε την παύση υποστήριξής της στον συμβατικό τουρισμό κρουαζιέρας για λόγους βιωσιμότητας και η Ντομίνικα (Μικρές Αντίλλες) συμπληρώνουν τη δεκάδα.
Κοινή συνισταμένη, το ανάχωμα που προβάλλουν στην κλιματική αλλαγή και την αλλοίωση του φυσικού περιβάλλοντος με μια σειρά καλά ενορχηστρωμένων δράσεων. Το αποτύπωμα των ενεργειών αυτών απέχει πολύ από το να αποδώσει ακόμη τα επιθυμητά αποτελέσματα, ωστόσο το έδαφος έχει στρωθεί και η κίνηση έχει εντυπωθεί στη συνείδηση των eco-conscious τουριστών.
Στον αντίποδα, οι νησιωτικοί προορισμοί διεθνώς ανταποκρίνονται ταχύτερα και ουσιαστικότερα στο κάλεσμα για βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη η οποία θα προστατεύσει τη φυσική και πολιτιστική τους τους ακεραιότητα.
Μπορεί σε πολλούς να αποτελεί έκπληξη αλλά οι Αζόρες διακρίθηκαν ως το πρώτο αρχιπέλαγος που απέκτησε διεθνή πιστοποίηση βιώσιμου προορισμού από το Παγκόσμιο Συμβούλιο Βιώσιμου Τουρισμού, έχοντας ήδη λάβει από το 2019 πιστοποίηση από το πρόγραμμα EarthCheck Sustainable Destination.
Έχοντας περιορίσει τη δόμηση σε έκταση μόλις 5% επί του φυσικού του αναγλύφου το νησιωτικό σύμπλεγμα προστατεύει το φυσικό και πολιτιστικό του οικοσύστημα με τα αμέτρητα μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς UNESCO.
Ο κορεσμός της ελληνικής αγοράς και η επιστροφή στην αυθεντικότητα
Τα παραδείγματα στον ελληνικό χώρο αν και λιγότερο εμφανή προς το παρόν, εντοπίζονται σε ουκ ολίγους «κορεσμένους» προορισμούς οι οποίοι υποφέρουν από συνωστισμό ιδιαίτερα στις περιόδους αιχμής, από ανεξέλεγκτη εμπορική εκμετάλλευση, με τα προβλήματα ήδη να γίνονται κάτι περισσότερο από εμφανή στο πεδίο της περιβαλλοντικής υποβάθμισης αλλά και της δημογραφικής ερημοποίησης.
Ενάντια στην τάση του υπερτουρισμού και της άναρχης δόμησης, με τις συνέπειες αυτών να είναι πλέον ορατές σε πολλούς πρώην παρθένους προορισμούς, βασικό ζητούμενο αποτελεί πλέον η επιστροφή στην αυθεντικότητα.
Και κυρίως η διατήρηση της αυθεντικότητας του φυσικού τοπίου στο οποίο δραστηριοποιούνται οι τουριστικές επιχειρήσεις, κάποιες από τις οποίες διάβασαν το μήνυμα της εποχής και σχεδιάζουν τη στρατηγική τους στα πρότυπα του υπεύθυνου και αειφόρου τουρισμού, συμβάλλοντας έτσι σημαντικά στο rebranding της χώρας.
Προς την κατεύθυνση αυτή συμπράττουν κράτος, φορείς και ιδιωτικός τομέας, μεγιστοποιώντας το αποτέλεσμα.
Τα ελληνικά case studies: Δωδεκάνησα vs Κυκλάδες
Η ανάδειξη της Ρόδου ως πρώτου βιώσιμου τουριστικού προορισμού παγκοσμίως σε βάθος πενταετίας αποτελεί από κοινού πρωτοβουλία της TUI και της περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, αφορώντας στον πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό του συνόλου τουριστικών υπηρεσιών στο Νησί των Ιπποτών.
Το υπουργείο Τουρισμού χαιρετίζει τη δράση αυτή, η οποία θα αποτελέσει παράδειγμα «που θα αντιγράψει όλος ο κόσμος» και «Νο 1 τάση για τον ταξιδιώτη για τα επόμενα πολλά χρόνια».
Στο ίδιο μήκος κύματος η Τήλος εφαρμόζει εδώ και χρόνια το πρόγραμμα zero-waste, ενώ πρότυπο βιώσιμου τουρισμού αποτελεί και η Αστυπάλαια, που αναμένεται να πρωταγωνιστήσει το φετινό καλοκαίρι ως εναλλακτικός προορισμός, φιλοδοξώντας να γίνει το πρώτο ενεργειακά αυτόνομο νησί.
Με τα Δωδεκάνησα, όπως προκύπτει, να παίρνουν τα σκήπτρα στον αειφόρο τουρισμό, οι Κυκλάδες, παραδομένες για δεκαετίες στην ανεξέλεγκτη τουριστική ανάπτυξη, φαίνονται να υστερούν.
Μύκονος και Σαντορίνη θεωρούνται υπερπλήρεις τουριστικές αγορές, ενώ το «σύνδρομο της μικρής Μυκόνου» πλήττει πολλά πρώην παρθένα νησιά της άγονης γραμμής όπως η Αντίπαρος με την οικοδομική ανάπτυξη να χτυπάει κόκκινο, ή τα Κουφονήσια, όπου οι κρατήσεις κλείνουν από τα Χριστούγεννα.
Και εκεί όμως υπάρχουν τα φωτεινά παραδείγματα. Το νησί της Σύρου, πρωτεύουσα των Κυκλάδων επενδύει στον βιώσιμο και προσβάσιμο τουρισμό, την ανακύκλωση και την ορθή διαχείριση υδάτινων πόρων.
Το σχέδιο έχει ορίζοντα υλοποίησης την τετραετία, προβλέπει τη δημιουργία Παρατηρητηρίου Οικονομίας Επισκεπτών, την ένταξη του νησιού στο Δίκτυο Προορισμών του Προγράμματος Plastic Free Greece και την ενίσχυση πρακτικών εξοικονόμησης νερού και ανακύκλωσης.
Παράλληλα αναβαθμίζεται η προσβασιμότητα στον μεσαιωνικό οικισμό της Άνω Σύρου, στα παραλιακά μέτωπα και σε εμπορικές περιοχές μέσω προγραμμάτων αστικής ανάπλασης.
Η συμβολή του ιδιωτικού τομέα
Η σύμπραξη Πολιτείας και φορέων όμως δεν είναι αρκετή. Πέραν των υποδομών, ο ιδιωτικός τομέας πρέπει να λάβει τη σκυτάλη. Στο νέο τοπίο που διαμορφώνεται, οι τουριστικές επιχειρήσεις που επενδύουν στην αρτιότητα υπηρεσιών σε συνδυασμό με το σεβασμό προς το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνικές δομές αναδεικνύονται σε βασικούς παράγοντες για τη βιώσιμη ανάπτυξη του ελληνικού τουρισμού, κύριας ατμομηχανής της ελληνικής οικονομίας.
Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του ξενοδοχειακού ομίλου Calilo, ο οποίος λειτουργώντας ως πρότυπο βιώσιμου τουρισμού στην Ίο, αυτοδεσμεύτηκε από την αρχή της επένδυσής του να περιορίσει το ισοζύγιο του φυσικού έναντι του δομημένου ανάγλυφου του κυκλαδίτικου νησιού, παρέχοντας υψηλής ποιότητας τουριστικές υπηρεσίες.
Η στρατηγική ανάπτυξης του Ομίλου Calilo βασίζεται στην αυτορρύθμιση των επενδύσεών του και στη δέσμευσή της Οικογένειας Μιχαλόπουλου να αναπτύξει μόνο το 1% της γης που κατέχει -και όχι το 10% το οποίο προβλέπει ο νόμος για τουριστικές επενδύσεις- προκειμένου να διατηρηθεί η φυσική ομορφιά και το οικοσύστημα της Ίου για τις μελλοντικές γενιές.
Αυτή η δέσμευση δεν είναι κάτι που έχουμε δει προηγουμένως από άλλον ιδιωτικό επενδυτή. Ο όμιλος Calilo αποτελεί το μοναδικό επενδυτή στην Ελλάδα που δεσμεύεται μέσω των στρατηγικών του επενδύσεων για ανάπτυξη ενός τόσο περιορισμένου ποσοστού επί του συνόλου γης που έχει στην κατοχή του.
Πόσο «βιώσιμος» τελικά είναι ο βιώσιμος τουρισμός για τις επιχειρήσεις;
Πόσο οικονομικά αποδοτική είναι όμως από επιχειρηματικής σκοπιάς η περιβαλλοντική συνείδηση όταν εμπλέκεται η ανάγκη για συνεχή αύξηση δραστηριότητας και κερδοφορία; Και πόση απήχηση έχει στο κοινό η στρατηγική χαμηλού προφίλ «take it slow and let it grow» σε ένα τόσο ανταγωνιστικό περιβάλλον;
Η φιλοσοφία του αυτοπεριορισμού και αλλά και της δωρεάς εδαφών για προστατευμένες περιοχές που έχει υιοθετήσει στις επενδύσεις του ο Όμιλος Calilo, έχει στόχο να προσελκύσει ένα διαφορετικό είδος τουρισμού, με πιο ποιοτικά χαρακτηριστικά που θα αναδείξει την Ίο στον παγκόσμιο χάρτη και θα ανοίξει την αγορά στην κοινότητα, ενώ παράλληλα προστατεύει το νησί από τον υπερτουρισμό.
Συνολικά, αυτή η προσέγγιση αναδεικνύει τον αειφόρο τουρισμό ως το μονοπάτι προς την ανάπτυξη και ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι τουριστικοί προορισμοί.
Στόχος είναι το μοντέλο αυτό να λειτουργήσει ως μια εναλλακτική στρατηγική για μελλοντικούς επενδυτές στην ανάπτυξη γης στις Κυκλάδες, οι οποίοι επιθυμούν να συμβάλουν στη μακροπρόθεσμη ανθεκτικότητα της τοπικής κοινότητας.
Rebranding Green – Rebranding Greece
Η απόφαση ωστόσο να κάνει κάποιος την αρχή και να αλλάξει τα δεδομένα, σηκώνει το βάρος και της ευθύνης για διαμόρφωση συνείδησης, τόσο από πλευράς των τουριστικών επιχειρήσεων όσο και από πλευράς του επισκεπτόμενου κοινού, μετατρέποντάς τους από παθητικούς παρατηρητές σε ενεργούς μετόχους στην προσπάθεια αυτή.
Η Οικογένεια Μιχαλόπουλου, επενδυτές στην Ίο από το 2014, οραματίστηκε ένα επιχειρηματικό μοντέλο αργής αλλά σταθερής και βιώσιμης ανάπτυξης αποσκοπώντας να καρπωθούν ισόποσο μέρισμα της επιτυχίας της στρατηγικής αυτής τόσο οι επισκέπτες όσο και η τοπική κοινωνία.
Η στρατηγική αυτή προϋποθέτει υψηλό engagement από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, τους εργαζόμενους, τους επισκέπτες, τους κατοίκους και τους υπόλοιπους επενδυτές στο νησί.
Μέσω επενδύσεων σε έρευνα και καινοτομία, αλλά και με τη συμμετοχή των εργαζομένων του που ενστερνίστηκαν το όραμα αυτό, ο Όμιλος Calilo κατάφερε μία σειρά από δράσεις με θετικό περιβαλλοντικό πρόσημο.
Συγκεκριμένα υλοποιώντας το όραμα zero plastic, κατάφερε να μειώσει τη χρήση πλαστικών κατά 30%. Στο πεδίο της υπεύθυνης διαχείρισης υδάτινων πόρων, οι εγκαταστάσεις ανακυκλώνουν και επαναχρησιμοποιούν το νερό που απαιτείται για τη λειτουργία τους, χρησιμοποιείται αλμυρό νερό στις κολυμβητικές δεξαμενές, ενώ έχουν εγκατασταθεί μεγάλες δεξαμενές συλλογής βρόχινου νερού.
Ο κύκλος της φύσης και ο κύκλος της ζωής
Όσοι έχουν επισκεφθεί το μέρος έχουν εντυπωσιαστεί από το φυσικό περιβάλλον της Ίου. Το τοπίο αν και μοιάζει άθικτο από ανθρώπινο χέρι, είναι στην ουσία αποτέλεσμα του Project Elektra. Αυτό το όνομα έχει σημαντική σημασία για τον Όμιλο Calilo, καθώς προέρχεται από το όνομά της γιαγιά της Οικογενείας Μιχαλοπούλου, την Ηλέκτρα, και συμβολίζει τη συνέχεια της ζωής και των κύκλων της.
Στο πλαίσιο του προγράμματος, ο Όμιλος Calilo δεντροφύτευσε πάνω από 68.842 δέντρα και θάμνους, ενώ μετέφερε από Πελοπόννησο, φύτευσε και διέσωσε 625 ελαιόδεντρα, φροντίζοντάς τα με αποτέλεσμα το 97% εξ αυτών να έχουν επιζήσει, προσφέροντας μία μαγευτική εμπειρία περιήγησης στους επισκέπτες.
Δίνοντας το παράδειγμα
Πραγματικά, όσοι έχουν επισκεφθεί το μοναδικό αυτό μέρος στην καρδιά των Κυκλάδων, συνειδητοποιούν ότι το «concept» Calilo προσελκύει ένα διαφορετικό είδος τουρισμού, όπου η εμπειρία είναι εμβληματική και η απόλυτη γαλήνη συνυπάρχει με την αυθεντικότητα.
Και υπάρχουν νέες αγορές τουριστών που αναζητούν αυτό ακριβώς το στοιχείο στις διακοπές τους. Καθώς μια νέα γενιά τουριστών στρέφεται προς την αυθεντικότητα, αναζητώντας μια πιο γαλήνια ταξιδιωτική εμπειρία, κοντά στη φύση, εγκαταλείπουν τα νησιά που πάσχουν από υπερτουρισμό και κατευθύνονται προς ήσυχους προορισμούς όπως η Ίος, επιλέγοντας για τη διαμονή τους επιχειρήσεις που σέβονται αυτή την ανάγκη.
Με μία ποικιλία υπηρεσιών που ξεπερνούν τις προσδοκίες των επισκεπτών, ο Όμιλος Calilo αναδεικνύεται σε κύριο εκφραστή του βιώσιμου τουρισμού στην Ελλάδα στον ιδιωτικό επιχειρηματικό και επενδυτικό τομέα, προσφέροντας μια αναζωογονητική εμπειρία που αναδεικνύει την αληθινή ομορφιά και φιλοξενία της Ελλάδας.
Μέσα από αυτήν τη δράση, συμβάλλει ενεργά στο rebranding της Ελλάδας, προσελκύοντας υψηλής ποιότητας τουρισμό και διατηρώντας άθικτη την ομορφιά των Κυκλάδων για τις μελλοντικές γενιές. Ένα παράδειγμα που πρέπει να ακολουθήσουν και άλλοι επενδυτές στον τομέα του τουρισμού.
