Του Γιώργου Φιντικάκη
Η ανθρωπότητα γερνάει. Σήμερα οι άνω των 60 ετών ξεπερνούν το 1 δισεκατομμύριο, σύμφωνα με τις διαθέσιμες προβολές το 2050 θα έχουν φτάσει τα 2 δισεκατομμύρια, ενώ τα παιδιά που γεννιούνται τον 21ο αιώνα έχουν πάνω από 50% πιθανότητες να ζήσουν πάνω από 100 χρόνια.
Καθώς λοιπόν οι ηλικιωμένοι πληθαίνουν, αλλάζει και ο τρόπος ζωής τους, παραμένουν δηλαδή υγιείς για περισσότερα χρόνια, διαθέτουν περισσότερα χρήματα να δαπανήσουν από τους νεότερους, ταξιδεύουν ολοένα και πιο συχνά, επιλέγουν να συνδυάσουν τη θεραπεία με διακοπές σε δημοφιλείς προορισμούς, δίνοντας τροφή σε δύο γιγάντιες νέες αγορές, που αναπτύσσονται παγκοσμίως με ραγδαία ταχύτητα: Τον τουρισμό τρίτης ηλικίας και τον τουρισμό της υγείας.
Η Ελλάδα προς το παρόν απλώς παρατηρεί τις παραπάνω ευκαιρίες να χάνονται. Ο χώρος παραμένει εντελώς άγνωστος και ανεξερεύνητος γι' αυτήν, και μόνο το 6% των ελληνικών ξενοδοχείων μπορεί να παρέχει κάποια στοιχειώδους μορφής ιατρική φροντίδα για άτομα τρίτης ηλικίας και για όσους άνω των 55-60 ετών θέλουν να συνδυάσουν τις διακοπές σε υψηλής ποιότητας μονάδες με τη θεραπεία των όλο και πιο συχνών προβλημάτων υγείας που αντιμετωπίζουν, όπως ορθοπεδικά, ογκολογικά, καρδιολογικά κ.ά.
Την ίδια στιγμή που η Τουρκία, με 42 διεθνώς πιστοποιημένα νοσοκομεία ιατρικού τουρισμού, προσέλκυσε το 2015 πάνω από 600.000 τουρίστες με προβλήματα υγείας, η Ταϊλάνδη 1,2 εκατομμύριο (στοιχεία 2013), το Μεξικό 1 εκατομμύριο, οι ΗΠΑ 800.000, η Σιγκαπούρη 600.000 και η Ινδία 400.000, η επίδοση της Ελλάδας στον συγκεκριμένο τομέα δεν ξεπερνά τον αριθμό των 85.000 ετησίως.
Το γεγονός σημαίνει πως εδώ υπάρχει μια μεγάλη ανεκμετάλλευτη ευκαιρία για τον ελληνικό τουρισμό, τις ελληνικές κατασκευές, την ίδια την οικονομία, και όσοι το συνειδητοποιήσουν πρώτοι, θα βγουν κερδισμένοι.
Σύμφωνα με έρευνα της διαΝΕΟσις, που παρουσιάζει αποκλειστικά σήμερα ο «Φ», η πώληση κατοικιών σε όσους ενήλικους Ευρωπαίους δηλώνουν ότι μετά τη σύνταξή τους θέλουν να ζήσουν στην Ελλάδα, και ο ιαματικός, ιατρικός και ο τουρισμός τρίτης ηλικίας μπορούν συνολικά να προσθέσουν στο ΑΕΠ της χώρας μας κοντά στα 13,6 δισ. ευρώ και 173.000 νέες θέσεις εργασίας, κι όλα αυτά σε ορίζοντα πενταετίας. Επίσης ο «τουρισμός ευεξίας», που απευθύνεται και σε νεότερους, μπορεί να αποφέρει άλλα τόσα: 13,5 δισ. ευρώ και 171.000 θέσεις εργασίας.
Χαρακτηριστική των χαμένων για την ώρα αυτών ευκαιριών, τόσο για τον ελληνικό τουρισμό όσο και για τον καταπονημένο κατασκευαστικό κλάδο, αποτελεί η ξεχωριστή κατηγορία του αποκαλούμενου «snowbird tourism», όπως ονομάζονται όσοι ξένοι αποφασίζουν να νοικιάσουν ή να αγοράσουν σπίτι στον προορισμό επιλογής τους.
Οι τουρίστες μακράς διαρκείας και η αγορά ακινήτων
«Αν θέσουμε σαν στόχο να κατακτήσουμε το 15% της αγοράς παραθεριστικής κατοικίας για Βορειοευρωπαίους συνταξιούχους, τότε για να τον καλύψουμε, θα χρειαστούμε 400.000 κατοικίες κατά τα επόμενα είκοσι χρόνια», σύμφωνα με τα ευρήματα του καθηγητή Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής στο ΕΚΠΑ, Γιάννη Τούντα, που συνεργάστηκε με την διαΝΕΟσις για την εκπόνηση της έρευνας. Πουλώντας δηλαδή ή ενοικιάζοντας μακροχρόνια περίπου 20.000 κατοικίες τον χρόνο, ακόμη και αν οι νέοι τους ιδιοκτήτες διαμένουν κατά μέσο όρο 6 μήνες στην Ελλάδα, τότε το ΑΕΠ μπορεί να επωφεληθεί με πάνω από 5 δισ. ευρώ, και η απασχόληση με σχεδόν 60.000 νέες θέσεις εργασίας.
Πρόκειται όπως και να έχει για μια μεγάλη χαμένη ευκαιρία. Όχι μόνο για τον τουρισμό, όπου η σεζόν θα επεκταθεί ή τις κατασκευές που θα πάρουν μπροστά, αλλά για δεκάδες άλλους τομείς, αφού οι συνταξιούχοι από τη Σουηδία και τη Γερμανία θα φέρνουν το εισόδημά τους στη χώρα μας, αυξάνοντας επομένως την εγχώρια κατανάλωση, δημιουργώντας ανάγκη για νέες δουλειές, για παράδειγμα στη συντήρηση και καθαριότητα κτιρίων, ενώ ταυτόχρονα οι υποδομές υγείας θα αναβαθμιστούν, προς όφελος, όχι μόνο των Βορειοευρωπαίων, αλλά των ίδιων των Ελλήνων.
Τα στοιχεία που έχει συγκεντρώσει η διαΝΕΟσις δείχνουν ότι σήμερα ένα 7,3% των ενηλίκων στην Ευρώπη δηλώνει ότι θα ήθελε μετά τη σύνταξη να μείνει μόνιμα στη Νότια Ευρώπη. Στη Γερμανία το αντίστοιχο ποσοστό φτάνει το 9%, ενώ στην Αγγλία ανεβαίνει στο 15,3% και δεν είναι τυχαίο το παράδειγμα ότι ήδη 120.000 Βρετανοί άνω των 65 ετών ζουν εδώ και χρόνια μόνιμα στην Ισπανία, αριθμός που έχει διπλασιαστεί τα δέκα τελευταία χρόνια. Αρκεί κανείς να σκεφτεί ότι σύμφωνα με τις υπάρχουσες προβολές τα επόμενα 20 χρόνια πρόκειται να συνταξιοδοτηθούν περίπου 120 εκατομμύρια Ευρωπαίοι. Αυτό μεταφράζεται σε ζήτηση για 2,7 εκατομμύρια παραθεριστικές κατοικίες στη Νότια Ευρώπη.
Στην Ελλάδα, κάποιοι πιστεύουν ακόμη και σήμερα ότι ο τουρισμός της τρίτης ηλικίας και ο ιατρικός τουρισμός είναι ένα ειδικό θέμα, που αφορά μια «δύσκολη» κατηγορία ανθρώπων, παραβλέποντας ωστόσο ότι εκτός από τα συχνά θέματα υγείας, οι παραπάνω έχουν το χαρακτηριστικό ότι ανήκουν στους πιο ευκατάστατους ηλικιακά καταναλωτές.
Ταξιδεύουν συχνότερα, ξοδεύουν περισσότερα, επιλέγουν ολοένα και πιο μακρινούς προορισμούς και μένουν εκεί για περισσότερο χρόνο απ' ό,τι στο προηγούμενο ταξίδι τους. Οι άνω των 65 ετών είναι η μοναδική κατηγορία στην Ευρώπη που αυξάνει συστηματικά τα ποσά που δαπανά για τουρισμό.
Σύμφωνα με μια εκτίμηση που παραθέτει η έρευνα, ο μέσος τουρίστας που αντιμετωπίζει προβλήματα υγείας είναι ηλικίας 45-55 ετών, μεσαίου ή ανώτερου εισοδήματος, διαμένει κατά μέσο όρο επτά ημέρες στην Ελλάδα, συνοδεύεται από ένα ακόμη άτομο, έρχεται συνήθως στην Αθήνα και ξοδεύει περίπου 5.000 ευρώ μαζί με τον συνοδό του, έναντι 1.500 ευρώ των όσων δαπανά για το ίδιο διάστημα ένας απλός τουρίστας.
Πώς τα κατάφεραν οι άλλοι
Τέτοιοι τουρίστες, όμως, έρχονται πολύ λίγοι στην Ελλάδα. Προτιμούν την Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ιταλία, όπου το κράτος, η τοπική αυτοδιοίκηση ή ο ιδιωτικός τομέας παρέχουν κίνητρα για τη μετεγκατάσταση και όπου κατασκευάζονται συγκροτήματα κατοικιών που καλύπτουν τις απαιτήσεις του συγκεκριμένου κοινού.
Στην Ισπανία, για παράδειγμα, τρέχει το πρόγραμμα European Senior Tourism, ειδικά φτιαγμένο προκειμένου να προσελκύσει σε τουριστικούς προορισμούς της χώρας, με πολύ χαμηλές τιμές, κατά τη διάρκεια του φθινοπώρου ή της άνοιξης, δηλαδή εκτός της περιόδου αιχμής, Ευρωπαίους τρίτης ηλικίας. Επίσης στην Ισπανία, το πρόγραμμα Imserso επιδοτεί τη βελτίωση τουριστικών υποδομών για άτομα τρίτης ηλικίας ή με αναπηρία, όπως και τον κοινωνικό τουρισμό για ηλικιωμένους.
Στην Ελλάδα, αντίθετα, ο ιατρικός τουρισμός παραμένει ούτε λίγο - ούτε πολύ άγνωστη έννοια, παρ' ότι η χώρα τοποθετείται μεταξύ των 10 κορυφαίων ηλιόλουστων χωρών που επιλέγει για να ζήσει κάποιος μόνιμα, παρά την πληθώρα καλών γιατρών -έχουμε από τις μεγαλύτερες αναλογίες γιατρών ανά κάτοικο, πανευρωπαϊκά- παρότι μια λιποαναρρόφηση κοστίζει 3.300 δολάρια έναντι 26.200 δολ. στις ΗΠΑ, και ας είναι πολύ υψηλά τα ποσοστά μικροβιακής αντοχής.
Απαρχαιωμένες υποδομές ειδικά για άτομα με προβλήματα κινητικότητας, κακές υπηρεσίες από τα μέσα μαζικής μεταφοράς, ελλείψεις προσωπικού και υλικών, κακή οργάνωση στο δημόσιο σύστημα υγείας λειτουργούν αποτρεπτικά. Στα ελληνικά νοσοκομεία οι λοιμώξεις είναι συχνότερες απ' ό,τι αλλού, η γραφειοκρατία, οι περίπλοκες αδειοδοτήσεις και η φορολογία εμποδίζουν τις επενδύσεις σε οικιστικά συγκροτήματα.
Τα όσα μπορούμε να κάνουμε για να αντιστρέψουμε την εικόνα έχουν ήδη εφαρμοσθεί αλλού, σχετίζονται με την κοινή λογική, δεν χρειάζεται να τα ανακαλύψουμε εμείς. Αφορούν, για παράδειγμα, την αναβάθμιση των εκατοντάδων ιαματικών πηγών, που χρόνια τώρα υποτίθεται ότι πρόκειται να αξιοποιηθούν από το ΤΑΙΠΕΔ, ακόμη όμως βρίσκονται στα αζήτητα.
Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι η Ελλάδα διαθέτει συνολικά 822 πηγές θερμομεταλλικών νερών, εκ των οποίων αξιοποιήσιμες είναι οι 750, εξ αυτών όμως μόνο οι 123 έχουν καταθέσει σχετικό φάκελο στο υπουργείο Τουρισμού, και απ'' αυτές μόνο οι 48 έχουν λάβει αναγνώριση και εντέλει ελάχιστες διαθέτουν εγκαταστάσεις που προσφέρουν σύγχρονες υπηρεσίες.
Έτερο που πρέπει να κάνουμε για να μη χάσουμε οριστικά το τρένο προς όφελος των ανταγωνιστών μας, είναι να δημιουργήσουμε cluster σε κάθε προορισμό που επιθυμεί να κάνει συνολικό branding της περιοχής ως προορισμού τουρισμού τρίτης ηλικίας, κυρίως όμως να δημιουργήσουμε θεσμικό πλαίσιο, το οποίο ακόμη και σήμερα απουσιάζει. Αρκεί να σκεφτεί κανείς ότι η κοινή υπουργική απόφαση που ρυθμίζει πώς πρέπει να λειτουργεί μια μονάδα ιατρικού τουρισμού, δηλαδή την πιστοποίηση των ιατρικών παροχών, την υποχρεωτική ασφάλιση γιατρών και μονάδων, μαζί με τη σύσταση μητρώου παρόχων ιατρικού τουρισμού, και τη χορήγηση από τον ΕΟΤ ειδικού διακριτού σήματος, υπάρχει από το 2013. Έξι χρόνια μετά, το 2019, δεν έχουν ακόμη εκδοθεί οι απαραίτητες εγκύκλιοι για την υλοποίησή της.
Ορισμένα ενδιαφέροντα στοιχεία
Το 15% των τουριστών παγκοσμίως το 2010 ήταν άνω των 65 ετών, όμως το 2030 θα αποτελούν το 26% και το 2050 το 32%, σύμφωνα με τις προβλέψεις. Επίσης, μέχρι το 2050, το ένα τρίτο της συνολικής τουριστικής δαπάνης στην Ευρώπη θα προέρχεται από άτομα που θα έχουν υπερβεί το 65ο έτος της ηλικίας τους. Ταυτόχρονα, ένα 7,3% των ενηλίκων στην Ευρώπη δηλώνει ότι θα ήθελε μετά τη σύνταξή του να πάει να μείνει στη Νότια Ευρώπη. Επίσης σύμφωνα με τις εκτιμήσεις οι άνθρωποι που ταξιδεύουν σε άλλες χώρες για ιατρικούς λόγους κάθε χρόνο κυμαίνονται από 5 μέχρι 12 εκατομμύρια, με ετήσιο τζίρο δεκάδων δισ. ευρώ. Το Global Wellness Institute εκτιμά ότι περίπου το 7% όλων των εγχώριων και διεθνών ταξιδιών είναι για ιαματικό τουρισμό και τουρισμό υγείας. Ταυτόχρονα, το 46% όσων είναι ηλικίας άνω των 60 αναφέρουν μια μορφή ανικανότητας, ενώ η πλειονότητα των ατόμων άνω των 65 πάσχουν από κάποιο χρόνιο νόσημα.
* Αναδημοσίευση από την εφημερίδα «Φιλελεύθερος» της 19ης Ιουλίου 2019.
