Του Κωνσταντίνου Χαροκόπου
Αν ανατρέξουμε σε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Γερμανού οικονομικού γεωγράφου Karl Andree που συνέγραψε το 1867, θα αντιληφθούμε με ιδιαίτερη ευκολία την έννοια του ελεύθερου παγκόσμιου εμπορίου και της λειτουργίας των παγκόσμιων αγορών.
Ο Karl Andree, χωρίς ίσως να αντιλαμβάνεται την βαρύτητα και τη σημασία της αφήγησης του, περιγράφει τα αντικείμενα που βρίσκονται γύρω του: «Κάθομαι δίπλα σε ένα τραπέζι κατασκευασμένο από ξύλο μαόνι, που προέρχεται από τις Ονδούρες. Το χαλί πάνω στο οποίο βρίσκεται η καρέκλα μου έχει υφανθεί στο Κιντερμίνστερ της Αγγλίας, με μαλλί από πρόβατα που βόσκουν γύρω από το Ρίο ντε λα Πλάτα της Αργεντινής ή τη Νέα Νότια Ουαλία της Αυστραλίας. Το τσάι που με περιμένει ζεστό στο φλιτζάνι, από πορσελάνη Βερολίνου, προέρχεται από την Κίνα ή το Ασάμ.
Ο καφές που ήπια το πρωί ήταν από την Ιάβα και η ζάχαρη από τη Βραζιλία ή την Κούβα. Καπνίζω καπνό από το Πουέρτο Ρίκο στην πίπα μου, που είναι φτιαγμένη από ξύλο Ουγγαρίας, από σήπιο που εξορύχθηκε στη Μικρά Ασία και σκαλίστηκε στη Θουριγκία και έχει ένα κεχριμπαρένιο στόμιο από κάποια χώρα της Βαλτικής. Η ασημένια γραμμή της πίπας μου είναι από το Ποτόσι του Περού». Η περιγραφή αυτή αποτελεί έναν ύμνο στο ελεύθερο εμπόριο.
Πάντα στην ανθρώπινη ιστορία το ελεύθερο εμπόριο και οι αμοιβαία συμφέρουσες συναλλαγές ανάμεσα σε φυσικά πρόσωπα, σε οντότητες και σε λαούς, αποτελούσαν τον ακρογωνιαίο λίθο για την ανάπτυξη, την ειρήνη και την ευημερία. Το ισχυρό ηθικό και οικονομικό επιχείρημα υπέρ του ανοικτού και ελεύθερου εμπορίου παραμένει επίκαιρο, ειδικά σήμερα που αναθεωρούνται πολλές πλευρές των εμπορικών πολιτικών και ο φόβος πως το εμπόριο θα γίνει βέλος στη φαρέτρα άσκησης εθνικών πολιτικών και μη πολεμικής αντιπαράθεσης ανάμεσα στα έθνη.
Και γεννάται το ερώτημα, ποιους έρχεται να προστατεύσει η πολιτική των εμπορικών δασμών και των πολιτικών «προστατευτισμού» των οικονομικών δραστηριοτήτων; Το μόνο σίγουρο είναι πως οι πολιτικές αυτές θα καταπατήσουν τις ελευθερίες των πολιτών και της κοινωνίας και θα οδηγήσουν στα ακριβώς αντίθετα αποτελέσματα, από αυτά στα οποία υποτίθεται πως στοχεύουν. Δηλαδή, θα επιφέρουν σημαντικές οικονομικές παρενέργειες και ενδεχομένως να οδηγήσουν και σε πολεμικές συρράξεις.
Οι πολιτικές του προστατευτισμού, που φέρουν πλέον το βαρύγδουπο όνομα του «εμπορικού πολέμου», δημιουργούν προβλήματα στους πολίτες των χωρών που εμπλέκονται σε αυτού του είδους τις αναίμακτες συρράξεις. Κάποιοι δασμοί θα χτυπήσουν τους παραγωγούς γεωργικών προϊόντων, άλλοι θα χτυπήσουν τους εργαζόμενους συγκεκριμένων βιομηχανικών κλάδων. Και τελικά, όλοι μαζί οι δασμοί θα επιβαρύνουν τους καταναλωτές. Θα περικόψουν τις καταναλωτικές δαπάνες τους και θα τους αποτρέψουν από το να πραγματοποιούν τις αγοραστικές επιλογές σύμφωνα με τις ανάγκες τους, εξαναγκάζοντάς τους να ακολουθούν τις κρατικές επεμβατικές πολιτικές στις τιμές των προϊόντων.
Ουσιαστικά, οι πολίτες των χωρών που επιβάλλουν δασμούς και επιλέγουν πολιτικές προστατευτισμού είναι όμηροι των αποφάσεων των κυβερνήσεων τους. Όμηροι που οδηγούνται σε χαμένες θέσεις εργασίας, σε μειωμένες παροχές, σε χαμηλό επίπεδο εκπαίδευσης και γενικότερα σε απώλειες ευκαιριών ζωής. Πολλές φορές, ως αφορμές για τον περιορισμό του εμπορίου τίθενται θέματα υψίστης εθνικής ασφαλείας, όπως για παράδειγμα γίνεται από την πλευρά του πρόεδρου των ΗΠΑ απέναντι στην Κίνα. Αφορά το εμπόριο των ολοκληρωμένων κυκλωμάτων, πάνω στο οποίο εδράζεται η ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης. Η τεχνολογία όμως αντιγράφεται.
Η επιστήμη δεν γνωρίζει σύνορα. Η γνώση δεν περιορίζεται. Η μείωση του εμπορίου είναι αναποτελεσματική ακόμα και ως προς τη βελτίωση της εθνικής ασφάλειας. Το παλαιό ρητό «αν δεν διασχίζουν τα σύνορα αγαθά, θα τα διασχίσουν στρατοί» παραμένει αληθινό όσο ποτέ. Εχει αποδειχθεί στην πράξη πως οι εμπορικές διαφορές και οι αμφιλεγόμενες πολιτικές αντιμετώπισής τους ενισχύουν τις διεθνείς εντάσεις αντί να τις μειώνουν.
Οι προστατευτικές διαθέσεις που οδηγούν σε υιοθέτηση δασμών και εμποδίων, βασίζονται θεωρητικά στην επιθυμία να προστατευθεί πρώτα η οικονομία μιας χώρας απέναντι στις εισαγωγές της και ακολούθως να ενισχυθεί ως προς τις εξαγωγές της. Θεωρητικά και πάλι, αυτό θα μπορούσε να προσφέρει ευημερία στους πολίτες της χώρας αυτής. Ομως στην πράξη, όπως διαπιστώνουμε σήμερα, έχει επέλθει μια πλήρης αποσταθεροποίηση του παγκόσμιου εμπορικού συστήματος.
Η σημερινή κατάσταση στο παγκόσμιο εμπόριο τροφοδοτείται σε μεγάλο βαθμό από την εσφαλμένη πεποίθηση ότι οι εξαγωγές είναι προτιμότερες από τις εισαγωγές και ότι η παραγωγή προϊόντων, αγαθών και υπηρεσιών προς εξαγωγή θα πρέπει να έχει μια προστατευμένη και πολλές φορές επιδοτούμενη θέση σε μια εθνική οικονομία. Στην πραγματικότητα, οι εξαγωγές επιτρέπουν σε μια οικονομία να πληρώνει για τις εισαγωγές προϊόντων, αγαθών και υπηρεσιών, που αδυνατεί να παράγει ή που αδυνατεί να παράγει με ανταγωνιστικό κόστος ή ανταγωνιστική ποιότητα. Κάθε οικονομία έχει τα δικά της χαρακτηριστικά και δεδομένα που στηρίζονται στους υπάρχοντες πόρους, στα γεωγραφικά χαρακτηριστικά, τις κλιματολογικές συνθήκες κ.λπ. Αυτά τα χαρακτηριστικά ούτε ξεπερνιούνται αλλά ούτε και αντιμετωπίζονται με δασμολογικές επιβαρύνσεις και προστατευτικές πολιτικές.
Είναι το παγκόσμιο εμπόριο μια σχέση ανάμεσα σε χώρες ή ανάμεσα σε πολίτες; Οι ΗΠΑ εξάγουν χοιρινό κρέας στην Κίνα ή οι Αμερικανοί κτηνοτρόφοι πωλούν στους Κινέζους καταναλωτές; Η Ευρωπαϊκή Ένωση εξάγει πλυντήρια ρούχων στις ΗΠΑ ή οι ευρωπαϊκές επιχειρήσεις πωλούν πλυντήρια στους Αμερικανούς καταναλωτές; Τα προϊόντα των παραδειγμάτων δεν είναι τυχαία. Οι έλλειψη χοιρινού στην Κίνα θα ισοδυναμούσε με κοινωνική αναταραχή, ενώ οι δασμοί που επιβάλουν οι ΗΠΑ πάνω στα προϊόντα της Candy και της Whirlpool φαντάζουν περισσότερο από γελοίοι. Το εμπόριο, όπως και κάθε ανθρώπινη δραστηριότητα, δεν αφορά σχέσεις χωρών, αλλά σχέσεις πολιτών.
Όταν μέσω του εμπορίου ασκείται μια μορφή εθνικής εξουσίας, τότε τίθενται εμπόδια και ασκείται πίεση στους πολίτες. Τότε οι πολίτες και οι επιχειρήσεις δεν μπορούν να συναλλαχθούν, ειρηνικά και ελεύθερα, με σκοπό το αμοιβαίο όφελος και το κέρδος. Έτσι οι εμπορικές συμφωνίες και οι αγορές υπόκεινται σε εξωτερικές πιέσεις και αποτελούν μηχανισμούς επιβολής κεντρικά ελεγχόμενων πολιτικών, εξυπηρετώντας κυβερνητικά και κρατικά συμφέροντα.
Προπαγανδίζεται πως ο προστατευτισμός φροντίζει για τη διατήρηση θέσεων εργασίας. Πως αποτρέπει τις απολύσεις. Πως μαζί με την επιβολή των δασμών ουσιαστικά εκβιάζουν με βασικό όπλο την πρόκληση ανεργίας στην αντίπαλη χώρα. Είναι όμως έτσι; Όταν μια χώρα προστατεύει ένα προϊόν που παράγεται στη δική της οικονομία, σημαίνει πως το προϊόν αυτό δεν είναι ανταγωνιστικό στις διεθνείς αγορές. Σημαίνει πως χρηματοδοτεί μια παραγωγική δραστηριότητα που δεν είναι αποτελεσματική, καινοτόμα και διεισδυτική.
Πως στηρίζει επιχειρήσεις και θέσεις εργασίας που δεν αποδίδουν. Πως υποστηρίζει προϊόντα που δεν ενδιαφέρουν τους καταναλωτές, είτε λόγω ποιότητας είτε λόγω τιμής. Με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται μια προσωρινή παράταση της διατήρησης κάποιων θέσεων εργασίας και κάποιων επενδύσεων, που σε βάθος χρόνου δεν θα αντέξουν, ούτως ή αλλιώς.
Η εγγύηση θέσεων εργασίας και επιχειρήσεων κοστίζει τόσο σε κρατικό χρήμα, δηλαδή στους φορολογούμενους, όσο και σε καθυστέρηση της προόδου. Μια εγγυημένη παραγωγική γραμμή, που δεν αλλάζει, που δεν εκσυγχρονίζεται και δεν προσαρμόζεται, αργά ή γρήγορα, θα χαθεί. Αν έλειπαν η εγγύηση και η προστασία, η συγκεκριμένη επιχειρηματική δραστηριότητα και οι θέσεις εργασίας που τη στηρίζουν θα είχαν ακολουθήσει τους κανόνες της δημιουργικής καταστροφής, θα είxαν «καταστραφεί» και θα είχαν απελευθερώσει πόρους, δυνάμεις και ενέργεια, που θα αντικαθιστούσαν το μοντέλο που χάθηκε και θα γεννούσαν κάτι νέο, ανταγωνιστικό και καινοτόμο.
Το ελεύθερο εμπόριο, οι ελεύθερες συναλλαγές και η καινοτομία έχουν συνεισφέρει στην υποχώρηση της φτώχειας και της ανέχειας σε δισεκατομμύρια κατοίκους του πλανήτη τα τελευταία χρόνια. Το ελεύθερο παγκοσμιοποιημένο εμπόριο έχει μεταφέρει πλούτο εκεί όπου υπήρχε φτώχεια και ευημερία εκεί όπου υπήρχε ανέχεια. Ας ελπίσουμε πως ο εμπορικός πόλεμος, ο προστατευτισμός και η επιβολή δασμών θα αποκλιμακωθούν μέσω αμοιβαίων υποχωρήσεων σε αυτό το παιχνίδι εξουσίας ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Κίνα.
Είναι σίγουρο πως αν ο Karl Andree ζούσε σήμερα, ως πολίτης του κόσμου, θα παρατηρούσε με θλίψη τις εμμονές και τα φοβικά σύνδρομα απέναντι στις ελεύθερες εμπορικές συναλλαγές και θα απευχόταν το πισωγύρισμα σε εποχές δύσκολες για την ανθρωπότητα.
Αναδημοσίευση από τον Φιλελεύθερο Παρασκευής 12 Απριλίου
