Τα έργα υποδομών του Ταμείου Ανάκαμψης μπαίνουν σταδιακά στην πιο κρίσιμη φάση τους, αυτή που έπεται των προκηρύξεων και αναθέσεων και περνά στο στάδιο της κατασκευής.
Και είναι κρίσιμη γιατί εδώ «παίζονται» τα πάντα και θα δοκιμαστούν όλοι. Οι επιχειρήσεις που κέρδισαν τους διαγωνισμούς, για την ικανότητά τους να παράξουν αποτέλεσμα με σφικτές προθεσμίες, ο κρατικός μηχανισμός που πρέπει να αρχίσει να τις πιέζει όταν αποκλίνουν από τα χρονοδιαγράμματα, οι υπουργοί που εποπτεύουν τον μηχανισμό και οι οποίοι γνωρίζουν πλέον καλά, πόσο δύσκολο είναι να αλλάξει ρυθμό και νοοτροπία, οι πάντες.
Στα μισά του δρόμου, αφού το πρόγραμμα λήγει τον Αύγουστο του 2026 και κάπου εκεί προβλέπεται να παραδοθούν και τα περισσότερα από τα μεγάλα έργα υποδομών, τα ορόσημα παύουν να αφορούν πλέον μόνο μεταρρυθμίσεις, ψήφιση νόμων και αναθέσεις μετά από διαγωνισμούς, αλλά ακουμπούν το πλέον απαιτητικό κομμάτι.
Από εδώ και στο έξης θα δοκιμαστεί και η αξιοπιστία του ελληνικού επιχειρηματικού κόσμου να ολοκληρώσει εγκαίρως τα έργα. Σήμερα, η ανεπάρκεια πολλών επιχειρήσεων του χώρου των κατασκευών καλύπτεται πίσω από τις παθογένειες του ελληνικού συστήματος δημοσίων έργων, κάτι που για το Ταμείο Ανάκαμψης δεν μπορεί να αποτελεί δικαιολογία. Ούτε γίνεται το υπ. Εθνικής Οικονομίας και το Ταμείο Ανάκαμψης, όπως κυνηγούσαν μέχρι τώρα τη δημόσια διοίκηση για να κάνει σωστά τη δουλειά της, τώρα να κυνηγούν πίσω από κάθε έργο τον ανάδοχο.
Τα θέματα αυτά είναι γνωστά σε όσους ασχολούνται με την πορεία του ελληνικού προγράμματος, το οποίο βρέθηκε τις τελευταίες ημέρες κάτω από το μικροσκόπιο των κλιμακίων της Κομισιόν κατά την ετήσια επίσκεψη τους στην Αθήνα και τις συναντήσεις με τους αρμόδιους υπουργούς.
Δεν αρκεί δηλαδή ότι έχουν βρεθεί τα 150 μεγάλα κτίρια του Δημοσίου, που πρόκειται να αναβαθμιστούν ενεργειακά στο πλαίσιο του προγράμματος «Ηλέκτρα», πρέπει και να γίνουν τα έργα on time, ώστε να παραδοθούν τον Αύγουστο του 2026. Το ίδιο και η ενεργειακή αναβάθμιση για 116.500 αναβαθμίσεις σπιτιών, που επίσης έχει ορόσημο τον καλοκαίρι του 2026, το αντλησιοταμιευτικό της Αμφιλοχίας και άλλες μεγάλες υποδομές, όπως εγγυωβελτικά και έργα οδικής ασφάλειας.
Και οι επόμενες δόσεις θα αρχίσουν να έχουν στα ορόσημα τη παράμετρο της ολοκλήρωσης, όχι μόνο της ανακήρυξης προσωρινών αναδόχων ή άλλα στάδια ωρίμανσης, που όσο και να πει κανείς, είναι μικρότερου βαθμού δυσκολίας σε σχέση με τη κατασκευή.
Δεν αρκεί επίσης να έχει ξεκινήσει η κατασκευή, να έχουν παραγγελθεί τα μηχανήματα, να βρίσκεται σε εξέλιξη το έργο, αλλά πρέπει και να ολοκληρωθεί στην προθεσμία που ορίζει το ορόσημο. Αυτά τα milestones έχουν εγκριθεί ένα - ένα από τις αρμόδιες ευρωπαϊκές υπηρεσίες, όπως και τα χρονοδιαγράμματά τους. Ακριβώς όπως δεν μπορεί κανείς να καταργήσει ένα έργο που αφορά το χώρο της ενέργειας και να βάλει στη θέση του ένα νοσοκομείο, έτσι δεν μπορεί και να πειράξει τα χρονοδιαγράμματα. Δύο επιλογές έχουμε σε αυτή την περίπτωση. Είτε καθυστερούμε την υποβολή του αιτήματος, είτε συμβιβαζόμαστε με λιγότερα χρήματα, δεχόμαστε δηλαδή τη μερική πληρωμή. Είναι κάτι που δεν έχουμε κάνει μέχρι τώρα. Αλλά μέση οδός δεν υπάρχει.
Στο δια ταύτα του προγράμματος, η γενική αίσθηση είναι ότι πάμε καλά, είμαστε μέσα στις 6 χώρες που έχουν μέχρι τώρα υποβάλει 3 αιτήματα, τα οποία και έχουν πληρωθεί, και έχουμε μπροστά μας τον επόμενο στόχο, να υποβάλουμε μέσα στον Απρίλιο το αίτημα για την 4η δόση, ύψους 3,3 δισ. ευρώ (εκ των οποίων το 1 δισ. επιχορηγήσεις και τα 2,3 δισ. δάνεια).
Εδώ υπάρχουν τέσσερις εκκρεμότητας για τις οποίες καταβάλλεται ένας αγώνας δρόμου να έχουν κλείσει εντός του Μαρτίου ή το αργότερο αρχές Απριλίου: Η ανακήρυξη προσωρινού αναδόχου για τον ΒΟΑΚ, η συμβασιοποίηση ενός - δύο επιμέρους έργων για την ανάπλαση του Βοτανικού, η επίσης υπογραφή σύμβασης για την πεζοδρόμηση στην Αθηναϊκή Ριβιέρα και να επιτευχθεί ο στόχος της έγκρισης 9.700 αιτήσεων στο «Εξοικονομώ Επιχειρώντας». Ένα σύνθετο έργο, που απαρτίζεται από τρία υποπρογράμματα, το «Αλλάζω συσκευή για τις επιχειρήσεις», το «Εξοικονομώ για τον Τουρισμό» και το «Εξοικονομώ με φωτοβολταϊκά που φέρουν μπαταρίες». Ευτυχώς, ήταν τόσο μεγάλο το ενδιαφέρον, ώστε ο στόχος των 9.700 εγκρίσεων, αναμένεται να καλυφθεί μόνο από τις αιτήσεις στο πρώτο υποπρόγραμμα.
Δεν είναι όμως μόνο ότι αν δεν ολοκληρωθούν εγκαίρως τα έργα, τότε αυτά απεντάσσονται από το Ταμείο Ανάκαμψης, χάνεται η χρηματοδότηση και θα πρέπει να επιστρατεύσουμε χρήματα από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων που θα τα αξιοποιούσαμε κάπου αλλού. Διότι δεν υπάρχουν διαδικασίες που λειτουργούν ως «γέφυρα» και μεταφέρουν χρήματα από τη μια χρήση στην επόμενη.
Είναι και ότι όσο καθυστερούν να κλείσουν οι εκκρεμότητες με ένα αίτημα, πηγαίνει πίσω και το επόμενο. Έτσι συνέβη με το 3ο αίτημα πληρωμής το 2023, που λόγω μιας προσφυγής στο ΣτΕ, άργησε η εκταμίευση της, γεγονός που - σε συνδυασμό και με την καθυστέρηση για την αναθεώρηση του Ταμείου Ανάκαμψης τον Νοέμβριο - μετέθεσε το επόμενο αίτημα, αυτό για την 4η δόση, για φέτος. Κι αν όλα πάνε καλά και πάρουμε την 4η δόση στην ώρα της, υπολογίζεται ότι λίγο μετά το καλοκαίρι θα έχουμε κλείσει τα προαπαιτούμενα για την 5η δόση, (3,6 δισ. ευρώ), που φτάνουν τα 30 και η οποία επίσης σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα πρέπει να εισπραχθεί εντός του 2024.
Αλλά πέραν των ανησυχιών, των δυσκολιών, των απαιτητικών οροσήμων και του γεγονότος ότι μπαίνουμε πράγματι στα δύσκολα, αφού αρχίζουμε πλέον να μιλάμε για κατασκευές, η Ελλάδα δεν παύει να είναι σε πολύ καλύτερη θέση συγκριτικά με άλλες χώρες.
Σε προχθεσινό του άρθρο το Reuters χαρακτηρίζει το Ταμείο Ανάκαμψης ως τη «χαμένη ευκαιρία της Ευρώπης», αφού στα μισά του δρόμου, τρία περίπου χρόνια πριν τον Αύγουστο 2026, από το πρόγραμμα των 800 δισ. ευρώ έχει δαπανηθεί λιγότερο από το 30% των κεφαλαίων του. Μέχρι στιγμής έχουν καταβληθεί περίπου 225 δισ. ευρώ και φέτος αναμένεται να διατεθούν άλλα 100 δισ., οπότε απομένει λιγότερο από μια τριετία για να διοχετευθούν στην ευρωπαϊκή οικονομία περίπου 500 εκατ. ευρώ.
Το διακύβευμα είναι μείζον. Σε τρία χρόνια από σήμερα, τα χρήματα που δεν θα έχουν εκταμιευθεί, απλώς θα χαθούν. Αλλά επειδή μετά τον Ιούνιο θα έχουμε μια νέα Επιτροπή στις Βρυξέλλες, η οποία το μόνο που θα ήθελε θα ήταν να χρεωθεί την αποτυχία ενός προγράμματος, το οποίο αποτέλεσε μια εντυπωσιακή επίδειξη οικονομικής ισχύος και κοινής πολιτικής βούλησης από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το πιθανότερο είναι ότι θα αρχίσουν οι συζητήσεις για παρατάσεις.
Αν επαληθευτούν μάλιστα οι εκτιμήσεις για άνοδο των ακροδεξιών κομμάτων στις Ευρωεκλογές, καμία κυβέρνηση δεν θα είναι διατεθειμένη να χάσει από τα χέρια της τα γενναιόδωρα ευρωπαϊκά κονδύλια που απολαμβάνει τα τελευταία χρόνια από την πανδημία μέχρι σήμερα, και τα δάνεια με τα τόσο χαμηλά επιτόκια.
