Του Κωνσταντίνου Χαροκόπου
Για πολλά χρόνια θεωρείτο δεδομένο πως ο ορθολογισμός ήταν βασικό χαρακτηριστικό της ανθρώπινης φύσης. Αυτό οδηγούσε, στην υιοθέτηση συγκεκριμένων μοντέλων ανάλυσης και πρόβλεψης της ανθρώπινης συμπεριφοράς, των οικονομικών και κοινωνικών φαινομένων. Πάνω σε τέτοιου είδους μοντέλα, βασίστηκε και η οικονομική λογική για τις μακροπρόθεσμες επενδύσεις και τις τραπεζικές πιστωτικές γραμμές.
Αρκετές φορές όμως, τα ορθολογικά διατυπωμένα σχέδια και οι λογικά δομημένες επενδύσεις ανατρέπονται. Και όχι μόνο, λόγω λανθασμένων υπολογισμών ή ανθρώπινης ανεπάρκειας. Ούτε μόνο, λόγω έλλειψης ή απόκρυψης πληροφοριών ή αδυναμίας προσαρμογής σε νέα δεδομένα. Αλλά διότι, η εμπειρία μας έδειξε και μας δείχνει, πως στις συναλλαγές, στις επενδύσεις και στις κεφαλαιαγορές, δεν επικρατεί πάντα η λογική συμπεριφορά, αλλά συλλειτουργεί σε μικρό ή σε μεγάλο βαθμό και το συναίσθημα. Όπως γράφει και ο J. P. Forgas στο “Feelings and Thinking”, δεν είναι δυνατόν να μην λαμβάνουμε υπ' όψιν μας στις αποφάσεις και τον παράγοντα “συναίσθημα”.
Πέραν λοιπόν του βαθμού του κινδύνου και του ρίσκου, που πρέπει να ποσοτικοποιούνται και να υπολογίζονται, σε μια επένδυση και σε μια οικονομική συναλλαγή, θα πρέπει να συνεκτιμάται και η επίδραση που θα υπάρξει στο θυμικό των συναλλασσόμενων πλευρών αλλά και όλου του οικοσυστήματος που περιβάλλει τους συναλλασσόμενους, την συναλλαγή, την επένδυση.
Κάθε ένας από εμάς καθημερινά σε κάθε συναλλαγή του, έρχεται αντιμέτωπος με την αβεβαιότητα όταν δεν έχει ξεκάθαρη εικόνα και πληροφόρηση. Βρίσκεται αντιμέτωπος με το κίνδυνο της μη εκπλήρωσης της συναλλαγής από τον αντισυμβαλλόμενο και αντιμέτωπος με το συστημικό ρίσκο του συστήματος συναλλαγών ή το ρίσκο των αλλαγών μέσα στο ίδιο το σύστημα που δραστηριοποιείται. Αυτή η καθημερινή έκθεση στον κίνδυνο, έρχεται να αντισταθμιστεί από την αγορά των χρηματιστηριακών παραγώγων. Στο κλασσικό και επίκαιρο παράδειγμα των στεγαστικών δανείων σε ελβετικό φράγκο, ο συναλλαγματικός κίνδυνος του δανείου διασφαλιζόταν ευκολότατα με τη χρήση ενός παράγωγου προϊόντος, το οποίο θα προφύλαγε τον δανειολήπτη από τις δυσάρεστες συνέπειες της ανατίμησης του ελβετικού φράγκου έναντι του ευρώ.
Ακόμα πιο επίκαιρο είναι το παράδειγμα μιας εταιρίας διεθνών μεταφορών, της οποίας η βασικότερη μεταβλητή είναι η τιμή των καυσίμων. Σκεφτείτε πως θα επηρεαζόταν η πορεία των χρηματοοικονομικών της μεγεθών και της κερδοφορίας της, λόγω της αύξησης της τιμής των καυσίμων, αν δεν είχε προβεί σε μια αντιστάθμιση του κινδύνου της. Αν δεν έχει δηλαδή “κλειδώσει” την τιμή των καυσίμων της, μέσω της αγοράς κάποιου παράγωγου προϊόντος.
Το παράγωγο προϊόν είναι το περίφημο δικαίωμα (ή option) το οποίο αντιπροσωπεύει ένα συμβόλαιο που πωλείται από ένα μέρος (εκδότης) σε ένα άλλο μέρος (αγοραστής). Το συμβόλαιο προσφέρει στον αγοραστή το δικαίωμα αλλά όχι την υποχρέωση, να αγοράσει ή να πουλήσει μια μονάδα διαπραγμάτευσης εμπορεύματος, συναλλάγματος, ή μετοχής, σε μια προσυμφωνημένη τιμή που λέγεται τιμή εξάσκησης, έως μια καθορισμένη ημερομηνία λήξης που λέγεται ημερομηνία άσκησης. Πρόκειται ουσιαστικά για μια σύμβαση ανάμεσα σε δύο μέρη που καθορίζει τις συνθήκες (ημερομηνίες, ονομαστικά ποσά, τιμή) υπό τις οποίες θα γίνουν οι πληρωμές μεταξύ των συμβαλλόμενων μερών. Τα συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης, οι προθεσμιακές συμβάσεις και τα δικαιώματα προαίρεσης είναι οι πλέον διαδεδομένοι τύποι παραγώγων.
Πολλοί επενδυτές έχουν ακούσει και διαβάσει ιστορίες τρόμου, φόβου και καταστροφών για τα options, που τα παρουσιάζουν ως “πολύ επικίνδυνα, περίπλοκα και κερδοσκοπικά” προϊόντα. Όμως τα προϊόντα αυτά κατά βάσιν, επιτρέπουν σε μεγάλες και μικρές επιχειρήσεις, σε κυβερνήσεις και σε κράτη να σχεδιάζουν ήρεμα το μέλλον τους και να καλύπτονται έναντι μελλοντικών κινδύνων, που σήμερα δεν είναι εμφανείς. Όπως στο σπίτι μας κάνουμε μια ασφάλιση αστικής ευθύνης για να αντιμετωπίσουμε το ενδεχόμενο τραυματισμού ή και θανάτου ενός επισκέπτη μας μέσα στο σπίτι μας, μια ασφάλιση πυρκαγιάς ώστε να αντιμετωπίσουμε το ενδεχόμενο η φωτιά από το σπίτι μας να μας καταστρέψει και να πλήξει και τους γείτονες, έτσι με τα παράγωγα, αποσοβούμε κινδύνους για την επιχείρηση μας ή το κράτος μας.
Είναι δυνατόν ο Οργανισμός Αστικών Συγκοινωνιών της Αθήνας (ΟΑΣΑ) να μην έχει “κλειδώσει” μέσω παραγώγων την τιμή αγοράς του πετρελαίου για την κίνηση των λεωφορείων, όταν έχει ρυθμισμένη την τιμή των εισιτηρίων του επιβατικού κοινού; Μια ξαφνική άνοδος της διεθνούς τιμής των καυσίμων, όπως συμβαίνει τώρα, θα οδηγούσε την εταιρία σε ζημίες, τις οποίες θα κάλυπτε το κράτος, δηλαδή οι φορολογούμενοι. Το ίδιο συμβαίνει με τις αεροπορικές εταιρίες, τις ακτοπλοϊκές εταιρίες και τις ναυτιλιακές εταιρίες.
Ας αναλογιστούμε και τις επιπτώσεις του ενδεχόμενου Βrexit στις εμπορικές συναλλαγές. Μια απόφαση που στηρίχθηκε στο θυμικό του των Βρετανών πολιτών, δημιουργεί κινδύνους που δύσκολα μπορούν να ποσοτικοποιηθούν. Και αυτό διότι οι αλλαγές που θα επέλθουν στο καθεστώς των διασυνοριακών συναλλαγών, στην επαναλειτουργία των τελωνείων θα επιδράσουν αρνητικά στις εξαγωγές Ελληνικών τροφίμων και αγαθών με κοντινές ημερομηνίες λήξης. Και δυστυχώς δεν υπάρχουν προς το παρόν παράγωγα προϊόντα αντιστάθμισης αυτού του κινδύνου.
Συμπερασματικά τα παράγωγα χρηματιστηριακά προϊόντα έρχονται να δώσουν απαντήσεις στους κινδύνους, στα ρίσκα και στο θυμικό, που μπορούν να ανατρέψουν επενδύσεις, συναλλαγές επιχειρήσεων και κρατών.
Σε κάθε περίπτωση είναι γεγονός ότι τα options και άλλα παράγωγα προϊόντα έχουν χτίσει, αλλά και αφανίσει ολόκληρες περιουσίες. Λόγω της κακής τους φήμης, οι επενδυτές συχνά παραβλέπουν την πραγματική τους διάσταση. Τα options δεν είναι καθόλου επικίνδυνα, εάν γνωρίζει κανείς πώς να τα χρησιμοποιεί, χωρίς να καταχράται της δύναμης που αυτά εμπεριέχουν.
Τι εκτιμούν οι μεγαλύτεροι fund managers για τις αγορές;
Στο Big Money Ρoll (Spring 2019) στο οποίο έλαβαν μέρος οι 148 μεγαλύτεροι διαχειριστές κεφαλαίων των ΗΠΑ και που είχα την τύχη να παρακολουθήσω διαδικτυακά, διεξήχθη εν μέσω νέων υψηλών τιμών των χρηματιστηριακών δεικτών Nasdaq Composite και S&P 500. Σε τροχιά κατάρριψης νέων υψηλών και ο δείκτης Dow Jones Industrial Average. Η πλειοψηφία των fund managers κατά 69% θεωρεί πως οι μετοχές αποτιμώνται δίκαια από τις αγορές. Το 27% τις θεωρεί υπερτιμημένες και μόλις το 4% εκτιμά πως οι τιμές είναι υποτιμημένες.
Το 49% των συμμετεχόντων παραμένει θετικό (bullish), ως προς την πορεία των μετοχών. Ποσοστό που είναι αισθητά μειωμένο από το 56% της προηγούμενης έρευνας, που είχε διεξαχθεί το φθινόπωρο του 2018 λίγο πριν από το μαζικό sell – off των χρηματιστηρίων. Αντίθετα το ποσοστό όσων είναι αρνητικοί (bearish) ως προς την πορεία των μετοχών, ανήλθε στο 16% από το 9% της προηγούμενης έρευνας.
Οι Bulls θέτουν ως στόχους για το τέλος του έτους για τον DJIA τις 28,537 μονάδες, για τον S&P 500 τις 3,166 και για τον Nasdaq τις 8,666.
Αντίθετα οι Bears θέτουν ως στόχους για τον DJIA τις 23,676 μονάδες, για τον S&P 500 τις 2,626 και για τον Nasdaq τις 6,960.
Στην ερώτηση για την πορεία των εμβληματικών μετοχών όπως είναι οι FAANG, δηλαδή οι μετοχές των Facebook, Apple, Amazon, Netflix και Google (Alphabet) το 46% ήταν θετικό και το 54% αρνητικό. Στις μετοχές της Μαριχουάνας και πάλι το 32% ήταν θετικό και το 68% ήταν αρνητικό. Για τα κρυπτονομίσματα, μόλις το 8% ήταν θετικό και το 92% αρνητικό. Για την δε μετοχή της Tesla, που έχει διαψεύσει κατά κόρον της προσδοκίες του επενδυτικού κοινού, μόλις το 6% είναι θετικό με το 94% να είναι αρνητικό.
Οι Fund Managers εκτιμούν πως ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τα χρηματιστήρια της Νέας Υόρκης, μπορεί να προέλθει κατά 28% από την αύξηση των επιτοκίων, κατά 21% από τους λανθασμένους πολιτικούς χειρισμούς, κατά 14% από την μείωση των εταιρικών κερδών, κατά 11% από την επιβράδυνση της οικονομίας, το 6% από γεωπολιτικούς κινδύνους και το 20% από διάφορες άλλες αιτίες ή από συνδυασμούς γεγονότων.
Όσον αφορά στα μακροοικονομικά, το 39% των fund managers, εκτιμά πως η παγκόσμια οικονομία θα συνεχίσει να δυναμώνει για το επόμενο 12μηνο, το 28% πως θα επιβραδύνει και το 33% πως θα παραμείνει στα ίδια επίπεδα. Για την πορεία του Ακαθάριστου Εθνικού Προϊόντος (ΑΕΠ) στις ΗΠΑ, το 12% προβλέπει πως αυτή θα κινηθεί ανοδικά μέχρι το 2%, το 29% αναμένει ρυθμούς ανάπτυξης γύρω στο 2.5%, το 34% εκτιμά το 3.0%, το 17% στο 3.5% και το 8% αναμένει ανάπτυξη μεγαλύτερη του 4%.
Για τις αποδόσεις του 10ετούς Αμερικανικού Ομολόγου που αποτελούν σημαντικό σημείο αναφοράς για την παγκόσμια οικονομία, το 4% των fund managers προβλέπει αποδόσεις μέχρι 2.5%, το 16% αποδόσεις του 3%, το 64% αναμένει αποδόσεις της τάξης του 3.5% και το 16% εκτιμά πως οι αποδόσεις θα υπερβούν το 4%.
Τέλος οι fund managers, φαίνονται διχασμένοι, ως προς την εκτίμηση τους για τις αποφάσεις του Προέδρου Τραμπ, για την επιβολή δασμών και την έναρξη του “εμπορικού πολέμου”. Έτσι κατά 46% τάσσονται υπέρ των πρωτοβουλιών του Προέδρου Τραμπ και κατά 54% κατά.
Τα ποσοστά των εκτιμήσεων των fund managers, αποτελούν μια φωτογραφία της στιγμής, μια εκτίμηση των μέχρι τώρα υπαρχόντων δεδομένων και ως τέτοια θα πρέπει να αξιολογηθούν. Ας μην λησμονούμε πως μετά από την πτώση των αγορών στο τέταρτο τρίμηνο του 2018 και το μαζικό sell – off των μετοχών, οι fund managers παρέμεναν θετικοί και επαληθεύτηκαν. Όσο για εμάς είναι καλό να παρακολουθούμε την γενικότερη εικόνα των αγορών και να την αποτυπώνουμε μέσω των εγχώριων ιδιαιτεροτήτων, στην στρατηγική μας στο Χρηματιστήριο Αθηνών.
* Το άρθρο δημοσιεύτηκε στον «Φιλελεύθερο» της Παρασκευής 3/5
