Του Δημήτρη Κουρέτα*
Η Νέα Ζηλανδία (ΝΖ) είχε ειδικές εμπορικές σχέσεις με την Αγγλία από τότε που έγινε κράτος το 1853. Ειδικά από το 1945 και μετά η Αγγλία απορροφούσε την πλειονότητα της παραγωγής κρέατος και γάλακτος.
Όμως το 1972 που η Αγγλία μπήκε στην τότε ΕΟΚ, η Αγγλική αγορά περιορίστηκε αναγκάζοντας έτσι τους παραγωγούς της ΝΖ να ψάξουν για άλλες αγορές . Μέχρι να αρχίσουν οι μεταρρυθμίσεις το 1984, η κρατική προστασία του αγροτικού τομέα μέσω δασμών και ποσοστώσεων στις εισαγωγές είχε δημιουργήσει έναν ακριβό και αναποτελεσματικό αγροτικό τομέα. Έτσι ακριβώς πριν αρχίσουν οι μεταρρυθμίσεις το 1984, η στήριξη των αγροτών έφτανε το 30% της αγροτικής παραγωγής. Έτσι ακριβώς πριν τις μεταρρυθμίσεις η ΝΖ ήταν σε μία περίοδο κρίσης με κύρια χαρακτηριστικά τα υψηλά ελλείμματα (9%), το αυξανόμενο δημόσιο χρέος (60%), και τον υψηλό πληθωρισμό (18%). Η δομή της οικονομίας τότε, είχε έναν αυστηρά ελεγχόμενο τραπεζικό τομέα, υψηλές επιδοτήσεις σε αγρότες και σε εξαγωγείς, και προστατευόμενο ιδιωτικό τομέα.
Αυτά είχαν οδηγήσει την ΝΖ να πέσει από τις πρώτες θέσεις στην λίστα των πλουσίων χωρών του ΟΟΣΑ ως προς το κατά κεφαλήν εισόδημα, στις τελευταίες. Οι κρατικές δαπάνες είχαν φτάσει στο 40% του ΑΕΠ, ενώ ταυτόχρονα οι πολίτες είχαν πολύ κακές υπηρεσίες από το κράτος . Η γραφειοκρατία ήταν υψηλή, οι δημόσιοι οργανισμοί ελλειμματικοί και, η δημιουργική λογιστική (creative accounting) χρησιμοποιήθηκε για να δοθεί η εντύπωση καλής επίδοση. Το δημόσιο και ιδιωτικό χρέος έφθασε τον Ιούνιο του 1984 στο 95% του ΑΕΠ πράγμα που είχε σαν αποτέλεσμα την υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας του χρέους της ΝΖ και την έναρξη συναλλαγματικής κρίσης. Εκ πρώτης όψεως οι ομοιότητες με την ελληνική κρίση είναι εμφανείς αλλά η κρίση στην Ελλάδα όπως και τα δομικά και διαρθρωτικά προβλήματα είναι βαθύτερα.
Οι αλλαγές στην ΝΖ κράτησαν 10 χρόνια. Ο αγροτικός τομέας της ΝΖ έγινε από προστατευμένος με υψηλές επιδοτήσεις και χαμηλό ρίσκο, χαμηλών εισοδημάτων μη προστατευμένος από τις διεθνείς εξελίξεις και φυσικά το ρίσκο το αναλάμβανε πιά η αγροτική βιομηχανία. Αυτό το «σοκ» των άμεσων και δραστικών αλλαγών που έχει καταγραφεί στον ΟΟΣΑ ως ένα μοναδικό παράδειγμα φιλελευθεροποίησης της οικονομίας έθεσε τις βάσεις για μια αγροτική οικονομία αυτόνομη, παραγωγική, ανεξάρτητη από κρατική στήριξη και ισχυρή με πρωτεύοντα λόγο και ρόλο στο διεθνές εμπόριο.
Αυτή τη στιγμή που μιλάμε ,η ΝΖ έχει το χαμηλότερο ποσοστό στήριξης των αγροτών της στις χώρες του ΟΟΣΑ (1% επί του συνόλου της αξίας της αγροτικής παραγωγής) όταν ο μέσος όρος των χωρών του ΟΟΣΑ είναι 18%, με πρώτη την Νορβηγία (61%), ΕΕ-27 20% και ΗΠΑ 7%. Θεωρείται από τον ΟΟΣΑ η χώρα με, πρακτικά, μηδενικές στρεβλώσεις στην αγορά γάλακτος στην οποία αν και συμμετέχει με μόνο το 2% της παγκόσμιας παραγωγής, κατέχει το 20% των παγκόσμιων εξαγωγών.
Πιο συγκεκριμένα, οι αγρότες της ΝΖ βρέθηκαν ξαφνικά από ένα προστατευμένο περιβάλλον εγγυημένων τιμών και επιτοκίων σε ένα περιβάλλον εκτεθειμένο στον διεθνή ανταγωνισμό, με δραστική μείωση των επιδοτήσεων και ταυτόχρονη αύξηση των επιτοκίων λόγω της συναλλαγματικής κρίσης και του υψηλού πληθωρισμού. Αυτό αποτέλεσε ισχυρό σοκ για τους αγρότες οι οποίοι είχαν συνηθίσει σε ένα
περιβάλλον απομόνωσης από τις διεθνείς τιμές, ελεγχόμενων και επιδοτούμενων επιτοκίων δανεισμού και οι αποφάσεις για το τι θα παράγουν βασίζονταν στις κρατικές επιδοτήσεις και όχι στην διεθνή ζήτηση, κάτι που γινόταν και στη χώρα μας για χρόνια.
Και εδώ αρχίζει μια άλλη αντιμετώπιση από την κοινωνία της ΝΖ.
Οι αλλαγές αυτές στην ΝΖ έτυχαν της γενικής λαϊκής υποστήριξης, ακόμα και από τις ίδιες τις επηρεαζόμενες ομάδες συμφερόντων, όπως π.χ. αγρότες. Αυτό έγινε διότι τα μέτρα αφορούσαν όλη την οικονομία και έθιγαν σχεδόν όλους τους πολίτες. Έτσι, οι αγρότες συμφώνησαν στην δραστική μείωση των επιδοτήσεων αφού ταυτοχρόνως θα μειώνονταν δραστικά και οι δασμοί στις εισαγωγές βιομηχανικών προϊόντων. Όλες οι ομάδες συμφερόντων έτυχαν της ίδιας άρσης του προστατευτισμού τους και έτσι δεν υπήρξαν αντιδράσεις . Ακριβώς ότι δεν συνέβη στην Ελλάδα. Κλειδί της επιτυχίας των μέτρων στη ΝΖ ήταν η στήριξη από τις πολιτικές αρχές αλλά και την πνευματική ηγεσία της χώρας, κάτι που στην πατρίδα μας είναι κάτι άγνωστο. Οι πνευματική ηγεσία της πατρίδας μας ασχολείται με άλλα πράγματα κλεισμένη στον μικρόκοσμο της.
Τα αποτελέσματα των δραστικών αυτών μεταρρυθμίσεων είχαν σοβαρό αντίκτυπο στον αγροτικό τομέα της ΝΖ. Οι τιμές της αγροτικής γης έπεσαν πολύ λόγω της ανόδου του κόστους του χρήματος και της μείωσης των εισοδημάτων αφού έπεσαν οι επιδοτήσεις. Αρκετοί αγρότες χρεοκόπησαν. Η κατανάλωση των αγροτών μειώθηκε δραστικά με επιπτώσεις στην οικονομία των αγροτικών περιοχών.
Επίσης η κρίση στην αγορά μετοχών τον Οκτώβριο του 1987 επιδείνωσε τα πράγματα για όλη την οικονομία της ΝΖ και όχι μόνο για τον αγροτικό τομέα. Όμως τελικά ελευθέρωσαν τον υγιή ανταγωνισμό στον κλάδο παροχής αγροτικών εφοδίων και υπηρεσιών και έριξαν τις τιμές, οδηγώντας σε μια εκ βαθέων αναδιάρθρωση όλου του αγροτικου τομέα και της μεταποίησης. Η απελευθέρωση της αγοράς εργασίας αργότερα το 1991 οδήγησε σε περαιτέρω ευελιξία και αύξηση καινοτομίας λόγω της μείωσης του κόστους, πράγμα που βοήθησε την ανάπτυξη του απελευθερωμένου πλέον αγροτικού τομέα.
Σήμερα οι Έλληνες αγρότες, αντιλαµβάνονται µεν τις δυσκολίες δεν συνειδητοποιούν ωστόσο, τις πραγµατικές αιτίες των προβληµάτων που αντιµετωπίζουν, συχνά δε µετατοπίζουν το σύνολο της ευθύνης στους πολιτικά κρατούντες, ενίοτε και στις αρµόδιες κοινοτικές αρχές
Δεν γνωρίζω αν η πλειοψηφία της κοινωνίας επιθυμεί στην Ελλάδα να γίνουμε Νέα Ζηλανδία, το θέμα είναι ότι έχουμε ολη την δομή αγροτικής παραγωγής να το κάνουμε. Για αυτό όμως χρειάζεται μια ευρεία κοινωνική συμφωνία , και όχι πισωγυρίσματα.
*Ο κ. Δημήτρης Κουρέτας είναι Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.
Βιβλιογραφία
1. Α. Χύμης: Η κρίση ως ευκαιρία στον αγροτικό τομέα, ΚΕΠΕ, 2012
2. Bale, M., Dale, T., 1998, “Public Sector Reform in New Zealand and its Relevance to Developing Countries”, The World Bank Research Observer, 13(1), 103-121.
3. Evans, L., 2004, “Structural Reform: The Dairy Industry in New Zealand”, APEC High Level Conference on Structural Reform. Tokyo, Japan.
4. Evans, L., Grimes, A., Willkinson, B., Teece, D., 1996, “Economic Reform in New Zealand 1984-1995: The Pursuit of Efficiency”, Journal of Economic Literature, 34(Dec.), 1856-1902.
5. Καρανικόλας, Ν., 2005, «Στρεβλώσεις Τιμών και Δημόσια Στήριξη της Γεωργίας», στο Διεθνές Εμπόριο Γεωργικών Προϊόντων και Πολυλειτουργική Γεωργία, Καρανικόλας, Ν., Μαρτίνος, Ν. (επιμέλεια), 2005, σελ. 73-106.
